اعتیاد

اعتیاد؛ وابستگی شدید شخص به مواد مخدر، الکل، داروها، رسانه و مواد یا امور دیگر بر اثر مصرف مکرر. اعتیاد از هرنوع که باشد، یکی از بحرانهای جدّی جامعه انسانی است که علاوه بر وراثت، عوامل سیاسی، اقتصادی، فرهنگی متعددی بر ایجاد و گسترش آن نقش دارند. اضطراب و تشویش، خشم، مخدوش شدن کرامت انسانی،احساس حقارت، خود کشی و متزلزل شدن بنیان خانواده‌ از مهمترین تبعات بیماری اعتیاد است. از این رو از نظر شرع اسلام استفاده از مواد مخدر حرام است. برخی از راهکارهای پیشگیری از اعتیاد عبارتند از؛ ایجاد فضاهای تفریحی و ورزشی، تقویت باورهای دینی در جوانان، ایجاد اشتغال، افزایش فضای عاطفی و صمیمیت در خانواده، و آکاهی بخشی از آسیبهای مصرف مواد مخدر.

تعریف اعتیاد

اعتیاد، حالتی است که در آن شخص به علت روانی یا مصرف مواد شیمیایی یا طبیعی دچار ضعف اراده در کنترل تکرار اعمال خود می‌شود. به شخصی که درگیر این اختلال عصبی باشد، معتاد می‌گویند. [ ] به عبارت دیگر هر نوع وابستگی به یک محرک که با وجود اثرات نامطلوبش برای ذهن ما خوشایند بوده و هر بار تجربه آن محرک، رغبت درونی ما را به تکرار آن تجربه بیشتر کند اعتیاد نامیده می شود. [ ] [ ]

مواد یا امور اعتیاد آور

الکل، نیکوتینِ دود سیگار، تریاک، کوکائین، کرَک، هروئین، آمفتامین‌ها، و باربیتورات‌ها، رسانه‌ها (اینترنت، فضای مجازی و ...) و هر امر دیگری که موجب دلبستگی افراطی فرد شود مواد یا امور اعتیاد آور نامیده می شود. [ ]

اهمیت بحث از اعتیاد

اعتیاد، بعد از سه بحران جهانی فقر، نابودی محیط زیست و تهدیدات هسته‌ای، به عنوان بزرگترین منکر هزاره سوم، در اکثر کشورهای جهان به شمار می‌رود.[ ] مواد مخدر (که در حال حاضر ۵۴۰ نوع از آن در جهان عرضه می‌شود) پدیده‌ای چند وجهی است و همه ابعاد اجتماعی، بهداشتی، سیاسی، فرهنگی، اقتصادی را در بردارد. [ ] به طوری که سرچشمه بسیاری از جنایات بوده و به لحاظ سیاسی، یکی از ابزارهای دشمن برای نابودی نیروی فعال جوامع است. [ ] [ ]

مراحل شکل‌گیری اعتیاد

اعتیاد دارای سه مرحله آشنایی، شک و تردید، و اعتیاد واقعی است. [ ] [ ]

انواع اعتیاد

اعتیاد از نظر تأثیرات به دو دسته جسمی و روانی؛ و از نظر نوع ترکیبات تشکیل دهندۀ آن به ترکیبات محرک، ترکیبات سرکوب کننده، ترکیبات توهم‌زا و سایر ترکیبات تقسیم می‌گردد. [ ] [ ]

عوامل موثر درگسترش اعتیاد

طبق تحقیقات انجام گرفته، زمینۀ گرایش به اعتیاد ارثی است، ولی محیط و ساختار روان‌شناختی شخص نیز در این امر مؤثر است. [ ] عوامل مهمی بر ایجاد اعتیاد و گسترش آن مؤثر است که برخی از آنها عبارتند از؛ مشکلات اقتصادی، خانوادگی و دوستان ناباب[.] [ ] [ ] وجود نابرابری در جامعه، [ ] چالش‌ها و خلاهای شخصیتی برآمده از وراثت، تربیت، و رفتار والدین، [ ] کاهش وزن و تناسب و زیبایی اندام در زنان، مشکلات عاطفی و خانوادگی، طلاق، افسردگی ناشی از شکست عاشقانه. [ ]

عوامل بازگشت مجدد به اعتیاد

بی‌خوابی، کسالت و وسوسه مهم‌ترین عامل فردی، و شرایط دسترسی آسان به مواد و کشمکش خانوادگی نیز از مهم‌ترین عوامل محیطی عدم پایبندی به ادامه درمان و دچار شدن به لغزش مصرف مجدد است. شکست در درمان اعتیاد معمولا در خانواده‌های گسسته، آشفته، بی‌اعتنا، بی‌تفاوت، کنترل‌گر، سرزنش‌گر و ملامت‌کننده اتفاق می‌افتد. ضمن اینکه مقایسه، تهدید، نصیحت، توهین، تحقیر و نقش‌های مخرب اعضای خانواده مثل حامی ناسالم، زجر دهنده و انکارکننده نیز می‌تواند جزو سایر عوامل شکست در درمان اعتیاد باشد. [ ]

عوارض و پیامدهای اعتیاد

بیماری اعتیاد، تبعات زیادی به همراه دارد که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌گردد: اختلال در مدارهای عصبی مربوط به نظام، انگیزش، و حافظه در مغز که خود باعث بروز عوارض بیولوژیکی، فیزیولوژیکی، اجتماعی و روانی می‌گردد. [ ] گسترش بیماری‌هایی چون ایدز و هپاتیت، کاهش قوای جنسی در بلند مدت. [ ] اضطراب و تشویش، خشم، انکار و احساس شرمندگی و احساس گناه اعضاء خانواده، [ ] مخدوش شدن کرامت انسانی و جایگاه بشر به عنوان خلیفه‌الله بر روی زمین،[ ] [ ] ارتکاب جرایم و تهدید امنیت اجتماعی، وارد کردن لطمات سنگین به اقتصاد خانواده،[ ] [ ] احساس حقارت، [ ] متزلزل شدن بنیان خانواده‌، طلاق، سرقت‌، خودکشی‌، بازماندن از تحصیل، منزوی شدن افراد در جامعه. [ ]

اهمیت پیشگیری از اعتیاد به مواد مخدر

راه نجات جامعه از اعتیاد فقط پیشگیری است. زیرا بهتر، موثرتر و ارزان‌تر از درمان است. لذا آموزش خود مراقبتی بهترین راهکار پیشگیری از اعتیاد است. [ ] [ ] از این رو هر کسی که تصور کند کار پیشگیری، کوچک و خفیف است، بار شرعی دارد. [ ]

راهکارهای پیشگیری از اعتیاد به مواد مخدر

برای پیشگیری از اعتیاد، راهکارهای مطرح شده است که عبارتند از؛ برنامه‌ریزی برای رفتار عملیاتی در مدارس و بعد از آن در سطح جامعه، [ ] اجرای شیوه‌های پیشگیری و درمان متناسب با فرهنگ جامعه ایرانی و با تأکید بر مبانی دینی و با شگردهای ویژه سنین و اقشار مختلف،[ ] ایجاد فضاهای تفریحی و ورزشی، تقویت باورهای دینی در جوانان، استفاده از ظرفیت‌های مردمی، روحانیت، سازمان‌های مردم نهاد،[ ] [ ] تقویت شاخص‌های معنویت و گسترش آموزش‌های لازم در همه سطوح، به‌ویژه در سطح کودکان و نوجوانان، و خانوده‌ها. [ ] [ ] [ ]ایجاد اشتغال، حرفه‌آموزی و ورزش معتادان پس از ترک اعتیاد، استفاده از ظرفیت‌های رسانه در اجرای موفق طرح‌های پیشگیرانه، استقرار مشاورین دینی و مذهبی در مراکز ترک اعتیاد، استفاده از ظرفیت روانشناسان توانمند و همچنین نظارت بر عطاری‌ها،[ ] [ ] [ ] ترویج آموزه‌های دینی، توسعه آموزش‌های همگانی، افزایش فضای عاطفی و صمیمیت در خانواده، حساس کردن جامعه نسبت به تهدیدات و آسیب‌های مواد مخدر و هم افزایی، همگامی و همدلی[ ] حکم فقهی مصرف مواد مخدر در تعالیم اسلامی، از هر آنچه به بدن انسان آسیب برساند، نهی شده و استفاده از آن حرام است. از جمله امام رضا (ع) می‌فرماید: «كُلُّ نافِعٍ مُقوٍّ لِلجِسمِ فيهِ قُوَّةٌ لِلبَدَنِ فَحَلالٌ و كُلُّ مُضِرٍّ يَذهَبُ بِالقُوّةِ أو قاتِلٌ فَحَرامٌ»، هر چيز که سودمند باشد و موجب تقويت بدن می‌شود، حلال است، و هر چيز زيان‏‌آور كه نيروى آدمى را می‌گيرد و يا كشنده باشد، حرام است. [ ] در فقه اهل‌سنت نیز با توجه به حکمت و فلسفه بیع که به بقای نظم و معیشت تأکید دارد، خرید و فروش مواد مخدر حرام شرعی است و هرگونه همکاری در این راه معصیت است. [ ]

منابع

سایت ایکنا

ویکی پدیا

ویکی سبک زندگی

ویکی جو