محمد

محمد بن عبدالله(ص)(زاده 570 میلادی- درگذشت 28 صفر 11 هجری)؛ نام پیامبر دین اسلام. محمد یکی از پیامبران الوالعزم است که خاتم النبین می‌باشد و قرآن کریم معجزه جاودانه اوست. رسالت وی ابلاغ دین اسلام بود. او در دوران جاهلیت به پیامبری مبعوث شد و توانست در آن روزگار سراسر خرافه‌پرست و شرک‌آلود تحولات عظیمی در عرصه توحید، فضایل اخلاقی و رشد کمالات انسانی رقم بزند. یکی از سوره‌های قرآن به نام محمد اختصاص دارد و ویژگی‌های او نظیر خلق عظیم، اسوه حسنه و رحمه للعالمین در آیات قرآن ذکر شده است.

معرفی حضرت محمد(ص)

در هفدهم ماه‌ ربيع‌الاول، در مكه و در خانه‌ای در شعب ابی طالب كه مصادف با سال عام‌الفيل (570 میلادی) بود به دنيا آمد. پدرش عبدالله بن عبدالمطلب و مادرش آمنه دختر وهب بن عبدمفاخربن زهره بن كلاب بود. وقتی از عبدالمطلب پرسيدند چرا نام فرزند خود را محمد انتخاب كردی در صورتی كه اين نام در ميان اعراب كم سابقه است، گفت: خواستم كه در آسمان و زمين ستوده باشد. البته در قرآن كريم حضرت محمد به نام‌های ديگری مانند: احمد، ياسين، طه، محمود هم معروف است.

پیامبر اسلام شخصیت ممتاز و برجسته‌ای داشتند؛ پیش از مبعوث شدن و در دوران جاهلیت نیز به ایشان لقب «محمد امین» داده بودند؛ حتی بعد از آن كه دعوت اسلام شروع شد و آتش دشمنی قريش بالا گرفت، در همان احوال هم باز همان دشمن‌ها اگر می‌خواستند چيزی را در جايی امانت بگذارند، می‌آمدند و به پيامبر می‌دادند. پیش از بعثت با خدیجه ازدواج کرد. تا خدیجه زنده بود، زن دیگری در زندگی محمد نبود. خدیجه شصت و پنج ساله بود که از دنیا رفت یعنی سال دهم بعثت و پنجاه سالگی محمد. نتیجه این زندگی مشترک و مهرورزانه، چهار دختر و دو پسر بود. زینب، رقیه، ام کلثوم، فاطمه، قاسم و عبدالله. محمد در روز 28 صفر سال 11 قمری در سن 63 سالگی چشم از دنیا فرو بست.

زمانه محمد زمانه‌ای بود سرشار از جهالت، خرافه و تعظیم در برابر اربابان و الهه‌هایی که بر ساخته جهالت آدمیان بود. دانش، دانایی و پرسشگری، ارج و اجر نداشت. زنان، بسیار بی‌قدر بودند، بدون حق زندگی و حق انتخاب. یک جامعه جاهلی بود یعنی خردستیز و بی‌اخلاق. در حکمت 95 نهج البلاغه در توصیف دوران پیامبر(ص) آمده است: بَعَثَهُ وَالنَّاسُ ضُلاَّلٌ فِي حَيْرَهٍ وحَاطِبُونَ فِي فِتْنَهٍ قداسْتَهْوَتْهُمُ الأَْهْوَاءُ و اسْتَزَلَّتْهُمُ الْكِبْرِيَاء وُاسْتَخَفَّتْهُمُ الْجَاهِلِيَّهُ الْجَهْلاَء حیاریُ فِي زَلْزَالٍ مِنَ الأَْمْرِ وبَلاَءٍ مِنَ الْجَهْلِ فَبَالَغَ(ص) فِي النَّصِيحَه و مَضَي عَلَي الطَّرِيقَهِ و دَعَا إِلَي الْحِكْمَهِ وَ الْمَوْعِظَهِ الْحَسَنَهِ؛ پروردگار (محمد) را برانگیخت، در روزگاری که مردمان در گمراهی و حیرانی بودند و بر بیراهه‌های فتنه‌گری می‌رفتند. آنها در هوایِ هوس‌ها بودند. خودخواهی و منیت، موجب لغزش شده بود. سرآمدی در سفاهت و نادانی، آنها را سرافکنده ساخته بود. در امور خویش، سرگردان و حیران بودند. بلای نادانی و جهل، امان را بریده بود. در این هنگامه بود که خیرخواهی پیامبر، بر آنها بارید. او در راهی راهوار، ره سپرد و خلایق را به خردورزی خواند و اندرون آنها را از اندرزهای مشفقانه آکنده کرد.

بعثت حضرت محمد(ص)

بعثت تمامی انبیا‌ الهی مقدمه بعثت پیامبر(ص) است و این از خصوصیات منحصر به‌فرد حضرت محمد می‌باشد. خداوند بصورت صریح در آیه قرآن به مبعوث شدن حضرت محمد اشاره می‌کند؛ لَقَدْ مَنَّ اللّهُ عَلَى الْمُؤمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِّنْ أَنفُسِهِمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِن كَانُواْ مِن قَبْلُ لَفِي ضَلالٍ مُّبِينٍ. رسول خدا(ص) در شرایطی به پیامبری مبعوث شدند که مردم در جاهلیت بسر می‌بردند، فساد و بی‌عدالتی کل شبه جزیره را در بر گرفته بود و مردم تشنه عدالت بودند.

قرآن؛ معجزه حضرت محمد(ص)

پیامبران رابط انتقال پیام خداوند به مردم هستند اما ظرفیت آن‌ها یکسان نیست و کلام خداوند به هر کدام از آنها به اندازه وسعت و ظرفیتی که داشتند وحی می‌شد. حضرت محمد(ص) دارای مقام و جایگاهی بود که سخنان خداوند را به طور کامل بپذیرد و از این رو آخرین کتاب آسمانی به نام قرآن به صورت کامل و به عنوان آخرین کتاب آسمانی بر ایشان نازل شد. حضرت محمد(ص)، معجزات مختلفی‌ نظیر شق القمر داشته است اما قرآن كريم مهم‌ترين و شگفت‌انگيزترين معجزه او و متناسب با آن عصر بوده است. دليل عمده اعجاز قرآن شريف، تحدی و مطالبه نظير آن است كه با قاطعيت از مردم عرب و غيرعرب خواسته شد كه اگر شك دارند نظير آنرا بياورند. نبوت و خاتمیت محمد در قرآن درباره نبوت و رسالت آیات بسیاری وجود دارد. در آیات ۴۵ تا ۴۷ سوره احزاب خطاب به پیامبر (ص) داریم: «یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِنَّا أَرْسَلْنَاکَ شَاهِدًا وَمُبَشِّرًا وَنَذِیرًا * وَدَاعِیًا إِلَى اللَّهِ بِإِذْنِهِ وَسِرَاجًا مُنِیرًا * وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ بِأَنَّ لَهُمْ مِنَ اللَّهِ فَضْلًا کَبِیرًا؛ اى پیامبر ما تو را [به سمت] گواه و بشارتگر و هشداردهنده فرستادیم، ای پیامبر ای کسی که جامه نبوت پوشانده‌ایم ما تو را به عنوان رسول فرستاده‌‌ایم، و مؤمنان را مژده ده که براى آنان از جانب خدا بخشایشى فراوان خواهد بود». خاتم الانبیا هم به معنای آخرین پیامبر الهی و هم به مفهوم پایان وحی است. با ارسال پیامبر اسلام، سلسله پیامبران و رسولان الهی که برای هدایت بشر مبعوث و برانگیخته شدند به اوج و اکمال خود رسید و پس از حضرت محمد(ص)، باب وحی و پیامبری بسته شد.

ویژگی‌های حضرت محمد(ص) در آیات قرآن

حضرت محمد (ص) از صفات و ويژه‌گی‌های خاصی برخوردار است كه بارزترين ويژ‌گی‌های آن حضرت از منظر قرآن «رحمة للعالمين» (انبياء/۱۰۷)، «اسوه حسنه» (احزاب/۲۱)، «شاهد»، «مبشر»، «نذیر» و «سراج منیر» (احزاب/۴۵)، «شدت ارتباط پيامبر با مردم» (توبه/۱۲۸)، «رئوف و رحيم بودن نسبت به مؤمنان» (توبه/۱۲۸)، «خوش‌اخلاقی و خوش‌برخورد بودن» (آل عمران/159)، «دارای اخلاق سترگ» (قلم/۴)، «دلسوز مردم» (توبه/۱۲۸) و «مهربان و قاطع» (فتح/۲۹) هستند. از جمله امتیازاتی که راجع به پیامبر(ص) نسبت به سایر انبیاء داریم این است که خدا در قرآن به اسم هیچ پیامبری را مخاطب قرار نداده اما حضرت محمد(ص) با اسم مورد خطاب قرار گرفته است. قرآن در ۴ جا صریحا اسم پیامبر اعظم را آورده است. به طور کلی در قرآن جایی که حضرت محمد(ص) مخاطب قرار گرفته اسم صریح پیامبر(ص) نیامده است و جایی که مخاطب قرار نگرفته با عنوان مورد خطاب قرار می‌گیرد.

فضایل اخلاقی حضرت محمد(ص)

هنر بزرگ پیامبر(ص) در هدایت انسان‌ها، بر اصل اساسی مدارا کردن استوار بود. آن حضرت با مدارا‌کردن توانست جامعه جاهل و متعصب آن زمان را متحول کند. رسول خدا(ص) رسالت خود را با مدارا پیش برد و این اصل در تحول انسان و جامعه به سوی کمال و اصلاحات اجتماعی نقشی کلیدی دارد. مقاومت و صبر یکی از بارزترین خصیصه‌های اخلاقی محمد هستند؛ به عنوان مثال وقتی دشمن محمد، دعوت به اسلام را قبول نکرد جنگی اقتصادی را آغاز کرد که بر اساس آن هرگونه خرید و فروش از مسلمانان ممنوع شد؛ این جنگ ۳ سال طول کشید. پیامبر در این دوران همراه با مسلمانان در شعب ابی‌طالب استقامت کرد به گونه‌ای که در تأمین مواد غذایی دچار مشکلات زیادی شدند.

حضرت محمد(ص) در کلام دیگران

حضرت محمد(ص) در نهج البلاغه

در نهج‌البلاغه، امام علی(ع) در توصیف پیامبر(ص) می‌گوید: «طبیب دوّار بطبّه؛ طبیبی که با طبِ خود دوره‌گردی می‌کرد». در اینجا مراد از طبیب، پزشک جسمانی نیست، بلکه طبیب اخلاقی است. ایشان با عمل و تبسّمِ خود به هر کس که می‌رسید، آرامش و قوّتِ قلب می‌بخشید و هر کس ایشان را می‌دید، می‌شکفت و گویی دوباره زنده می‌شد. همچنین امیرمؤمنان، آن حضرت را با ویژگی‌هایی مانند امانت‌داری (خطبه ۲۶ و ۱۰۶)، استقامت و پایداری (خطبه ۷۲ و ۱۱۶) و شجاعت و فداکاری (نامه ۹) ستوده است. محمد از منظر دین یهود سيدبن طاووس در كتاب سعدالسعود می‌نويسد: در صحف ادريس اوصاف پيامبر اكرم(ص) به شايسته‌ترين وجهی بيان شده است. در بخشی از آن آمده: من برای بندگان صالح، مخلص و با تقوايم مصطفی را پيامبر و مرتضی را امين گردانيدم. محمد(ص) پيامبر و رسول است و مؤمنان با تقوا، ياران او از ميان امتش هستند. خداوند متعال می‌فرماید برای او از حاملان عرشم و ساير آفريده‌ها در آسمان‌ها و زمين پيمان گرفته‌ام كه به او ايمان آورند و به نبوتش اقرار كنند. ای آدم به او ايمان بياور كه در نزد من مقام و منزلت، فضل نور وقارت فزونی يابد. حضرت آدم گفت: به خدا و پيامبرش محمد ايمان آوردم. خداوند فرمود: من نيز فضل و كرامت تو را افزايش دادم. ای آدم! تو اولين كس از پيامبرانم و فرزندت محمد(ص) آخرين آنان هستيد.

حضرت محمد(ص) در آیین مسیحیت

حضرت عيسی (ع) در مورد پيامبر خاتم به پيروانش مژده داده بود. در كتاب انجيل علاوه بر بيان مشخصات حضرت محمد(ص) به مسيحيان توصيه شده است كه از آن حضرت پيروی كنند. قرآن در اين زمينه می‌فرمايد: و اذ قال عيسی ابن مريم يا بنی اسرائيل انی رسول الله اليكم مصدقا لما بين يدی من التوريه و مبشرا برسول ياتی من بعدی اسمه احمد؛ «هنگامی كه عيسی بن مريم گفت: ای فرزندان اسرائيل، من فرستاده خدا به سوی شما هستم. تورات را كه پيش از من بوده تصديق می‌كنم و به فرستاده‌ای كه پس از من می‌آيد و نام او احمد است بشارت می‌دهم». در كتاب سريانی از پيامبر اسلام به نام «فارقليطا» و در كتاب يونانی آن حضرت را به نام «پريكاتوس» معرفی كرده و هر دو را به نام احمد و محمد ترجمه نموده بود و تمام اوصاف و احوال پيامبر اسلام را ستوده و به آمدنش از زبان حضرت عيسی مژده داده بود. يوحنا صاحب انجيل چهارم نيز آمدن او را در بابهای ۱۴ و ۱۵ و ۱۶ از زبان حضرت عيسی نقل كرده است.

حضرت محمد(ص) از نگاه مستشرقان

اندیشمندان غربی درباره شخصیت، تفکرات و دیدگاه‌های پیامبر اسلام(ص) کتاب‌ها و مقالات متعددی را نگاشته‌اند و از منظرهای گوناگون به پیامبر خاتم(ص) نظر کرده‌اند. در این میان نویسنده و پژوهشگر انگلیسی کارن آرمسترانگ نیز کتابی با عنوان محمد(زندگی نامه پیامبر) در سال۱۹۹۱م. به رشته تحریر درآورده است. وی هدف اصلی خویش را از نگارش کتاب زندگینامه پیامبر(ص)، پاسخی به کتاب آیات شیطانی سلمان رشدی می‌داند. به نظر او محمد(ص) اگرچه مرد جهاد هم بود ولی یک صلح طلب واقعی بود؛ زیرا جان، اعتقاد و یاران نزدیک خود را در جریان صلح مکه گرو گذاشت؛ تا این اتحاد بدون خونریزی به انجام رسد. جان ديون پورت (۱۷۸۹ـ۱۸۷۷) اسلام‌شناس انگليسى در كتاب «يك منقبت در باره محمد و قرآن» مى‌نويسد: حضرت محمد(ص) را بايد يك مصلح دينى و قانون‌گذارى دانست كه در قرن هفتم ميلادى در عربستان ظهور كرده است. وى بدون ترديد بزرگترين شخصيتى است كه قاره آسيا مى‌تواند به وجود چنين فرزندى مباهات كند.

هدف انقلاب حضرت محمد(ص)

پایه انقلاب محمد در درجه نخست انسان است؛ به دنبال ساختن انسانی شریف و بزرگ بود؛ انسانی که به خود و به همه چیز احترام بگذارد؛ زیرا انسانی که به خود احترام نمی‌گذارد خود را یک موجود می‌پندارد، یکی از پدیده‌های جهان هستی و عددی در میان موجودات.

الگو بودن سیره محمد

پیامبر اسلام در تمام عمر خودشان نمونه کامل و مظهر عالی‌ترین اخلاق و رفتار و گفتار بودند و سیره و سنت آن حضرت برای همه انسان‌ها به ویژه مسلمانان الگویی پسندیده به‌شمار می‌رود. خداوند در آیه ۲۱ سوره احزاب پیامبرش را «اسوه حسنه» معرفی فرموده و اسوه به معنای الگو و سرمشق و مقتدا در تمام خصایص اعم از ایمان و اخلاص در زهد، تقوا در صبر، استقامت در توکل، فداکاری در شجاعت، دلاوری در عبادت و خودسازی است. از نظر اسلام، رسول خدا(ص) نمونه‌ای برای پیروی عملی است، و دین اسلام که آخرین دین الهی و کامل ترین آنهاست، نمونه‌ای تمام‌عیار و قابل پیروی برای همه زمان‌ها، در تمام شرایط است. تحول جایگاه زنان در دین محمد حضرت محمد و دین اسلام عزت و احترام را برای بانوان به ارمغان آوردند. در عصر جاهلیت، بعضی از قبایل دخترانشان را زنده به گور می‌کردند، برای همسر به عنوان یک مادر ارزش و جایگاهی قائل نبودند و اگر زنی شوهرش را از دست می‌داد، پسر، مالک مادر می‌شد و هر بلایی می‌توانست سر مادر می‌آورد، هم چنین ازدوا‌ج‌های شغار در عادت و باور برخی قبایل وجود داشت که اسلام با همه این‌ها برخورد کرد و این باورها را کلا عوض کرد. در دوران جاهلیت، به دلیل تفکری که حاکم بود، شرایطی برای علم‌آموزی زنان فراهم نمی‌شد اما پس از ظهور اسلام شرایط متحول شد. خداوند با ظهور آخرین پیامبر خود و دین اسلام با این عادت‌ها برخورد کرد و می‌توان گفت شخصیت زنان با ظهور اسلام، متحول شده و در برخی ابعاد جایگاه زنان تغییر کرده است.

ولایت؛ مهمترین رکن واجب و کامل‌کننده دین حضرت محمد(ص)

حضرت محمد(ص) در بین فرمایشاتشان نسبت به برخی از موضوعات بیش از بقیه تکرار و تأکید کرده‌اند و دست بر روی مصداق گذاشته است. این تأکیدات و تکرار‌ها ویژه آیات و فرمایشاتی است که راجع به امر ولایت است. چراکه مهمترین رکن و واجب و کامل‌کننده دین، امر ولایت است و این اهمیت در موضوع ولایت را خدای متعال در آیات قرآن کریم روشن کرده است و می‎فرماید: «وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ»، یعنی اگر این امر را ابلاغ نکنی رسالتت را انجام نداده‌ای.

منابع

ایکنا