شب قدر

شب قدر؛ شب تعیین سرنوشت. شب قدر، بنابر برخی از روایات اسلامی یک از شب‌های دهۀ آخر ماه رمضان است که به باور ایشان قرآن در آن نازل شده است و مقدرات یکسال انسان‌ها نیز در این شب توسط خداوند تعیین می‌شود.

تعریف

تعریف لغوی

«قدر» واژه‌ای عربی و به معنای اندازه، تقدیر، سرنوشت و به مقدار معین قرار دادن است.^[۱] تعریف اصطلاحی براساس روایات، شب قدر یکی از شب‌های نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم ماه رمضان است. درمورد مفهوم شب قدر چند دیدگاه وجود دارد.

1. قدر به معنای اندازه و مقدار است و براساس آیات قرآن و روایات، علت نامگذاری شب قدر این است که سرنوشت و مقدرات یکسال بندگان در این شب تعیین می‌شود.

2. شب قدر یعنی شب بزرگ و باعظمت.

3. واژۀ قدر به معنای باارزش و پرقیمت است و قرآن با تمام قدر و منزلتش در این شب نازل شده است و همچنین کسی که این شب را به احیاء بگذراند صاحب قدر و مقام و منزلت می‌شود.^[۲]

شب قدر در ادیان گذشته

برخی از مفسران و اندیشمندان با استناد به روایات عقیده دارند شب قدر فقط به مسلمانان اختصاص دارد و در ادیان توحیدی قبل چنین شبی وجود نداشته است.^[۳] برخی دیگر از اندیشمندان و مفسران با استناد به برخی از آیات قرآن^[۴] و روایات^[۵]عقیده دارند شب قدر اختصاص به دین اسلام و امت مسلمان ندارد و در ادیان ابراهیمی قبل نیز وجود داشته؛ ولی اعلان و آگاهی رسمی درمورد آن برای پیروان ادیان صورت نگرفته بود.

تعین زمان شب قدر

براساس روایات، پیامبر و ائمه به هدف زنده نگه داشتن روح امید و تداوم اطاعت و بندگی، زمان دقیق شب قدر را مشخص نکرده‌اند؛ ولی مطابق با سخنان معصومین، شب قدر یکی از شب‌های نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم ماه رمضان است و در این میان شب بیست و سوم از اهمیت بیشتری برخوردار است. براساس برخی از روایات نیز شب نوزدهم شب تقدیر، شب بیست و یکم شب استوار ساختن آنچه مقدر شده و شب بیست و سوم نیز شب امضاء مقدرات است.^[۶]

اهمیت و جایگاه شب قدر در آموزه‌های اسلامی

براساس آیات قرآن و روایات، شب قدر به دلیل وقایع مهمی که در آن رخ می‌دهد از اهمیت و فضیلت زیادی برخوردار است. قرآن به دو روش بر پیامبر نازل شده است؛ نزول تدریجی قرآن که مدت بیست و سه سال به طول انجامید^[۷]و نزول یکپارچه و یکجا در شب قدر.^[۸] همچنین، آیات دیگری از قرآن به تقدیر مقدرات بندگان در شب قدر اشاره دارند.^[۹] درشب قدر به اذن خداوند، فرشتگان و روح جهت تعیین مقدرات و آوردن خیر و برکت بر زمین نازل می‌شوند.^[۱۰]براساس روایات معصومین، شب قدر زمان نزول رحمت خاصّۀ الهی بر بندگان، شب مغفرت و آمرزش گناهان و شب اسارت شیطان و ایمنی انسان‌ها است. همچنین شب قدر، سند امامت، شب تقدیر امامت و شب مخصوص امام زمان (عج) است. براساس روایات، ولایت اهل بیت نیز در شب قدر مقدر و امضا شده است.^[۱۱]هر سال در این شب خداوند شایسته‌ترین و کامل‌ترین انسان روی زمین را از حکم و برنامه‌ریزی خود برای امورات عالم آگاه می‌کند و قرآن هم از استمرار نزول فرشتگان و روح در شب قدر تمام سال‌ها از جانب خداوند خبر می‌دهد که این موضوع نیاز به وجود یک ولی و امام معصوم در تمام زمان‌ها را تأیید می‌کند.^[۱۲]

اعمال شب قدر

براساس روایات، شب قدر از هزار ماه برتر است و اگر کسی از فضایل این شب بهره نبرد از تمام خیرات محروم شده است. در روایات و منابع اسلامی برای این شب ارزشمند، اعمالی ذکر شده است. یکی از مهم‌ترین اعمال این شب، احیاء و شب زنده داری تا سپیده صبح است که موجب آمرزش گناهان می‌شود. در منابع اسلامی، غسل مقارن با غروب آفتاب نیز توصیه شده است. اذکار و دعاهای گوناگون و طلب مغفرت برای گناهان خود و والدین و قرآن به سر گرفتن نیز از اعمال دیگری است که برای این شب ارزشمند سفارش شده است. از رسول خدا نقل شده است که در این شب برای خود از خداوند عافیت طلب کنید.^[۱۳]

منابع

اسلام پدیا

ایکنا

دانشنامه پژوهه

ویکی شیعه

ارجاعات

↑ . الفردات راغب اصفهانی، ج1؛ ص658؛ شبی برتر از هزار ماه، ص48.
↑ . تفسیر المیزان، ج20؛ ص561؛ تفسیر نمونه، ج27؛ ص187؛ اقبال الاعمال، ج1؛ ص312.
↑ . تفسیر نمونه، ج27؛ ص190.
↑ . تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ؛ «در آن [شب‌] فرشتگان، با روح، به فرمان پروردگارشان، براى هر كارى [كه مقرّر شده است‌] فرود آيند.»(قدر/4)؛ فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ؛ «در آن [شب‌] هر [گونه‌] كارى [به نحوى‌] استوار فيصله مى‌يابد.»(دخان/4).
↑ . کافی، ج1؛ ص182.
↑ . بحارالانوار، ج94؛ ص10؛ شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج20؛ ص154؛ وسائل الشیعه، ج10؛ ص354؛ شب قدر بهترین فرصت برای دعا و کسب معارف الهی است؛ آیا شب ۲۳ رمضان، شب قدر است؟ حکمت مشخص نبودن شب قدر.
↑ . وَ قُرْآناً فَرَقْناهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَی النَّاسِ عَلی مُکثٍ وَ نَزَّلْناهُ تَنْزِیلاً؛ «و قرآنى [با عظمت را] بخش بخش [بر تو] نازل كرديم تا آن را به آرامى به مردم بخوانى، و آن را به تدريج نازل كرديم.» (اسرا/106)؛ وَ قالَ الَّذِینَ کفَرُوا لَوْ لا نُزِّلَ عَلَیهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً واحِدَةً کذلِک لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤادَک وَ رَتَّلْناهُ تَرْتِیلاً؛ «و كسانى كه كافر شدند، گفتند: «چرا قرآن يكجا بر او نازل نشده است؟» اين گونه [ما آن را به تدريج نازل كرديم‌] تا قلبت را به وسيله آن استوار گردانيم، و آن را به آرامى [بر تو] خوانديم.» (فرقان/32)
↑ . شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقرْآنُ؛ « »(بقره/185)؛ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیلَةِ الْقَدْر؛ «ماه رمضان [همان ماه‌] است كه در آن، قرآن فرو فرستاده شده است، [كتابى ] كه مردم را راهبر، و [متضمّن‌] دلايل آشكار هدايت، و [ميزان‌] تشخيص حق از باطل است. پس هر كس از شما اين ماه را درك كند بايد آن را روزه بدارد، و كسى كه بيمار يا در سفر است [بايد به شماره آن،] تعدادى از روزهاى ديگر [را روزه بدارد]. خدا براى شما آسانى مى‌خواهد و براى شما دشوارى نمى‌خواهد؛ تا شماره [مقرر ]را تكميل كنيد و خدا را به پاس آنكه رهنمونيتان كرده است به بزرگى بستاييد، و باشد كه شكرگزارى كنيد.» (قدر/1)؛ وَ الْکتابِ الْمُبِینِ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیلَةٍ مُبارَکةٍ؛ « كه ما آن را در شبى فرخنده نازل كرديم، [زيرا] كه ما هشداردهنده بوديم.»(دخان/3).
↑ . إِنَّا أَنْزَلْناهُ فی لَیلَةٍ مُبارَکةٍ إِنَّا کنَّا مُنْذِرینَ فیها یفْرَقُ کلُّ أَمْرٍ حَکیمٍ؛ «كه ما آن را در شبى فرخنده نازل كرديم، [زيرا] كه ما هشداردهنده بوديم. در آن [شب‌] هر [گونه‌] كارى [به نحوى‌] استوار فيصله مى‌يابد.»(دخان/3-4)
↑ . تَنَزَّلُ الْمَلائِکةُ وَ الرُّوحُ فیها بإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کلِّ أَمْرٍ؛ «در آن [شب‌] فرشتگان، با روح، به فرمان پروردگارشان، براى هر كارى [كه مقرّر شده است‌] فرود آيند»(قدر/4)
↑ . امام علی(ع) می‌فرماید: رسول خدا(ص) به من فرمود: «یا عَلِی أَ تَدْرِی مَا مَعْنَی لَیلَةِ الْقدْرِ فَقُلْتُ لَا یا رَسُولَ اللَّهِ(ص) فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَک وَ تَعَالَی قَدَّرَ فِیهَا مَا هُوَ کائِنٌ إِلَی یوْمِ الْقِیامَةِ فَکانَ فیمَا قدَّرَ عزَّ وَ جَلَّ وَلَایتُک وَ وَلَایةُ الْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِک إِلَی یوْمِ الْقِیامَةِ (ابن بابویه، ص ۳۱۵)؛ ای علی، آیا می‌دانی معنای شب قدر چیست؟ گفتم: یا رسول‌الله نمی‌دانم. فرمود: خداوند تبارک و تعالی در شب قدر، آنچه را تا روز قیامت قرار است اتفاق بیفتد، مقدر کرده و از جمله آنچه مقدر نموده، ولایت تو و ولایت امامان از نسل تو تا روز قیامت است.
↑ . در تفسیر القمی در ذیل آیه «تَنَزَّلُ الْمَلائِکةُ وَ الرُّوحُ فِیها» آمده است: «تَنَزَّلُ الْمَلَائِکةُ وَ رُوح الْقدُسِ علَی إِمَامِ الزَّمَانِ وَ یدْفَعُونَ إِلَیهِ مَا قَدْ کتَبُوهُ مِنْ هَذِهِ الْأُمُور»(تفسیر قمی، ج ۲؛ص432). فرشتگان و روح القدس بر امام زمان(عج) فرود می‌آیند و از این امور آنچه را نوشته‌اند به او تقدیم می‌کنند. جایگاه شب قدر در قرآن و روایات / كلام خدا را باور كنیم. احیای شب قدر به‌منزله بیداری قلب است.
↑ . اعمال شب قدر چیست؟ احیای شب قدر به‌منزله بیداری قلب است؛ قلب‌هایمان را برای درک شب قدر آماده کنیم/ اشاره سوره قدر و دخان به عظمت شب قدر؛ شب قدر؛ فرصتی برای کشیده شدن قلم عفو بر گناهان.

[1] . الفردات راغب اصفهانی، ج1؛ ص658؛ شبی برتر از هزار ماه، ص48.

[2] . تفسیر المیزان، ج20؛ ص561؛ تفسیر نمونه، ج27؛ ص187؛ اقبال الاعمال، ج1؛ ص312.

[3] . تفسیر نمونه، ج27؛ ص190.

[4] . تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ؛ «در آن [شب‌] فرشتگان، با روح، به فرمان پروردگارشان، براى هر كارى [كه مقرّر شده است‌] فرود آيند.»(قدر/4)؛ فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ؛ «در آن [شب‌] هر [گونه‌] كارى [به نحوى‌] استوار فيصله مى‌يابد.»(دخان/4).

[5] . کافی، ج1؛ ص182.

[6] . بحارالانوار، ج94؛ ص10؛ شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج20؛ ص154؛ وسائل الشیعه، ج10؛ ص354؛ شب قدر بهترین فرصت برای دعا و کسب معارف الهی است؛ آیا شب ۲۳ رمضان، شب قدر است؟ حکمت مشخص نبودن شب قدر.

[7] . وَ قُرْآناً فَرَقْناهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَی النَّاسِ عَلی مُکثٍ وَ نَزَّلْناهُ تَنْزِیلاً؛ «و قرآنى [با عظمت را] بخش بخش [بر تو] نازل كرديم تا آن را به آرامى به مردم بخوانى، و آن را به تدريج نازل كرديم.» (اسرا/106)؛ وَ قالَ الَّذِینَ کفَرُوا لَوْ لا نُزِّلَ عَلَیهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً واحِدَةً کذلِک لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤادَک وَ رَتَّلْناهُ تَرْتِیلاً؛ «و كسانى كه كافر شدند، گفتند: «چرا قرآن يكجا بر او نازل نشده است؟» اين گونه [ما آن را به تدريج نازل كرديم‌] تا قلبت را به وسيله آن استوار گردانيم، و آن را به آرامى [بر تو] خوانديم.» (فرقان/32)

[8] . شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقرْآنُ؛ « »(بقره/185)؛ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیلَةِ الْقَدْر؛ «ماه رمضان [همان ماه‌] است كه در آن، قرآن فرو فرستاده شده است، [كتابى ] كه مردم را راهبر، و [متضمّن‌] دلايل آشكار هدايت، و [ميزان‌] تشخيص حق از باطل است. پس هر كس از شما اين ماه را درك كند بايد آن را روزه بدارد، و كسى كه بيمار يا در سفر است [بايد به شماره آن،] تعدادى از روزهاى ديگر [را روزه بدارد]. خدا براى شما آسانى مى‌خواهد و براى شما دشوارى نمى‌خواهد؛ تا شماره [مقرر ]را تكميل كنيد و خدا را به پاس آنكه رهنمونيتان كرده است به بزرگى بستاييد، و باشد كه شكرگزارى كنيد.» (قدر/1)؛ وَ الْکتابِ الْمُبِینِ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیلَةٍ مُبارَکةٍ؛ « كه ما آن را در شبى فرخنده نازل كرديم، [زيرا] كه ما هشداردهنده بوديم.»(دخان/3).

[9] . إِنَّا أَنْزَلْناهُ فی لَیلَةٍ مُبارَکةٍ إِنَّا کنَّا مُنْذِرینَ فیها یفْرَقُ کلُّ أَمْرٍ حَکیمٍ؛ «كه ما آن را در شبى فرخنده نازل كرديم، [زيرا] كه ما هشداردهنده بوديم. در آن [شب‌] هر [گونه‌] كارى [به نحوى‌] استوار فيصله مى‌يابد.»(دخان/3-4)

[10] . تَنَزَّلُ الْمَلائِکةُ وَ الرُّوحُ فیها بإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کلِّ أَمْرٍ؛ «در آن [شب‌] فرشتگان، با روح، به فرمان پروردگارشان، براى هر كارى [كه مقرّر شده است‌] فرود آيند»(قدر/4)

[11] . امام علی(ع) می‌فرماید: رسول خدا(ص) به من فرمود: «یا عَلِی أَ تَدْرِی مَا مَعْنَی لَیلَةِ الْقدْرِ فَقُلْتُ لَا یا رَسُولَ اللَّهِ(ص) فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَک وَ تَعَالَی قَدَّرَ فِیهَا مَا هُوَ کائِنٌ إِلَی یوْمِ الْقِیامَةِ فَکانَ فیمَا قدَّرَ عزَّ وَ جَلَّ وَلَایتُک وَ وَلَایةُ الْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِک إِلَی یوْمِ الْقِیامَةِ (ابن بابویه، ص ۳۱۵)؛ ای علی، آیا می‌دانی معنای شب قدر چیست؟ گفتم: یا رسول‌الله نمی‌دانم. فرمود: خداوند تبارک و تعالی در شب قدر، آنچه را تا روز قیامت قرار است اتفاق بیفتد، مقدر کرده و از جمله آنچه مقدر نموده، ولایت تو و ولایت امامان از نسل تو تا روز قیامت است.

[12] . در تفسیر القمی در ذیل آیه «تَنَزَّلُ الْمَلائِکةُ وَ الرُّوحُ فِیها» آمده است: «تَنَزَّلُ الْمَلَائِکةُ وَ رُوح الْقدُسِ علَی إِمَامِ الزَّمَانِ وَ یدْفَعُونَ إِلَیهِ مَا قَدْ کتَبُوهُ مِنْ هَذِهِ الْأُمُور»(تفسیر قمی، ج ۲؛ص432). فرشتگان و روح القدس بر امام زمان(عج) فرود می‌آیند و از این امور آنچه را نوشته‌اند به او تقدیم می‌کنند. جایگاه شب قدر در قرآن و روایات / كلام خدا را باور كنیم. احیای شب قدر به‌منزله بیداری قلب است.

[13] . اعمال شب قدر چیست؟ احیای شب قدر به‌منزله بیداری قلب است؛ قلب‌هایمان را برای درک شب قدر آماده کنیم/ اشاره سوره قدر و دخان به عظمت شب قدر؛ شب قدر؛ فرصتی برای کشیده شدن قلم عفو بر گناهان.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]