ارث

إرث؛ به باقی مانده اموال میت گفته می‌شود، که در اسلام قانون خاصی برای تقسیم آن در بین ورثه بیان شده است. وارث نیز به مجموعه افراد بازمانده از میت گفته می‌شود. در قرآن کریم ارث با مشتقات گوناگون چون: وارثون، اورث و...بدان اشاره شده است.

ارث در قرآن

مباحث پیرامون ارث در قرآن کریم، در سوره مبارکه نساء بیان شده است. در آیه یازده سوره نساء در رابطه با ارث آمده است: «یُوصِیکُمُ اللّهُ فِی أَوْلاَدِکُمْ لِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الأُنثَیَیْنِ فَإِن کُنَّ نِسَاء فَوْقَ اثْنَتَیْنِ فَلَهُنَّ ثُلُثَا مَا تَرَکَ وَإِن کَانَتْ وَاحِدَةً فَلَهَا النِّصْفُ وَلأَبَوَیْهِ لِکُلِّ وَاحِدٍ مِّنْهُمَا السُّدُسُ مِمَّا تَرَکَ إِن کَانَ لَهُ وَلَدٌ فَإِن لَّمْ یَکُن لَّهُ وَلَدٌ وَوَرِثَهُ أَبَوَاهُ فَلأُمِّهِ الثُّلُثُ فَإِن کَانَ لَهُ إِخْوَةٌ فَلأُمِّهِ السُّدُسُ مِن بَعْدِ وَصِیَّةٍ یُوصِی بِهَا أَوْ دَیْنٍ آبَآؤُکُمْ وَأَبناؤُکُمْ لاَ تَدْرُونَ أَیُّهُمْ أَقْرَبُ لَکُمْ نَفْعًا فَرِیضَةً مِّنَ اللّهِ إِنَّ اللّهَ کَانَ عَلِیما حَکِیمًا»

در قرآن کریم، در آیات متعددی مستقیم و غیر مستقیم به مسئله ارث و میراث و وارثان پرداخته شده است. در این میان مشتقات واژه ارث بیشترین کاربرد را دارند: «وَكَمْ أَهْلَكْنَا مِنْ قَرْيَةٍ بَطِرَتْ مَعِيشَتَهَا ۖ فَتِلْكَ مَسَاكِنُهُمْ لَمْ تُسْكَنْ مِنْ بَعْدِهِمْ إِلَّا قَلِيلًا ۖ وَكُنَّا نَحْنُ الْوَارِثِينَ» در آیه دیگر چنین آمده است: «وَزَكَرِيَّا إِذْ نَادَىٰ رَبَّهُ رَبِّ لَا تَذَرْنِي فَرْدًا وَأَنْتَ خَيْرُ الْوَارِثِينَ»، «وَتِلْكَ الْجَنَّةُ الَّتِي أُورِثْتُمُوهَا بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ»  بخش عمده آیات ارث،‌ به تبیین احکام آن پرداخته است. در این آیات برای نخستین بار شیوه تقسیم ارث در اسلام تشریع شده و سهم‌بندی خاصی ارائه شده است.

موجبات ارث

وراثت به طور كلى از دو طريق «نسب» و «سبب» صورت مى گيرد. منشأ نسب، توليد مثل است. وقتى از زن و شوهرى فرزندى به وجود مى آيد، آن مرد و زن، پدر و مادر كودك مى شوند و پدر و پدر بزرگ و مادر و مادر بزرگ آن زن و شوهر به ترتيب اجداد و جدّه هاى كودك هستند و ساير فرزندان زن و شوهر، برادران و خواهران كودك مى گردند و برادران و خواهران پدر، عموها و عمه‌هاى وى و برادران و خواهران مادر، دايي‌ها و خاله‌هاى او خواهند بود، همچنين فرزندان آنها با يكديگر رابطه نسبى دارند.

افرادى كه به واسطه نسب و خويشاوندى از يكديگر ارث مى برند، به سه طبقه تقسيم شده اند:

طبقه اول: پدر و مادر و فرزندان، هر چه پايين تر بروند؛ يعنى اگر پسر و دختر نباشند اولاد آنها، اگر اولاد پسر و دختر نباشند اولادِ آنها و همچنين هر چه پايين تر بروند جاى پسر و دختر مى نشينند و تا يك نفر از اين دسته هست دسته دوم ارث نمى برند.

طبقه دوم: پدر بزرگ و پدر او، مادر بزرگ و مادر او هر چه بالا بروند و برادرها و خواهرها و اولاد آنها هر چه پايين تر بروند؛ يعنى اگر برادر و خواهر زنده نباشند اولادِ آنها، و اگر اولادِ آنها نباشند اولادِ اولاد، و همچنين هر چه پايين تر بروند جاى برادر و خواهر هستند و تا يك نفر از اين دسته هست، دسته سوم ارث نمى برند.

طبقه سوم: عموها و عمّه‌ها و داييها و خاله‌ها هر چه بالا بروند و اولاد آنها هر چه پايين بروند، يعنى اگر عمو، دايى، خاله و عمّه نباشند وارث، اولاد آنها هستند و اگر اولاد نداشته باشند اولادِ اولاد و همچنين .

منشأ سبب، عبارت است از ارتباط انسانى با انسان ديگر به سبب ازدواج شرعى. بر اين پايه، زن و شوهر به سبب زوجيت و با وجود شرايطى- كه خواهد آمد- از يكديگر ارث مى برند.

موانع ارث

مقصود از موانع تحقق ارث، اموری است که وجود هر یک از آن‌ها، به‌رغم وجود شرایط وراثت، مانع از تحقق ارث می‌شود از جمله این موانع عبارتند از: .کفر، قتل، بردگی، لعان، حمل، غایب بودن و زنا. براساس وجود هریک از موارد فوق، ارث از افراد منقطع میگردد.

علما و فقها در تعيين موانع ارث هم نظر نيستند و نويسندگان نیز موانعی ذكر شده را بر اساس نظر مشهور بيان كرده‌اند. قتل تنها مانعی است كه در اكثر كشورهای اسلامی و غير اسلامی به عنوان يكی از علل عدم انتقال‌تركه از مورث به وارث بيان شده است و شايد حكمت آن، جلوگيری از تحقق بعضی نيات سوء بوده كه انگيزه‌های مادی عمده‌ترين داعی ارتكاب جرم است. بر همين مبنا قتل عمد مانع ارث خواهد بود.

ارث در ادیان گوناگون

یهود

میزان ارث هر یک از وراث در اسلام، به صورت خاص ارث زن جنبه توافقی دارد و هر پدری قبل از مرگ می‌تواند با تنظیم وصیت‌نامه سهم ارث هر یک از وراث را با شرایطی تعیین نماید .

اسلام

در گذشته پیش از اسلام، محرومیت زن از ارث، سنت رایج و حاکم بر ادیان قبل از اسلام بود.  چراکه اوايل اسلام كه مهاجرت شروع شده بود و روابط با خويشاوندان قطع شد، دستور موقتی صادر شد كه انصار و مهاجرين صيغه برادری می‌خواندند و از هم ارث می‌بردند، ولی وقتی مكه فتح شد و مسلمانان استقرار يافتند، قوانين ارث وضع شد. مطابق با قوانین اسلامی، ارث بین فرزندان پسر و دختر به صورت ۲ سهم برای پسر و یک سهم برای دختر تقسیم می‌شود. چنانچه پدر و مادر وارث باشند سهم آن‌ها نیز به صورت ۲ به ۱ خواهد بود. در صورت مرگ پدر و وجود فرزندان و مادر، ارث مادر ۱ قسمت از ۸ قسمت کل دارایی‌ها خواهد بود.

مسیحیت

انجیل شریعت و قانون و فقه مستقل و مشخصی را ارائه نکرده و لذا پاپ‌های کلیسا مسیحیان را به شریعت یهود ارجاع دادند.

زرتشت

در اوستا، اشاره ای به ارث زنان نشده است. اما در فقه امروزی زرتشتیان، زن، مستحق یک ششم میراث شوهر، و دختر، مستحق نصف سهم پسر از ارث شناخته شده است.

سهم ارث

خداوند در قرآن برای فرزندان خانواده سهم الارث قرار داده است که براساس آن فرزندان پسر دو برابر فرزندان دختر ارث می‌برند و این مربوط به زمانی است که در خانواده فرزند دختر و پسر وجود داشته باشد، زیرا در غیر این صورت همه ارث به دختر خانواده می‌رسد. پدر و مادر و فرزندان، در اولويت ارث‌بری، برادران و خواهران و اجداد در درجه دوم و عموها و عمه‌ها و دايی‌ها و خاله‌ها و فرزندانشان در درجه سوم هستند.

ارث زن

زن به سبب زوجيت، با دو شرط از شوهر ارث مى برد: 1. همسر دائمى مرد باشد؛ چرا كه در ازدواج موقت، مرد و زن از يكديگر ارث نمى برند. 2. زن، در قيد زناشويى شوهرش باقى باشد و به واسطه طلاق از او جدا نشود؛ زيرا زنى كه طلاق گرفته از شوهر ارث نمى برد، مگر اينكه طلاق رجعى گرفته و در عدّه طلاق رجعى به سر برد كه در اين صورت حق ارث دارد و اگر در اين مدت از دنيا برود، شوهرش نيز از او ارث مى برد.

خداوند  نیز در قرآن برای فرزندان خانواده سهم الارث قرار داده است که براساس آن فرزندان پسر دو برابر فرزندان دختر ارث می‌برند و این مربوط به زمانی می‌باشد که در خانواده فرزند دختر و پسر وجود داشته باشد، زیرا در غیر این صورت همه ارث به دختر خانواده می‌رسد.

درباب چرایی ارث بردن دو برابر پسراین است که وی باید نفقه همسر و فرزندان خود را بپردازد و کلیه مخارج زندگی بر عهده شوهر می‌باشد، ولی دختر زمانی که ازدواج می‌کند، وظیفه پرداخت مخارج زندگی را برعهده ندارد، بلکه شوهرش باید کلیه مخارج خانواده را پرداخت کند . هرچند برخی از افراد مخالف برابری ارث زن و مرد می‌باشند.

منابع

خبرگزاری ایکنا

ویکی پدیا