حجامت

حجامت: خون درمانی، روشی برای خارج کردن خون از بدن به‌منظور درمان یا پیشگیری از بیماری. از گذشته‌های دور، هدف اصلی از حجامت، ارتقای سلامتی جسمی و روحی بوده است. به باور بسیاری از افراد و پزشکان حجامت نقش مهمی در درمان و پیشگیری از بیماری‌ها دارد. در روایات و سیره پیامبران و ائمه اطهار(ع) نیز سفارشات و تأکیدهای فراوانی در این رابطه بیان شده است. در ایران علمای بزرگی چون ابوعلی سینا، زکریای رازی و حکیم جرجانی حجامت را از ارکان درمان محسوب ‌کرده‌‌اند. گفته شده که حجامت برای حدود هفتاد بیماری اثرات پیشگیرانه و درمان کننده دارد از جمله: سرماخوردگی مکرر، بیماری پوستی، بهبود کارایی کلیه، دفع چربی کبد، دیابت نوع دو، فشار خون غیر طبیعی، غلظت خون بالا، سردرد میگرنی، دردهای عضلانی، رشد ناکافی، ناهنجاری‌های عصبی و... . با این حال، حجامت شرایط ویژه‌ای دارد و ضروری است این عمل زیر نظر پزشکی حاذق و با رعایت شرایط بیمار صورت گیرد تا از عوارض احتمالی آن جلوگیری شود.

تعریف حجامت

واژه حجامت از ریشه ح ج م، به‌معنای مکیدن است و در اصطلاح به روش مداوا و معالجه با ابزار مَکِش گفته می‌شود. حجامت در اصطلاح به روشی از خونگیری اطلاق می شود که جهت درمان بعضی از بیماری ها بکار می ‌رود و دارای سابقه تاریخی هفت هزارساله است. حجامت که در زبان انگلیسی به آن Cupping می‌گویند، بیشترین شیوع را در طب چینی دارد. پزشکان اعتقاد دارند حجامت نقش مهمی در پیشگیری از بیماری ها، مخصوصا بیماری‌های مزمن و مرتبط با سبک زندگی دارد. از دیرباز هدف اصلی از حجامت، ارتقای سلامتی جسمی و روحی بوده است. انواع مختلفی از حجامت در دنیا وجود دارد که دو نوع حجامت خشک (فقط بادکش) و حجامت مرطوب (ترکیبی از بادکش و خون آمدن) بیشترین طرفدار را دارند. در هر دوی این روش ها، از یک ماده اشتعال زا مثل الکل استفاده می شود که آن را آتش زده و در داخل یک لیوان قرار می‌دهند. سپس لیوان سریعا بر روی قسمتی از پوست بدن قرار داده می‌شود. از آنجایی که هوای بیرون لیوان سرد است، داخل لیوان خلأ ایجاد می شود. مکش ناشی از خلأ همراه با گرمای داخل لیوان باعث ورم و قرمزی رگ های خونی می شود. هر لیوان مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه بر روی ناحیه قرار می‌گیرد. پزشک بعد از برداشتن لیوان، با یک تیغ شکاف کوچکی بر روی قسمت متورم می‌اندازد و خونریزی زیر پوستی کوچکی ایجاد می شود. بعد از اتمام کار، پوست به پماد آنتی بیوتیک آغشته شده و با نوار بسته می شود تا از عفونت پیشگیری شود. حجامت به عنوان یک سنت الهی در روایات و سیره پیامبران وائمه اطهار(ع) مطرح گردیده و جزو احکام امضائی اسلام است و در طب سنتی به عنوان رکن درمان به حساب می آید.

تاریخچه حجامت

حجامت یا کوزه ‌انداختن از روش‌های درمانی سنتی در طب است که ریشه در طب سنتی چین و همین‌طور مصر باستان دارد. گفته شده بقراط حکیم در یونان باستان از این روش درمانی استفاده می‌کرده است. بسیاری از حکمای طب سنتی به وجود اخلاط چهارگانه در بدن انسان مشتمل بر خون، صفرا، بلغم و سودا معتقدند و می‌گویند ایجاد اختلال در این اخلاط است که زمینه‌ساز بروز بیماری در بدن انسان می‌شود. حکمای روم باستان می‌گفتند این اخلاط به همراه عناصر چهارگانه شامل زمین، هوا، آتش و آب، مزاج مرکب را در افراد تشکیل می‌دهد و البته تحت تاثیر تغذیه، سکونتگاه، وضع هوا و سن و سال افراد، حال و هوای آدمی را رقم می‌زند. به این ترتیب در مواردی وقتی بروز اختلال در بدن را در نتیجه زیادبودن خون تشخیص می‌دادند، بیماری مربوط را با استفاده از فن حجامت درمان می‌کردند. در هزاره گذشته پس از آشنایی اروپاییان با شیوه‌های درمانی در تمدن اسلامی، حجامت در اروپا نیز مورد استفاده قرار می‌گرفت، اما با گسترش دانش پزشکی مدرن به تدریج آفتاب طرفدارانش در اروپا رو به افول نهاد و امروزه در کشورهای اسلامی و بویژه در خاورمیانه با توجه به روایت‌های منقول از پیامبر اکرم(ص) و ائمه(ع) بسیاری از مردم به مزایای این روش درمانی معتقدند و هر سال با فرارسیدن فصل بهار برای سلامت بیشتر به انجام حجامت اقدام می‌کنند.

مقایسه حجامت و انتقال خون

در بررسی تفاوت حجامت با انتقال خون باید دید روش اهدای خون به چه منظور ایجاد شده است؛ فلسفه وجودی سازمان انتقال خون، ایجاد سازمان و بانک‌های مختلفی برای عده‌ای از افراد و بیماران نیازمند به خون است تا فرآورده‌های خونی از افراد سالم دریافت و به بیماران نیازمند انتقال یابد. بنابراین فلسفه وجودی این نوع سازمان‌ها این نیست که افراد برای سلامتی خود، خون دهند؛ در واقع کسی که در این رابطه نفع می‌برد فرد گیرنده خون است نه اهدا کننده. اگر چه اهدا کننده دارای اجر معنوی است ولی حجامت دارای دو بخش کاملا متفاوت پیشگیری و درمان است. بدین ترتیب اهدای خون را نمی‌توان جایگزین حجامت کرد. حجامت در ۳۵-۴۰ نقطه بدن از جمله ميان دو كتف، روی گودی كمر، ساق پاها، فرق سر و پشت گوش‌ها انجام می‌شود و به طور كلی در حجامت، خون ميان بافتی غليظ از بدن خارج می‌شود در حالی كه در عمل اهدای خون، خون از رگ‌ها گرفته می‌شود.

زمان مناسب حجامت

از منظر اسلام در همه زمان‌ها حجامت مجاز نیست و زمان‌های خاصی برای مؤثر بودن آن توصیه شده است. هفتم حزیران آخرین روز خردادماه‌ بهترین روز و در غیر این صورت ۱۴ آن برابر با ۶ تیرماه دیگر روز مناسب آن است. همچنین از امام رضا (ع) منقول است حجامت در روزهای ۱۲ تا ۱۵ ماه قمری تأثیر بیشتری دارد. این مسئله به کامل بودن ماه قمری مربوط است و شبیه اثر کرۀ ماه بر جذر و مد آب دریا و رودخانه‌ است. از سوی دیگر در روزهایی که هوا اعتدال دارد مانند ۴۰ روز نخست فصل بهار و ۴۰ روز نخست فصل پاییز روزهای مناسبی برای حجامت توصیه شده است. در ایامی که حجامت در آنها توصیه شده تأثیر ماه بر خون انسان به گونه‌ای است که ترکیبات مضر خون در بالاترین سطح یعنی نزدیک به پوست قرار می‌گیرد، به همین دلیل با چند خراش سطحی سموم بدن به این روش دفع می‌شود. از جهت ساعات نیز ساعت‌های ابتدایی روز زمان مناسب تری برای انجام حجامت است.

حجامت در اسلام

حجامت از حدود ۳۳۰۰ سال قبل از میلاد در مقدونیه انجام می‌شده است. پس از آن، این کار در یونان نیز مرسوم شده است. با ظهور اسلام سفارشات و تأکیدهای فراوانی از سوی پیامبر اسلام(ص) و امامان معصوم(ع) نیز در این رابطه بیان شد. پیامبر(ص) می‌فرماید: «در شب معراج، وقتی که به آسمان هفتم صعود کردم، بر هیچ ملکی از ملائک گذر نکردم مگر اینکه گفتند یا محمد حجامت کن و امتت را به حجامت کردن امر بفرما». بنابر روایات دیگری از پیامبر اکرم (ص)، حجامت در درمان بسیاری از بیماری‌ها همچون سردرد، دیوانگى، جذام، شب‏كورى، پیسى و دندان‏درد، موثر است و موجب فزونی عقل و قدرت حافظه است. در حدیثی از امام صادق (ع) نیز آمده: «پیامبر اكرم(ص) در سه نقطه بدن حجامت می‌كردند: سر كه آن را شفابخش می‌نامیدند بین دو كتف كه آنرا نافع می‌نامیدند و كمر كه آن را رها كننده می‌نامیدند»

کیفیت انجام حجامت

حجامت برای درمان بسیاری از بیماری‌ها نتیجه بخش است اما نکته مهم این است که شرایط هر فرد درست سنجیده و حجامت در زمان مناسب و هم چنین تعداد دفعات مورد نیاز انجام شود. بهتر است حجامت، در حالتی بین سیری و گرسنگی انجام شود؛ در حالت گرسنگی وقتی بدن مقداری خون از دست می‌دهد فرد ضعف می‌کند و مشکلاتی برای وی به‌وجود می‌آید و علت این که در حالت سیری کامل نیز نباید حجامت انجام شود، این است که بعد از غذا، خون به دستگاه گوارش فرستاده می‌شود و اگر حجامت انجام شود عمل هضم به درستی انجام نمی‌گیرد. بر اساس تحقيقات و اعلام متخصصان، بايد قبل از حجامت تدابير تغذيه‌ای و دارويی خاصی انديشيده شود تا مواد مضر آمادگی دفع از طريق حجامت را پيدا كنند، همچنين در صورت خطا در روش حجامت يا زمان انجام آن احتمال بروز عوارض زيادی در بيماران وجود دارد، همچنين در حجامت بايد به زمان، سن و شرايط اختصاصی بيمار توجه شود. طب سنتی برای کسانی که کم خونی و ضعف دارند مجاز نیست و این افراد تحت هیچ عنوانی نباید حجامت انجام دهند.

اثرات حجامت

تمامی بزرگان طب سنتی ايران از حجامت به‌عنوان يكی از اركان مهم درمانی ذكر كرده‌اند. محمدزكريای رازی در كتاب «الحاوی»، شيخ الرئيس ابوعلی سينا در كتاب «قانون در طب»، سيد اسماعيل جرجانی در كتاب «ذخيره خوارزمشاهی»، عقيلی خراسانی در كتاب «خلاصه الحكمه فی مجمع الجوامع» و بسياری ديگر از مشاهير پزشكی طب سنتی و اسلامی به شيوه گسترده‌ای پيرامون حجامت و كاربرد آن در درمان امراض صحبت كرده‌اند و از حجامت برای درمان بيماری‌های فراگير و مهمی بهره می‌گرفته‌اند. در منابع مذهبی نيز توصيه‌های فراوانی به انجام حجامت شده است. رسول اكرم(ص) و ائمه اطهار (ع) خود حجامت می‌كرده‌اند و روش انجام آن را بيان فرموده و ويژگی‌های درمانی آن را برشمرده‌اند. گفته شده که حجامت برای حدود هفتاد بیماری اثرات پیشگیرانه و درمان کننده دارد. برخی از آثار درمانی و پیشگیرانه حجامت شامل سرماخوردگی مکرر، آنفولانزا، آلرژی فصلی، بیماری پوستی، جوش و کورک، درمان اعتیاد، درمان چاقی، بهبود کارائی کلیه، دفع چربی کبد، افزایش کلسترول خون، دیابت غیر وابسته به انسولین، اوره بالا، فشار خون غیر طبیعی «بالا یا پایین»، غلظت خون بالا، مسمومیت غذایی و دارویی، سردرد میگرنی، تنگی رگ‌ها، اعتیاد به مواد مخدر، افسردگی، سنگینی سر، اسپاسم عضلانی، رشد ناکافی و کوتاهی قد، لاغری، واریس، کمر درد، آرتروزها، آکنه و بثورات پوستی، کهیر، آفت دهان، ریزش مو، پر مویی بدن، گر گرفتن بدن، تاری دید، خواب‌رفتگی و بی‌حسی عضلات، ناهنجاری‌های عصبی، کم‌اشتهایی، کم‌هوشی، فراموشکاری، جوش صورت، سکته قلبی، مالیخولیا، خوش زخم شدن بیماران دارای قند خون، می باشد. همچنین حجامت گردش خون را افزایش می دهد، اکسیژن‌رسانی به بافت ها را تقویت می کند. مواد زائد و سمی خون را از بدن دفع می کند. باعث ساخت عروق خونی جدید می شود، باعث افزایش خاصیت ارتجاعی و انبساط رباط‌ها و سایر بافت های پیوندی می شود. نقش اصلی حجامت، فعال كردن بدن است. در گذشته كه واكسن موجود نبود، نظر بزرگانی چون بوعلی سينا بر اين بوده كه حجامت ايمنی فعالی را در بدن به وجود می‌آورد. حجامت همان مزايايی را كه واكسن در افزايش مقاومت بدن در ابتلا به بيماری‌های مختلف دارد به همراه می‌آورد بدون آنكه مواد اضافی و خارجی وارد بدن شود. خون حجامت با خون طبيعی درون رگ‌ها متفاوت است، درون خون حجامت مقدار چربی و قند و عوامل سبك بيش از داخل وريد است كه با انجام حجامت و با كمك بادكش اينگونه سموم از بدن خارج می‌شوند و موجب سلامت می‌شوند.

منابع

ایکنا

ویکی زندگی