بصر (ریشه)
ریشه «بصر» (BṢR)؛ (جدا کردن) دیدن، بینایی. این ریشه و مشتقاتش 148 بار در قرآن کریم به‌کار رفته است.
معنای لغوی
بَصَرٌ: قوه بينائى. چشم. علم (اقرب الموارد). در صحاح گويد: بصر حسّ بينائى و علم است. راغب گفته: بصر هم به چشم گفته مي‌شود و هم به قوه بينائى (قاموس قرآن، ج1، ص195)
ساخت‌های صرفی در قرآن
بَصَر (اسم): 48 بار
بَصیر (صفت فعیل): 52 بار
بَصُرَ (فعل مجرد): 3 بار
بَصَّرَ (فعل باب تفعیل): 1 بار
تَبصِرَة (مصدر تَفعِله): 1 بار
اَبصَرَ (فعل باب افعال): 27 بار
مُبصِر (اسم فاعل باب افعال): 7 بار
مُستَبصِر (اسم فاعل باب استفعال): 1 بار
اَبصِربِهِ (صیغه تعجب): 2 بار
بَصیرَة (مصدر): 6 بار
برای مشاهده تفصیلی آیات، نک: بصر (واژگان)
ریشه‌شناسی
| زبان | واژه | آوانگاری | معنا | توضیحات | ارجاع | ||
| فارسی | بین‌المللی | فارسی | انگلیسی | ||||
| آفروآسیایی باستان | |||||||
| سامی باستان | |||||||
| عبری | בָּצַר | باصَر | bāṣar | قطع کردن، غیر قابل دسترس کردن
(به ویژه با استحکامات)، محصور کردن |
cut off, make inaccessible
(esp. by fortifying), enclose |
قس: عربی. بُصرٌ: لبه، کناره. بِصرٌ: سنگ سخت.
أرضٌ بَصِرَۀٌ: زمین دارای سنگ‌های تیز |
Gesenius, 130 |
| عبری جدید | mebaṣṣēr | مبَصِّر | محک طلا | رابطه؟ | Zammit, 95 | ||
| اوگاریتی | bṣr I | بصر (1) | دیدن، تماشا کردن.
(انفعال.) ظاهر شدن، اجازه دادن برای دیده شدن(؟) |
G: "to watch"; N: "to appear, allow oneself to be seen"(?) | عربی. بَصِرَ | DelOlmo, 241-242 | |
| bṣr II | بصر (2) | قطع کردن، جدا کردن | to sever | عبری، آرامی، اکدی. bṣr | |||
| آرامی | בָּצַר | باصَر | bāṣar | بریدن (انگورها) | to cut grapes | Jastrow, 185 | |
| בָּצֵר | باصِر | bāṣēr | کاهش یافتن | to be diminished | |||
| בְּצַר | بصَر | bṣar | بریده شدن، کم شدن، کوچک بودن، خواستن.
(تفعیل.) قطع کردن، کم کردن، کسر کردن |
to be cut, lessened, to be small, to want.
Pa. to cut off, to diminish, deduct |
|||
| سریانی | ܒܨܪ | بصر | bṣr | برداشتن، کم کردن، کاهش دادن
(تفعیل.) پایین آوردن، کم کردن، از بین بردن، تفریق کردن |
to take away, subtract, lessen
PA. to make less, diminish, take away, subtract |
PayneSmith, 52 | |
| مندایی | BṢR | بصر | فقدان، کم کردن، کاستن، کم شدن، شکست خوردن، بد بودن، بردن | to lack, lessen, diminish, be diminished, fail, be mean, take away | Macuch, 68 | ||
| فنیقی | - | Krahmalkov, - | |||||
| اکدی/آشوری | baṣāru | بَصارو | پاره کردن، کندن | to tear off | Black, 40 | ||
| حبشی | baṣara | بَصَرَ | تفکیک کردن، جدا کردن، پاره کردن | separate, detach, tear | عربی. بَصَرَ: بریدن | Leslau, 112 | |
| سبائی | - | Beeston, - | |||||
| عربی | بَصَر
بَصُرَ |
بینایی
دیدن، بریدن |
مشکور، 71
Zammit, 95 | ||||