اقتصاد مقاومتی

اقتصاد مقاومتی؛ کاهش آسیب‌پذیری اقتصاد با تداوم رشد و توسعه اقتصادی بر پایۀ اتکا به توان داخلی. حقیقت اقتصاد مقاومتی، شناسایی و دفع موانع پیشرفت و ترمیم ساختار اقتصادی کشور با مشارکت مردم، عزم ملی و بسیج همگانی جهت کاهش وابستگی‌هاست. با تقويت زيرساخت‌های داخلی و تكيه بر توليد ملی و درآمدهای مالياتی، تحريم‌های كشورهای غربی بی اثر خواهد شد و بهره‌گيری هر چه بيشتر از توان داخلی به تحقق اقتصاد مقاومتی كمك می‌كند. از جمله اهداف مهم اقتصاد مقاومتی، غلبه بر فشارهای اقتصادی دشمنان، حرکت بسوی خودکفایی، تقویت تولید داخلی و تلاش برای برقراری عدالت در لایه‌های مختلف اجتماعی است. تعامل دوسویه دولت و مردم، اصلاح الگوی مصرف، مديريت و تنظيم واردات و کاهش وابستگی به نفت از راهکارهای تحقق اقتصاد مقاومتی به شمار می‌روند. سیاست‌های اقتصاد مقاومتی در راستای حفظ منافع ملی و عزت کشور بوده و نتایجی چون پویایی و شکوفایی اقتصاد، حفظ کشور در برابر بحران‌های طبیعی و غیر طبیعی، توسعه اقتصادی پایدار و کاهش آسیب‌های ناشی از بیکاری را به دنبال دارد.

تعریف اقتصاد مقاومتی

اصطلاح اقتصاد مقاومتی (Resilient Economy یا Resistive economy) که نخستین بار، توسط آیت الله خامنه‌ای در شهریور ۱۳۸۹ به کار برده شد، روشی برای مقابله با تحریم های اقتصادی علیه یک منطقه یا کشور تحریم شده، با کمترین وابستگی به خارج از کشور در خصوص نیازهای اساسی و راهبردی است. در حقیقت اقتصاد مقاومتی عبارت است از موشکافی و جراحی زیرمجموعه‌های تحت فشار در شرایط تحریم و متعاقباً تلاش برای ترمیم، کنترل و بی‌اثر کردن فشار بر این پیکره و تبدیل آن به فرصت که قطعاً ورود و مشارکت همگانی و اعمال مدیریت‌های عاقلانه و مدبرانه را می‌طلبد. اصطلاح اقتصاد مقاومتی در برابر وضعیت جنگی تعریف شده است؛ یعنی زمانی که دشمنان از همه حربه‌ها برای به زانو در آوردن جامعه اسلامی بهره می‌گیرند و با تحریم اقتصادی و مانند آن می‌کوشند تا جامعه را تضعیف کرده و آن را شکست دهند. در حقیقت اقتصاد مقاومتی برای شرایط سخت جنگی و هجوم دشمنان به جامعه اسلامی سامان می‌یابد؛ اما اگر به دقت در مسئله اقتصادی و نقش کلیدی آن در جامعه توجه شود، روشن می‌شود که هر جامعه‌ای باید شرایط اقتصاد مقاومتی را در برنامه داشته باشد؛ زیرا همانطور که قوام جامعه به اقتصاد است، اقتصادی نیز می‌تواند پایدار و شکوفا و پویا باشد که از عنصر اقتصاد مقاومتی برخوردار بوده؛ تحت‌تاثیر شرایط سخت طبیعی و یا غیرطبیعی همچنان برقرار باشد و در برابر فشارهای گوناگونی چون خشکسالی، زلزله، جنگ و تحریم مقاومت داشته باشد. به عبارت دیگر اقتصاد مقاومتی به معنی «واکسینه کردن»، «مقاوم‌سازی» و «آسیب‌زدایی» اقتصاد در مقابل هر گونه فشار ناشی از وضعیت اقتصاد جهانی و یا احیاناً تحریم‌های احتمالی و ارائه راهکارهایی جهت ترمیم ساختار ناکارآمد اقتصاد موجود است. باید توجه داشت که اقتصاد مقاومتی به این معنا نیست که از سرمایه‌گذاری خارجی ممانعت و یا کشور به لحاظ مبادلات تجاری و ارزی محصور شود، بلکه هدف، اقتصاد مقاومتی است که به رشد و شکوفایی و خودکفائی اقتصاد‌ کمک کرده و اقتصاد را تحت مدیریت اقتصاد اسلامی به رشد و بالندگی سوق دهد.

ضرورت و اهمیت اقتصاد مقاومتی در تعریف

اقتصاد مقاومتی، ضرورت مقاومت برای خنثی کردن فشارها و عبور از سختی‌ها برای رسیدن به نقاط مثبت ملی، نیاز است. اقتصاد مقاومتی در اصل بازسازی ریشه‌ها و ستون‌های اقتصاد کشور را هدف گرفته است. مقام معظم رهبری با ابلاغ مفاد اقتصاد مقاومتی به دولت در شرایط سخت رکود اقتصادی کشور، استحکام پایه‌های اقتصاد کشور و رشد در چارچوب مسیر اصلاحی و تداوم رشد شاخص‌ها را مدنظر قرار داده‌اند. رشدی که با کوچک‌ترین تلاطم‌های سیاسی و اجتماعی تحت‌تاثیر قرار نگیرد و ضعف نشان ندهد و راه نفوذ دشمنان و بدخواهان در جریانات اقتصادی بسته باشد. به اذعان بسیاری از رهبران غربی، جنگ عصر حاضر و قدرت‌نمایی کشورها، در زمینه‌ی اقتصادی است؛ یعنی نفوذ در اقتصاد کشورها و به دست گرفتن نبض اقتصادها. مطمئناً رصد فعالیت‌های اقتصادی و تضعیف اقتصاد دیگر کشورها، یکی از عوامل بسیار مهم در سیاست کشورهاست. حتی در مورد کشورهایی که باهم دوست و هم‌پیمان هستند. تجربه نشان داده که وابستگی اقتصادی از اهمیت بسیار بالایی در روابط سیاسی برخوردار است. لذا در اقتصاد مقاومتی تمامی موارد لحاظ شده است.

اهداف اقتصاد مقاومتی

در اقتصاد مقاومتی، غلبه بر فشارها و ضربه‌های اقتصادی نيروهای متخاصم، تغییر ساختار اقتصادی، مبارزه با فساد مالی، مبارزه با رانت و ... همچنین روی پای خود ایستادن، حرکت بسوی خودکفایی، اتکاء به داشته‌های خود، تقویت تولید داخلی و تولید ثروت مد نظر است. علاوه بر موارد پیش‌گفته، تلاش برای برقراری عدالت در لایه‌های مختلف اجتماعی و رشد اقتصادی پایدار و پیوسته همچنین به حداقل رساندن آسیب‌پذیری در برابر تهدیدات و رویدادهای بین‌المللی و داخلی از اهداف بلندمدت اقتصاد مقاومتی به شمار می‌رود.

ارکان و ویژگی‌های اقتصاد مقاومتی

كاهش وابستگی به نفت، استفاده از منابع ملی و امكانات داخلی، مردمی كردن اقتصاد و توانمند كردن بخش خصوصی از جمله محورهای اقتصاد مقاومتی است. مطابق گفته‌های مقام معظم رهبری در رابطه با بنیان و ارکان اقتصاد مقاومتی، مدیریت مصرف، استفاده حداکثری از زمان و منابع و امکانات، و حمایت از تولید ملی و کار آفرینی، از الزامات اقتصاد مقاومتی نامیده شده‌اند. در ادامه به برخی از ویژگی‌های مهم اقتصاد مقاومتی اشاره می‌شود:

• اتکا به توان داخلی: اقتصاد مقاومتی متکی بر توان داخلی است تا فشار دشمن، اقتصاد کشور را دچار نوسانات نکند.
• اجتناب از اسراف و مصرف‌گرایی: محوریت اصلی در اقتصاد مقاومتی بنا به فرموده مقام معظم رهبری، اجتناب از اسراف و تبذیر و دوری از ریخت و پاش و هزینه های غیرضرور است که باید مورد توجه مردم و مسئولان قرار گیرد.
• عدالت اجتماعی: توسعه اقتصادی اگر بدون تحقق عدالت اجتماعی باشد، اصلاً نمی‌توان اسم آن را الگوی اقتصاد مقاومتی گذاشت. یکی از ویژگی‌های اصلی اقتصاد مقاومتی این است که منافع به‌‎صورت عادلانه میان مردم و فعالان اقتصادی کشور توزیع شود.
• رشد و پویایی: اقتصاد مقاومتی واقعی يك اقتصاد مقاومتی فعال و پوياست نه يك اقتصاد منفعل و بسته؛ به طوری كه كشور ضمن مقاومت در مقابل موانع و ناملايمات مسير خود، روند پيشرفت پايدار خود را حفظ كند.

شرایط تحقق اقتصاد مقاومتی

رسیدن به اهداف اقتصاد مقاومتی و تحقق آن، نیازمند ایجاد بستر و شرایط مناسب است که در بخش حاضر برخی از این شرایط ذکر می‌شود:

حرکت جهادی و انعطاف‌پذیر: حرکت در اجرای طرح‌های اقتصاد مقاومتی باید بر مبنای یک حرکت جهادی، پویا، انعطاف‌پذیر و استفاده از همه ظرفیت‌ها، امکانات و منابع باشد تا زمینه تحقق اقتصاد مقاومتی فراهم شود.

توجه به کارکرد بازتوزیعی نظام مالیاتی: برای حرکت به سمت اقتصاد مقاومتی و تحقق عدالت اجتماعی باید کارکرد بازتوزیعی نظام مالیاتی مدنظر قرار بگیرد. نظام مالیاتی کشور با وضع مطلوب بسیار فاصله دارد. در بسیاری از کشورها درآمدهای مالیاتی بیش از ۹۰ درصد از درآمدهای دولت را تأمین می‌کند و حتی کارکردهای دیگری مانند تنظیم‌گری و بازتوزیعی دارد؛ یعنی اگر دولت می‌خواهد بخشی از مردم جامعه را که احساس می‌کند مستضعف واقع شده‌اند مورد حمایت قرار دهد، حتماً باید از درآمدهای مالیاتی که از داراها ستانده، هزینه کند. از سوی دیگر مالیات نقش مهمی در تنظیم‌گری و جلوگیری از شکاف‌های طبقاتی دارد.

تعامل دوسویه دولت و مردم: در تعامل دولت و ملت است که می‌شود تولید و اشتغال را به جد پیگیری کرد. از سویی دولت باید زیرساخت‌های تحقق اقتصاد مقاومتی را فراهم سازد، اشتغال و تولید را جدی پیگیری کند و وارد عمل شود. از طرف دیگر مردم چه در قالب سرمایه‌گذاری و چه در بحث تولید باید در کنار دولت بایستند و از آن پشتیبانی کنند. همچنین در مصرف تولیدات داخلی مردم می‌توانند به اشتغال و تولید ملی کمک کنند.

• بهره‌گیری از ظرفیت‌های مردمی: در مسیر تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی باید از فکر، اندیشه، ابتکار و ذهن‌های خلاق استفاده کرد؛ لذا ضروری است که مدیران و مسئولان زمینه‌های لازم را برای بهره‌گیری از این ظرفیت‌های مردمی فراهم کنند.
• تعدیل بانک‌ها: لازم است بانک‌ها تعدیل شوند و با سودهای آنچنانی مبارزه شود و سرمایه‌ها در اشتغال صحیح و سالم به کار گرفته شود. بانک‌ها در قالب یک جریان عدالت‌محور از مردم پشتیبانی کنند و نگاه آنها صرفاً به یک گروه خاص نباشد.
• فرهنگ‌سازی در جهت کار و مصرف: قطعاً نقش فرهنگ نقش بی‌بدیلی در کارکرد اجتماعی جامعه است. فرهنگ به مثابه نرم‌افزار، کار اجتماعی و اقتصادی در جامعه است. اگر فرهنگ صحیح کار و مصرف وجود داشته باشد قطعاً می‌تواند به تولید و اشتغال کمک کند. از این رو باید درصدد ایجاد پیوست‌های فرهنگی برای تولید و اشتغال و ترویج فرهنگ صحیح کار و مصرف در جامعه بود.
• پشتیبانی از تولید ملی: باید در کار و اشتغال بعد فرهنگی و معنوی ترویج شود. مردم باید درک کنند دشمن در جنگ قطعاً به دنبال منافع خود است. لذا باید در مقابل منافع دشمن، تولید ملی پشتیبانی شود و مردم با جریانات جنگ اقتصادی آشنا شوند. رسانه‌های ملی در این زمینه نقش مهمی برای بالابردن انگیزه مردم دارند. گسترش ارتباطات اقتصادی با كشورها: برقراری ارتباطات خاص اقتصادی با برخی از كشورها و بلوك‌های منطقه‌ای و افزودن شركای تجاری از يك شريك عمده به چند شريك كوچك‌تر از جمله مواردی است که در تحقق اقتصاد مقاومتی موثر است.
• تبديل «تهديد» به «فرصت‌» در تأمين كالاها: به محض اعمال تحريم در برخی از كالاها، شكل‌دهی به عزم ملی در حوزه فناوری و صنعت و تجارت برای ايجاد «خودكفايی» كامل يا حداقل «خود اتكايی» در توليد و تأمين اين اقلام، لازمه اقتصاد مقاومتی است.
• اصلاح الگوی مصرف: نقطه شروع اقتصاد مقاومتی، سياستگذاری برای اصلاح الگوی مصرف است چرا كه مصرف، توليد را جهت می‌دهد و اين دو در كنار هم، جهت سرمايه‌گذاری را مشخص می‌كنند. با رونق توليد داخلی و كاستن از وارداتی كه می‌تواند به افول و كم رونقی و توقف واحدهای توليدی داخلی منجر شود، استقلال اقتصادی، قطع وابستگی به خارج و ارتقای تكنولوژی در سطح كلان‌تر شكل می‌گيرد البته بايد به گونه‌ای عمل كرد كه اقتصاد مقاومتی به معنای تحميل فشار به مردم نباشد. برخی از راهكارهای رسيدن به اهداف اقتصاد مقاومتی نیز عبارتند از: مديريت و تنظيم واردات برای به حداقل رساندن نياز كشور به ارز، هدايت سيل نقدينگی موجود به سمت اقتصاد مولد و حذف ريشه‌های سوداگری در اقتصاد، نظارت بر نحوه توزيع كالاها به ويژه كالاهای اساسی و ضروری، اتخاذ راهبرد انقباض بودجه و مديريت هزينه در كشور با اولويت‌گذاری‌ها و داشتن بينش و نگرش مثبت به كسب و كار، ترجيحا كسب و كارهای مولد نوآورانه جهت بهبود فضای كسب و كار و ايجاد محيط رقابتی با جلب مشاركت‌های مردمی و انحصار زدايی. همچنین فعال‌سازی سيستم‌های حمايتی پولی و مالی و بيمه‌ای بخش توليد برای تحرك در اقتصاد داخلی و نيز حمايت از صادرات كالاهای غيرنفتی، افزايش واردات «دانش فنی»، «خطوط توليد» و «ماشين‌آلات» در ازای كاهش واردات كالاهای مصرفی با توجه به اهميت اين نوع معاملات در عصر اطلاعات همزمان با «توليد علم» و توليد «دانش فنی» و حمايت از «شركت‌های دانش‌بنيان» از جمله اين راهكارهاست.

نتایج اقتصاد مقاومتی

سیاست‌های اقتصاد مقاومتی در راستای حفظ منافع ملی و عزت کشور است. گام برداشتن در زمینه اقتصاد مقاومتی، نه‌تنها یک اقتصاد پویا و در مسیر رشد و شکوفایی را به ارمغان می‌آورد، بلکه کشور را در برابر تهدیدها، بحران‌ها و نوسانات طبیعی اقتصاد و تلاش خصم‌آلود و تحریم‌های اقتصادی دشمن مصون نگه‌ می‌دارد و در مقابل شوک‌های اقتصادی کمترین آسیب به کشور وارد می‌شود. اقتصاد مقاومتی کشور را در مسیر بالندگی قرار می‌دهد و از این رهگذر به راحتی و سهولت بیشتری می‌توان به سوی اقتصاد قدرتمند و مولد گام برداشت. با تحقق اقتصاد مقاومتی طبیعتاً می‌توان به توسعه اقتصادی پایدار دست پیدا کرد؛ در اقتصاد مقاومتی یک اقتصاد نوین رو به جلو مشاهده می‌شود که از همه ظرفیت‌ها و فناوری‌ها استفاده می‌کند و دانش‌بنیان است. اقتصاد مقاومتی علاوه بر رونق اقتصادی، زمینه رشد و پیشرفت اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، استقلال و خودکفایی را فراهم می‌کند و باعث پیشگیری و کاهش آسیب‌ها و انحرافات ناشی از بیکاری (همچون اعتیاد) و مصرف‌گرایی می‌شود.

اقتصاد مقاومتی از دیدگاه قرآن

از نظر اسلام خود اقتصاد نقش اساسي و مهمي در زندگي بشر و جامعه انساني ايفا مي‌کند؛ چرا که قرآن، اقتصاد را همانند ستون ميانه خيمه مي‌داند که موجب قوام جامعه و ايستادگي آن به عنوان يک هويت اجتماعي مستقل مي‌شود. خداوند مي‌فرمايد: «و لاتوتوا السفهاء اموالکم التي جعل ا... لکم قياما و ارزقوهم فيها واکسوهم و قولوا لهم قولامعروفا»؛ و اموال خود را - که خداوند آن را وسيله قوام زندگي شما قرار داده - به سفيهان مدهيد، ولي از عوايد آن به ايشان بخورانيد و آنان را پوشاک دهيد و با آنان سخني پسنديده بگوييد. اقتصادي مي‌تواند قوام‌بخش و مقاوم باشد و به عنوان ستون اصلي خيمه نظام اجتماعي اسلام عمل کند که خود از توانايي و استقامت ذاتي و دروني برخوردار باشد. در آيه فوق يکي از مهمترين اصول اقتصاد مقاومتي و قوام‌بخش بيان شده است؛ زيرا خداوند به صراحت در آين آيه مي‌فرمايد که اموال را در اختيار سفيهان و بي خردان سبک مغز نگذاريد تا آن را تباه کنند؛ چرا که اموال که قوام جامعه و خانوار به آن بسته است. در آيات ديگر قرآن به تبيين اموري مي‌پردازد که اين استقامت را تحقق مي‌بخشد. خداوند تبارک و تعالی در آيات ۴۶ تا ۴۸ سوره يوسف به شرايط ذخيره غلات توسط حضرت يوسف اشاره می‌کند و در بحث اقتصاد مقاومتی بايد به اين نکته توجه کرد که اقتصاد مقاومتی تنها به دوران تهديد اقتصادی دشمن اختصاص ندارد، بلکه برای مقابله با حوادث طبيعی نيز بايد از اقتصاد مقاومتی بهره برد. سيره‌ عملی حضرت يوسف(س) نمونه بارز اقتصاد مقاومتی است؛ دستور ذخیرۀ گندم توسط حضرت يوسف برای مقابله با قحطی، خود يک نوع اقتصاد مقاومتی براي مقابله با حوادث طبيعی است. در اقتصاد مقاومتی، هم حکومت و هم مردم، هر دو بايد دست به دست هم دهند تا بتوانند در مقابل تهديدات اقتصادی چه از ناحيه‌ دشمن و چه توسط حوادث طبيعی خود را واکسينه نمايند. خداوند در آیه ۶۰ سوره انفال می‌فرمايد، برای مقابله با تهديدات دشمن، به هر اندازه‌ای که می‌توانيد خودتان را آماده کنيد، هر چند اين آيه‌ شريفه در شأن تهديدات نظامی نازل شده، اما هر گونه تهديدات دشمن را شامل مي‌یشود، اعم از تهديدات نظامی، اقتصادی، سياسی و فرهنگی، بنابراين برای مقابله با تهديدات اقتصادی دشمن، بايد اقتصاد کشور مقاوم‌سازی شود و اين امر نيز در سايه‌ نهادينه کردن اقتصاد مقاومتی و استفاده از توانمندی‌های منابع انسانی و طبيعی و خروج از اقتصاد تک محصولی تحقق پيدا خواهد کرد.

مولفه‌های اقتصاد مقاومتی در قرآن

اقتصاد مقاومتی دارای ریشه‎ای اعتقادی و دینی است؛ در قرآن مجید آیات فراوانی به ابعاد مختلف اقتصاد مقاومتی اشاره می‎کند. یکی از نکات کلیدی که در بحث اقتصاد مقاومتی نقش‌آفرین است، بحث غایت این اقتصاد است؛ از نطر اسلام، اقتصاد و کسب سود اقتصادی هدف نیست بلکه وسیله‎ای برای تعالی جامعه انسانی و اسلامی است. آیه ۱۳۹ آل عمران از جمله آیاتی است که می‎توان مولفه‎های اقتصاد مقاومتی را از آن استخراج کرد؛ خداوند در این آیه می‎فرماید که مومنان نباید سست و غمگین شوند زیرا آن‌ها اگر ایمان داشته باشند، قطعا پیروز خواهند شد. این آیه پیامی امیدبخش در کاربست‌سازی اقتصاد مقاومتی است زیرا اتکای به خدا و عدم اتکا به دشمنان، می‎تواند ملت را درهر صورت به پیروزی برساند و این حس کم‌بینی در مقابل بیگانگان اجازه شکل‌گیری اقتصاد مقاومتی را نمی‎دهد. آیه ۱۴۱ سوره نسا نیز که همان آیه نفی سبیل است از دیگر آیات مرتبط با اقتصاد مقاومتی است زیرا امروز دشمنان با سلاح اقتصاد به جنگ آمده‎اند و باید بتوان با این سلاح به آن‌ها پاسخ داد. آیه ۱۴۴ نساء نیز از دیگر آیاتی است که در این خصوص، پیام‎های ارزشمندی در خود دارد؛ خداوند در این آیه بیان می‏‌کند که کسانی که ایمان آورده‎اند نباید دشمنان خود را به دوستی بگیرند. آیه ۲۹ سوره فتح نیز در این رابطه نوید بخش است که با ایجاد رحمت در جامعه اسلامی و دینی و مصمم بودن در مقابل دشمنان چگونه می‎توان به دشمنان غلبه کرد.

اصول اقتصاد مقاومتی از دیدگاه قرآن

برخی از اصول مهم اقتصاد مقاومتی که از قرآن قابل اتخاد است عبارت است از : 1. اصل باور به رزّاقیت خداوند متعال؛ «نَّحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَإِیاكُم (اسراء: ۳۱)؛ ِان یكُونُوا فُقَرَاء یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ» (نور: ۳۲). در شرایط تهدید اقتصاد کشور از سوی دشمن و تشدید دشمنی‌های وی، باور به رزّاق بودن خداوند و برطرف کردن فقری که در اثر قطع رابطه با دشمن ایجاد شده، «وَإِنْ خِفْتُمْ عَیلَةً فَسَوْفَ یغْنِیكُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ إِن شَاء»( توبه: ۲۸) مهم‌ترین اصل در ساختار اقتصاد مقاومتی مبتنی بر قرآن است. تحقق این اصل، مسیر کشور را به سوی استقلال هر چه بیشتر و پایه ریزی تمدن نوین اسلامی، و نیز باورمندی به سایر مبانی و عمل به راهکارهای استخراج شده از آن مبانی ارزشمند، هموارتر خواهد کرد. 2. اصل اتّکاء به خود و اجتناب از تکیه و اعتماد به اجانب؛ «وَلاَ تَأْكُلُواْ مِمَّا لَمْ یذْكَرِ اسْمُ اللّهِ عَلَیه» (انعام: ۱۲۱) 3. اصل توزیع عادلانه و گردش آزاد ثروت و خدمات در میان مردم؛ «كَی لَا یكُونَ دُولَةً بَینَ الْأَغْنِیاء مِنكُمْ» (حشر: ۷) و ممنوعیت انباشت ثروت؛ « وَالَّذِینَ یكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلاَ ینفِقُونَهَا فِی سَبِیلِ اللّهِ فَبَشِّرْهُم بِعَذَابٍ أَلِیمٍ» (توبه: ۳۴) 4. اصل لزوم کار و تلاش برای تأمین مایحتاج زندگی؛ عبارت « وَلِتَبْتَغُواْ مِن فَضْلِهِ» و عبارات مشابه آن که در آیات متعدد قرآن کریم آمده است (قصص: ۷۳ و اسراء: ۱۲ و ۶۶ و نحل: ۱۴). 5. اصل پرهیز از مصرف‌زدگی و اسراف و لزوم قناعت در زندگی؛ « وَلاَ تُسْرِفُواْ إِنَّهُ لاَ یحِبُّ الْمُسْرِفِینَ» (انعام: ۱۴۱، اعراف: ۳۱)، « وَلاَ تُبَذِّرْ تَبْذِیرًا» (اسراء: ۲۶). 6. اصل مبارزه با رباخواری؛ «یمْحَقُ اللّهُ الْرِّبَا وَیرْبِی الصَّدَقَاتِ» (بقره: ۲۷۶ ). 7. اصل پرهیز از تفکر اشرافی و تجمل‌گرایی و روحیه قارونی؛ (که در آیات متعدد قرآن به آن اشاره شده است؛ از جمله: «إِنَّ قَارُونَ كَانَ مِن قَوْمِ مُوسَى فَبَغَى عَلَيْهِمْ (قصص: 76).

منابع

ویکی پدیا

دانشنامه آزاد فارسی

دانشنامه حوزه

دانشنامه پژوهه