مدینه فاضله

مدینه فاضله؛ آرمان شهر و مکانی برای رسیدن به سعادت، صلح و امنیت. اصطلاح مدینه فاضله از سوی فلاسفه یونان مطرح و در جوامع غربی و اسلامی مورد استقبال قرار گرفت. گرچه در نحوه شکل گیری، عوامل و هدف تحقق آن با یکدیگر اختلاف دارند. مدینه فاضله که بر پایۀ سه رکن قانون، حاکم و مردم بنا می‌شود، دارای ویژگی‌های از قبیل عدالت، حکمت، شجاعت ،خویشتن‌داری، محبت و الفت، صلح و سعادت است.

تعریف

تعریف لغوی مدینه فاضله

مدینه فاضله، ترجمه واژۀ اتوپیا «utopia» یونانی، و به معنی «آرمان شهر»، «جایی که وجود ندارد» یا «ناکجاآباد» است. این اصطلاح توسط توماس مور انگلیسی در سال 1516م ساخته شد.

تعریف اصطلاحی مدینه فاضله

مدینه فاضله،«اتوپیا» در اصطلاح مدینه‌ای است صرفاً بشری که خدا در آن غایب است، اهل آن، به دیانت کاری ندارند و دین و احکام الهی یا اصلاً وجود ندارد یا اگر هست، منشأ اثر نیست. قواعد آن توسط بشر وضع شده است. «اتوپیا» به جامعه آرمانی گفته می‌شود که مردم به سعادت می‌رسند و ویژه مکانی خاص نیست. از دیدگاه افلاطون، جامعه‌ای است که در آن خرد، دانش، فضیلت و عدالت حکمروایی داشته باشد. از منظر دانشمندان اسلامی«مدینه‌ای است که ساکنان آن کوشش کنند که سعادت حقیقی را به دست آورند. اداره چنین مدینه‌ای به دست حکیمان و فاضلان باشد.» ملاصدرا می‌گوید: «مدینه فاضله؛ مدینه‌ای است که شهرهای آن برای نیل به نهایت حقیقی و خیر حقیقی با هم همکاری دارند

مفاهیم مترادف با مدینه فاضله

در ادبیات جهان واژه‌های آرمان شهر، ناکجا آباد، شهر خدا، جامعه توحیدی،اتوپیا، شهر آفتاب، جزیره خضرا، جابُلقا، جابُلسا، آتلانتیس، شهر موعود، مدینه، اورفالیس، مدینه کامله واژه های مترادف با مدینه فاضله است.

تاریخچه طرح مبحث مدینه فاضله

فلاسفه یونان (افلاطون و ارسطو) نخستین بار مسئله ایجاد «مدینه فاضله» را مطرح کردند. به طوری که از افلاطون به‌عنوان نخستین فیلسوف آرمان‌گرای اندیشهً غرب نام می‌برند. اما توماس مور برای نخستین‌بار در سال ۱۵۱۶م در کتابی به عنوان «اتوپیا» برای توصیف یک نظام سیاسی بی‌عیب و نقص این واژه را به کار برد. ابونصر فارابی، اوّلین متفکّرمسلمان است که اندیشه شهرآرمانی را در کتاب «اندیشه‌های اهل مدینه فاضله» مطرح و جامعه آرمانی بر پایه اندیشه فلسفی و در قالب مفاهیم شریعت اسلامی پی افکند.

ویژگی‌های مدینه فاضله

از نظر افلاطون عدالت، حکمت، شجاعت و خویشتن‌داری چهار فضیلت شهر مطلوب است. از دیدگاه فارابی معرفت خداوند، تعاون، با فضیلت بودن مردم، عدالت خواهی، محبت و الفت، صلح و سعادت و پرداختن به امور معنوی، پرهیز از همه بدی‌ها و خصوصاً ظلم از ویژگی‌های مدینه فاضله است. آرمان‌شهر اسلامی، شهر عدالت؛ شهر طهارت و پاکی؛ شهرذکر و تذکّر؛ شهر اصلاح؛ شهر شکر؛ شهر امن و شهر تحقق شأن واقعی انسان در مقام خلیفه الهی است.

ارکان مدینه فاضله

مدینه فاضله دارای سه رکن: قانون، حاکم، مردم می‌باشد. از دیدگاه فارابی لزوم وجود رئیس و فیلسوف بودن حاکم که قواعد کلی را با فلسفه نظری در آمیخته و با مبدا وحی در ارتباط باشد، از ارکان مدینه فاضله است.

هدف آرمان شهر

فارابی هدف شهر آرمانی را رسیدن به سعادت (خیر مطلق) می‌داند. البته سعادت مورد نظر او هم سعادت در دنیا و هم رستگاری در آخرت است. زیرا هدف از آفرینش انسان نیز، رسیدن او به سعادت است که با حکومت انبیاء و جانشینان ایشان محقق می‌گردد. برخی نیز معتقدند؛ متحد کردن ملت‌ها و برداشتن دیوار امتیازات و اعتبارات لغو و بی‌اثر و برقرار کردن کلمه‌ واحد و همکاری و ارتباط هدف مدینه فاضله است.

مدینه فاضله از منظر آیات و روایات

در بینش مسلمانان (خصوصاً شیعیان)، بنیان گذار جامعه آرمانی اسلام، امام مهدی (ع) یا آخرین امام از خاندان پیامبر (ص) است که اکنون غایب است. ابن ابی الحدید می‌گوید: امامیه می‌گویند که احادیث آخرالزمان درباره وعده ظهور امام غائبی است که در پایان دنیا مالک همه زمین می‌شود.... رساله حقوق امام سجاد (ع) نیز ترسیم‌کننده مدینه فاضله‌ای است که می‌توانیم آن را قالب مهندسی مدینه فاضله، بنامیم. لذا جامعه آرمانی اسلام، جامعه‌ای است که بندگی خدا و معنویت در آن فراگیر و از ظلم و بی‌عدالتی خبری نباشد و جامعه بشری بر اساس حق و عدالت اداره ‌شود.

عوامل زمینه ساز تحقق مدینه فاضله

عوامل زمینه ساز تحقق مدینه فاضله در یک جامعه اسلامی را می توان مواردی چون؛ تلاش برای رفع مشکلات اقتصادی،عدالت محور بودن برنامه‌ریزی‌های خرد و کلان، حاکم شدن اندیشه و سبک زندگی فاطمی و علوی، رشد و تکامل فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر، تمسک به آیات قرآن و توسل به عترت پیامبر(ص)، مشارکت فعال شرکت در انتخابات و تعیین سرنوشت خود و جامعه، ایجاد وحدت و مودت در مردم حضور مداوم و موثر در مساجد و رفع آسیب‌های اجتماعی دانست.

منابع

سایت ایکنا

ویکی پدیا

دانشنامه پژوهه

دانشنامه حوزه

ویکی فقه

دایرة المعارف طهور

ویکی پرسش