حق انتخاب
حق انتخاب؛ آزادانه انتخاب کردن. حق انتخاب به معنای قدرت انتخاب ارادی و آزادانه و از صفات هویتی انسان است. در دین اسلام، انسان موجودی صاحب اراده است که می‌تواند آزادانه درمورد امور زندگی خود تصمیم بگیرد. این حق انتخاب اگر بر اساس عقل و تبعیت از دستورات و احکام دین باشد، سعادت حقیقی و رضایت خداوند را درپی دارد. نظام پاداش و جزای اخروی بر اساس همین حق انتخاب قابل تبیین است.
تعریف
تعریف لغوی
واژۀ «حق» به معنای سزاوار و شایسته، نصیب، بهره و اختیاری که به‌صورت طبیعی، شرعی یا قانونی به کسی داده شده است.[۱] «انتخاب» نیز به معنای قدرت بررسی و قضاوت درمورد ویژگی‌های گزینه‌های مختلف و آزادانه برگزیدن یکی از آنها است.[۲]
تعریف اصطلاحی
حقّ انتخاب[۳] یا آزادی در انتخاب کردن، ویژگی خاصّ انسان است. انسان آزاد است تا با اختیار خود در تمام امور زندگی گزینه‌های مختلف را انتخاب کند. در جوامع کنونی این حق بیشتر در امور سیاسی و اجتماعی نمایان می‌شود.[۴]
اهمیت حق انتخاب در زندگی
حق انتخاب یکی از تفاوت‌های اساسی بین انسان و دیگر موجودات است. این حق از دو جنبه قابل بیان است؛ آزادی در انتخاب کردن و آزادی در انتخاب شدن. انسان می‌تواند آزادانه هر آنچه را می‌خواهد برگزیند. در زندگی اجتماعی نیز باید هر فرد این اختیار و آزادی را داشته باشد تا در معرض گزینش دیگران برای پذیرش نقش‌های گوناگون اجتماعی و سیاسی قرار بگیرد.[۵] آزادی و اختیار در انتخاب، مبنای اصلی کرامت انسان است. انتخابگری و کرامت صفات هویتی انسان هستند.[۶] قدرت تصمیم‌گیری صحیح از لوازم حق انتخاب است که باید از سنین کودکی آموزش داده شود. لازم است کودکان و نوجوانان با اصول انتخاب صحیح آشنا شوند تا از این حق در جهت پیشرفت و بهبود زندگی فردی و اجتماعی بهره ببرند.[۷]
دیدگاه دین اسلام درمورد حق انتخاب
در فرهنگ قرآن، انسان‌ها حتی برای انتخاب دین آزاد هستند؛ به همین جهت خداوند به پیامبر دستور داده است در برابر لجاجت کافران، این آزادی در انتخاب و البته پذیرش عواقب آن را به آنها یادآوری کند.[۸] در آموزه‌های قرآنی، انسان موجودی مختار است؛ ولی فطرت پاک و حقیقت‌جوی انسان به دور از لجاجت، وقتی با عقل سلیم دلایل انبیاء الهی را می‌شنود، راه درست را تشخیص داده و دین اسلام را به‌عنوان کامل‌ترین دین انتخاب می‌کند.[۹] یکی از اقدامات استعمارگران در طول تاریخ، ممانعت از رسیدن سخن حق و معیار انتخاب صحیح به مردم است تا از این طریق، انسان‌ها را به سمت انتخاب مورد نظر خود سوق بدهند و آنها را زیر سلطه داشته باشند. در آیات قرآن هم به این موضوع اشاره شده است.[۱۰]در هر دوره‌ای که پیامبری از جانب خداوند مبعوث شد، حکومت‌های ستمگر و طاغوتی آن زمان، با تهدید، حبس و تبعید، سعی داشتند مانع رسیدن کلام حق به مردم شوند و از این طریق حق انتخاب آگاهانه و آزادانه را سلب می‌کردند.[۱۱] کرامت انسان با آزادی در انتخاب‌ها معنا پیدا می‌کند. در آیات قرآن، هنگامی که خداوند به ملائکه فرمود که انسان را در زمین خلیفه و جانشین خود قرار داده است، آنها درکی از ویژگی انتخابگری انسان نداشتند، برای همین اعتراض کردند.[۱۲] مهم‌ترین برتری انسان در مقابل ملائک که موجب شد از سوی خداوند به‌عنوان خلیفه و جانشین تعیین شود، همین ویژگی حق انتخاب آزادانه بود. انسان آزاد است که بدی و شر یا خیر و نیکی را انتخاب کند و همین امر، تولید خیر و نیکی و انجام اعمال صالح توسط انسان را باارزش می‌کند.[۱۳] در آموزه‌های اسلامی حق انتخاب ویژگی است که خداوند در اختیار انسان قرار داده است. آیات متعددی در قرآن وجود دارد که نشان می‌دهد، حتی انسان برای پیمودن راه هدایت نیز آزادی دارد و وظیفۀ پیامبران تنها نشان دادن راه صحیح و بیان عاقبت انتخاب‌های انسان است، اما در نهایت این خود انسان است که می‌تواند آزادانه و با آگاهی از عاقبت کار خود، مسیر زندگی را طی کند.[۱۴] نظام پاداش و عذاب اخروی به همین شکل معنادار می‌شود؛ وقتی انسان آزادانه و با اختیار خود، پس از آگاهی از سرانجام هر کدام از انتخاب‌ها، مسیر خود را تعیین می‌کند، شایسته پاداش یا عذاب الهی می‌شود.[۱۵] معمولاً وقتی سخن از آزادی در انتخاب به میان می‌آید، در نگاه اول مسائل سیاسی و اجتماعی به ذهن متبادر می‌شود. در برخی از آیات قرآن نیز به حق اظهار نظر مردم در مسائل اجتماعی اشاره شده است.[۱۶]آیات قرآن صراحت دارند که انسان موجودی صاحب اختیار است که قدرت دارد درمورد تمام ابعاد زندگی، با خواست خود تصمیم بگیرد و البته باید عواقب آن تصمیم را بپذیرد.[۱۷]
معیار انتخاب آزادانه در آموزه‌های اسلامی
بر اساس آموزه‌های دین اسلام، انسان موجودی آزاد و صاحب اختیار است؛ اما برای اینکه بتواند از این اختیار و آزادی به سود خود استفاده کند، باید از راهنمایی‌های پیامبر و ائمه بهره ببرد. انتخاب‌های انسان باید مطابق با معیار عقل سالم و به دور از لجاجت، و بر اساس دستورات دین اسلام باشد تا به سعادت جاودانه و رضایت خداوند ختم شود. بر اساس آیات قرآن، خداوند هر دو راه خیر و شر و عاقبت آن را به مردم معرفی کرده و انتخاب را برعهده خود آنها گذاشته است. همه انسان‌ها از هر جنسیت و نژادی مخلوق خداوند هستند و در آیات قرآن از آنها خواسته شده است برای جلوگیری از گمراهی، از دستورات و راهنمایی‌های دین بهره ببرند.[۱۸]مطابق با آیات قرآن، بهترین انسان‌ها نزد خداوند کسانی هستند که باتقوا باشند، به خدا ایمان بیاورند، از پیامبرش تبعیت کنند، عمل صالح انجام بدهند و به تمام دستورات و احکام دین پایبند باشند.[۱۹] خداوند انسان را آزاد آفرید؛ به همین جهت نظام پاداش و جزا را به گونه ای قرار داده که مطابق با اعمال انسان باشد.[۲۰] در دین اسلام، انتخابی درست است که برای فرد و جامعه، خیر و سعادت حقیقی درپی داشته باشد.[۲۱] در آیات قرآن تأکید شده است که انسان نباید درمورد مسائلی که آگاهی کافی درموردشان ندارد پافشاری کند و همچنین وقتی خبری از جایی دریافت می‌کند باید قبل از هر اقدامی درمورد صحت آن بررسی کند.[۲۲]اینها اصول کلی هستند که باید در تمام امور زندگی؛ ازجمله انتخاب‌ها مدّنظر قرار بگیرند.[۲۳] بر اساس آیات قرآن، در روز قیامت شیطان به پیروان خود می‌گوید که شما با اراده خودتان به جای استجابت دعوت حق، از من پیروی کردید.[۲۴] خداوند علاوه بر قدرت تعقل و اراده که برای انسان قرار داده است، از طریق مبعوث کردن پیامبران، حق و باطل را برای انسان‌ها تبیین کرده است تا بتوانند بر اساس معیار دین، از حق انتخاب خود در جهت سعادت حقیقی و رضایت الهی بهره ببرند.[۲۵] در دین اسلام، حق انتخاب به هدف حرکت ارادی و آگاهانه در مسیر رشد و کمال برای انسان‌ها به رسمیت شناخته شده است و این امر، با به‌کارگیری آموزه‌هایی مانند اطاعت از دستورات خداوند، پیامبر و امامان معصوم، امر به معروف و نهی از منکر، مشورت، تعقل، نقد و نصیحت محقّق خواهد شد.[۲۶]
منابع
امامت پدیا
ایکنا
سایت آبادیس
ویکی پدیا
ارجاعات
- ↑ . لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه؛ فرهنگ عمید، ذیل واژه.
- ↑ . The Art of Choosing, pp.208-213.
- ↑ . Electoral right.
- ↑ . آزادی‌های عمومی و حقوق بشر، ص۹۶.
- ↑ . روشنگری و جامعه مدنی، ص۵۵؛ آزادی سیاسی از منظر قرآن کریم، ص149.
- ↑ . اعتراض ملائک به عنصر انتخابگری انسان بود.
- ↑ . حق انتخاب را به کودکان و نوجوانان می‌دهیم.
- ↑ . قُلْ يَا أَيُّهَا الْكَافِرُونَ * لَا أَعْبُدُ مَا تَعْبُدُونَ * وَلَا أَنْتُمْ عَابِدُونَ مَا أَعْبُدُ * وَلَا أَنَا عَابِدٌ مَا عَبَدْتُمْ * وَلَا أَنْتُمْ عَابِدُونَ مَا أَعْبُدُ * لَكُمْ دِينُكُمْ وَلِيَ دِينِ؛ «بگو اى كافران، آنچه مى پرستيد نمى پرستم، و آنچه مى پرستم شما نمىپرستيد، و نه آنچه پرستيديد من مى‌پرستم، و نه آنچه مى پرستم شما مى پرستيد، دين شما براى خودتان و دين من براى خودم.» (کافرون/1-6)
- ↑ . المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۳۴۳.
- ↑ . قَالَ لَئِنِ اتَّخَذْتَ إِلَهًا غَيْرِي لَأَجْعَلَنَّكَ مِنَ الْمَسْجُونِينَ؛ «[فرعون] گفت: «اگر خدايى غير از من اختيار كنى قطعاً تو را از [جمله] زندانيان خواهم ساخت.» (شعراء/29)
- ↑ . آزادی سیاسی از منظر قرآن کریم، ص143.
- ↑ . وَإِذْ قَالَ رَبُّکَ لِلْمَلَائِکَةِ إِنِّی جَاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً قَالُوا أَتَجْعَلُ فِیهَا مَنْ یُفْسدُ فِیهَا وَیَسْفِکُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بحَمْدکَ وَنُقَدِّسُ لَکَ قَالَ إِنِّی أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ؛ «و چون پروردگار تو به فرشتگان گفت: «من در زمین جانشینی خواهم گماشت»،[فرشتگان]گفتند:«آیا در آن کسی را می‌گماری که در آن فساد انگیزد، و خونها بریزد؟و حال آنکه ما با ستایش تو،[تو را] تنزیه می‌کنیم؛و به تقدیست می‌پردازیم.» فرمود:«من چیزی می‌دانم که شما نمی‌دانید.»(بقره/30)
- ↑ . اعتراض ملائک به عنصر انتخابگری انسان بود.
- ↑ . برای نمونه: إِنَّا هَدَيْنَاهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِرًا وَإِمَّا كَفُورًا؛ «ما راه را به او نشان داديم خواه شاكر باشد و پذيرا گردد يا ناسپاس» (انسان/3) ؛ إِنَّ هَذِهِ تَذْكِرَةٌ فَمَنْ شَاءَ اتَّخَذَ إِلَى رَبِّهِ سَبِيلًا؛ «اين [آيات،] پندنامه‌اى است. تا هر كه خواهد، راهى به سوى پروردگار خود پيش گيرد.» (انسان/29).
- ↑ . ظلم عامل جمودی، خمودی و ناامیدی جامعه است.
- ↑ . ...وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ...؛ «و در كار[ها] با آنان مشورت كن.» (آل عمران/159)
- ↑ . حق تعیین سرنوشت اجتماعی از منظر قرآن کریم؛ قرآن و اسلام؛ معیاری مناسب در انتخاب‌ها/ شهدا هر دو معيار را استفاده كردند.
- ↑ . بررسی آزادی و حق انتخاب در اسلام در وبلاگ «روح زندگی».
- ↑ . إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ؛ «در حقيقت ارجمندترين شما نزد خدا پرهيزگارترين شماست.» (حجرات/13)؛ مَنْ عَمِلَ صَالِحاً مِن ذَكَرٍ أَوْ أُنثَی وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَاةً طَیِّبَةً وَلَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا كَانُوا یَعْمَلُونَ؛ «هر كس -از مرد يا زن- كار شايسته كند و مؤمن باشد، قطعاً او را با زندگى پاكيزه‌اى، حيات [حقيقى] بخشيم، و مسلماً به آنان بهتر از آنچه انجام مى‌دادند پاداش خواهيم داد.» (نحل/97).
- ↑ . وَالَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا وَلِقَاءِ الْآخِرَةِ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ هَلْ يُجْزَوْنَ إِلَّا مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ؛ «و كسانى كه آيات ما و ديدار آخرت را دروغ پنداشتند، اعمالشان تباه شده است. آيا جز در برابر آنچه مى‌كردند كيفر مى‌بينند؟» (اعراف/147).
- ↑ . اعتراض ملائک به عنصر انتخابگری انسان بود.
- ↑ . وَلَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ؛ « و چيزى را كه بدان علم ندارى دنبال مكن » (اسراء/36)؛ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ جَاءَكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا أَنْ تُصِيبُوا قَوْمًا بِجَهَالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلَى مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِينَ؛ «اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، اگر فاسقى برايتان خبرى آورد، نيك وارسى كنيد، مبادا به نادانى گروهى را آسيب برسانيد و [بعد،] از آنچه كرده‌ايد پشيمان شويد.» (حجرات/6).
- ↑ . قرآن درباره انتخاب چه می‌گوید / شاخص‌های کارگزاران اصلح.
- ↑ . وَقَالَ الشَّيْطَانُ لَمَّا قُضِيَ الأَمْرُ إِنَّ اللّهَ وَعَدَكُمْ وَعْدَ الْحَقِّ وَوَعَدتُّكُمْ فَأَخْلَفْتُكُمْ وَمَا كَانَ لِيَ عَلَيْكُم مِّن سُلْطَانٍ إِلاَّ أَن دَعَوْتُكُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لِي فَلاَ تَلُومُونِي وَلُومُواْ أَنفُسَكُم مَّا أَنَاْ بِمُصْرِخِكُمْ وَمَا أَنتُمْ بِمُصْرِخِيَّ إِنِّي كَفَرْتُ بِمَآ أَشْرَكْتُمُونِ مِن قَبْلُ إِنَّ الظَّالِمِينَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ؛ «و چون كار از كار گذشت [و داورى صورت گرفت] شيطان مىگويد در حقيقت خدا به شما وعده داد وعده راست و من به شما وعده دادم و با شما خلاف كردم و مرا بر شما هيچ تسلطى نبود جز اينكه شما را دعوت كردم و اجابتم نموديد پس مرا ملامت نكنيد و خود را ملامت كنيد من فريادرس شما نيستم و شما هم فريادرس من نيستيد من به آنچه پيش از اين مرا [در كار خدا] شريك مىدانستيد كافرم. آرى ستمكاران عذابى پردرد خواهند داشت.» (ابراهیم/22)
- ↑ . ضرورت توجه به قرآن و ولايت در انتخاب/ بعثت فرصتی جهت انتخاب، برای افراد بشر است.
- ↑ . بررسی سازوکارهای تضمین آزادی در قرآن در فصلنامه «سیاست متعالیه».