فقه القرآن (کتاب)
فقه القرآن؛ تفسیری از قطب راوندی عالم بزرگ شیعه در قرن ششم هجرى. این اثر در موضوع فقه آیات قرآن کریم در دو مجلد به زبان عربی به رشته تألیف درآمده است.
مؤلف در این اثر به تفسیر و بیان آیات احکام قرآن مجید پرداخته است و آن را بر اساس ابواب کتب فقهیه از طهارت تا دیات تدوین کرده است.
مولف
قطب‌الدین سعید بن عبدالله بن حسین بن هبةالله راوندی کاشانی معروف به قطب راوندی، محدث، مفسر، متکلم، فقیه، فیلسوف و مورخ بزرگ شیعه در قرن ششم هجری قمری بود. وی از شاگردان شیخ طبرسی صاحب تفسیر مجمع البیان بوده و ابن شهرآشوب از شاگردان معروف او بود. وی دارای تالیفات بسیاری در علوم مختلف است که از معروف‌ترین آنها کتاب الخرائج و الجرائح می‌باشد. او در صحن حرم حضرت معصومه(ع) دفن شده است.
قطب‌الدین، علاوه بر پدر، از محضر بزرگان دیگری استفاده كرده است. افكار بزرگ شخصیت‌هایی چون شیخ صدوق، سید مرتضی، سید رضی و شیخ طوسی، با نقل حدیث از شاگردان آنان، در اندیشه و تفكر او جای پیدا كرده است.
بنابر آنچه در ریاض العلماء آمده است، قطب‌الدین روایاتی از بزرگان حدیث در شهرهای اصفهان، خراسان و همدان شنیده و نقل كرده است و از این روزنه می‌توان به مسافرت‌های علمی او به شهرهای مختلف پی برد. چنانكه قرار داشتن قبر او در شهر قم، دلیلی بر استفاده او از محضر استادان آن دیار است.
قطب‌الدین راوندی در زمره مردان بزرگی است كه با دانش فراوان خود پس از بهره‌مندی از علوم مختلف و تبحر در آنها، در بیشتر رشته‌های علوم اسلامی تبحر و تخصص خود را به نمایش گذارد. از جمله آثار او می‌توان به ام القرآن، خلاصة التفاسیر، شرح آیات المشکله فی التنزیه، اللباب فی فضل آیه الکرسی، الناسخ و المنسوخ من القرآن اشاره کرد.
انگیزه مولف از نگارش تفسیر
مؤلف در بیان انگیزه خود از نگارش این تفسیر، در مقدمه کتاب چنین آورده است: «چیزی که مرا برانگیخت تا دست به نگارش چنین کتابی بزنم این بود که در میان پژوهشگران کتابی را نیافتم که به خوبی به بررسی این مهم پرداخته باشد؛ یعنی کتابی که در آن فقه قرآن یا سخنان خداوند متعال بررسی شده باشد در دست نبود. پس بر آن شدم که در مورد همه مباحث مربوط به آن مانند لفظ و معنی و ظاهر و باطن آیاتی که درباره احکام شرعی فرو فرستاده شده است به بررسی بپردازم.
نظر علمای شیعه این است که ما پس از روایات محکم و معتبری که از ائمه معصوم(ع) داریم با بودن اجماع، دیگر یقین پیدا می‌کنیم که به چشمه زلال معرفت دست یافته‌ایم؛ ولی چه زیبا است، که افزون بر سخنان امامان معصوم(ع) آیاتی از قرآن نیز باشند که چشمان ما را روشن نمایند و دلیل ما را محکم و یقین ما را فزونی بخشند. به این خاطر دست به کار نگارش این کتاب شدم تا با مبانی و استدلال‌های محکم خود، خواننده را راضی و بی‌نیاز سازد و به راحتی به درک مطالب آن نایل آید بی‌آن که سخن به درازا کشد و در بیان مقصود، ایجاد اخلال نماید و هر فقیه دانشمندی با دیدنش آن را تصدیق نماید و به آن رضایت دهد؛ و از خداوند متعال انجام این مهم را خواستارم.»
ویژگی‌های تفسیر
این کتاب، در نهایت ایجاز و اختصار نگاشته شده است؛ به طوری که در بیشتر موارد، ایجاز سبب ابهام آن می‌شود.
چنانکه اشاره شد کتاب حاضر به ترتیب مباحث فقهی، یعنی از طهارت تا دیات نگاشته شده است و گفتنی‌های درخور توجه، که با مباحث تفسیری و فقهی در هم آمیخته شده، در آن به خوبی خودنمایی می‌کند.
نوشته‌های ایشان از نظریات شیخ طوسی در دو کتاب التبیان فی تفسیر القرآن و الاستبصار فیما اختلف فیه من الاخبار تاثیر پذیرفته، به گونه‌ای که توجه خاصی به نظریات سیدمرتضی علم‌الهدی در کتاب الانتصار فی انفرادات الامامیة کرده است البته این بدان معنا نیست که مؤلف از قدرت اجتهاد و استنباط بی بهره بوده، زیرا در بسیاری جاها می‌بینیم که وی همانند فقیهی قدرتمند، به بررسی و تحلیل مباحث فقهی و تفسیری می‌پردازد و نظریات جدید و استواری را مطرح می‌سازد.
یکی دیگر از ویژگی‌های این کتاب تلفیقی نوین است که ایشان توانسته میان نظریات فقهی و تفسیری که به ظاهر با هم اختلاف دارند به نوعی سازگاری ایجاد کند. گاهی که به منابع فقهی و روایی مراجعه می‌کنیم، گمان می‌رود علما و دانشمندان اسلامی در این زمینه با هم اختلاف نظر دارند، ولی پس از آن که به این کتاب برمی گردیم، با شگفتی می‌بینیم که ایشان آن نظریات را جمع کرده و با بیان ساده و زیبایی یک جا آورده است.[۱]
منابع
ایکنا