سوره نبأ
سوره نبأ؛ هفتاد و هشتمین سوره قرآن و از سور مکی، که جزء سی‌ام با آن آغاز می‌گردد. نبأ به‌معنای خبر است و در آیه دوم سوره، از نبأ عظیم (خبر بزرگ) سخن رفته است. منظور از نبأ عظیم، در ظاهر معاد و قیامت است. با این حال، برخی روایات معصومین (ع) بطن این آیه را ولایت امیرالمؤمنین (ع) دانسته‌اند.
معرفی سوره
سوره نبأ، هفتاد و هشتمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن است که در جزء سی‌ام قرار گرفته و این جزء، با این سوره آغاز می‌شود؛ به همین دلیل این جزء را «عَمّ جزء» نامیده‌اند. نبأ به معنای خبراست. این سوره را به این مناسبت نَبَأ می‌نامند که آیه دوم آن از «نبأ عظیم» سخن می‌گوید[۱].
این سوره در ترتیب نزول، هشتادمین سوره‌ای است که بر پیامبر اکرم (ص) نازل شد. سوره دارای 40 آیه، 174 کلمه و 797 حرف است. این سوره را ««عم يتسائلون»، «التساؤل» یا «المعصرات» نیز می‌نامند[۲].
محتوای سوره
سوره نبأ درباره روز قیامت و حوادث آن سخن می‌گوید و جایگاه و حالات گنهکاران و نیکوکاران را در آن روز توصیف می‌کند. آغاز سوره چنین است که مردم از یکدیگر درباره خبر قیامت می‌پرسند، و خداوند می‌فرماید به‌زودی از آن آگاه می‌شوند. آیات 31 تا 40 سوره، عاقبت نیکوی متقین در قیامت را به‌زیبایی توصیف کرده است[۳].
فضیلت سوره
در تفسیر مجمع‌البیان درباره فضیلت تلاوت سوره نبأ، از پیامبر گرامی اسلام (ص) نقل شده است: هرکس سوره عم یتسائلون را بخواند، خداوند از نوشیدنی خنک و گوارای بهشتی سیرابش می‌کند[۴].
همچنين آن حضرت فرموده اند: سوره نبأ سوره نبأ را ياد بگيريد اگر مي دانستيد چه برکات و آثاري در آن نهفته است کارهايتان را تعطيل مي کرديد و آن را مي آموختيد و به وسيله آن به خدا تقرب مي جستيد و خداوند به واسطه آن گناهان شما را مي آمرزد جز شرک ورزيدن به او.
امام صادق عليه السلام فرمودند: هر کس قرائت سوره نبأ را يک سال ادامه دهد و هر روز آن را قرائت نمايد از سال خارج نشود مگر اينکه خانه خدا را زيارت خواهد کرد. همچنین ایشان فرمودند: هر کس که مي خواهد شب بيدار بماند اگر سوره نبأ را قرائت کند چنين مي شود و قرائت آن براي کسي که مي خواهد در شب مسافرت نمايد مفيد خواهد بود و او را از شر دزد و راهزن در امان مي دارد.
در مصباح کفعمي نيز آمده است: هر کس سوره نبأ را بر پوست آهويي با گلاب و زعفران بنويسد و با خود همراه داشته باشد خوابش کم و بيداري اش زياد مي شود و در امان و حفظ خداوند خواهد بود و اگر نوشته اين سوره را به بازو ببندد موجب زياد شدن نيرويش مي شودو منوشيدن آب شسته شده سوره نبأ بيماري هاي شکم را از بين مي برد[۵][۶].
ارتباط سوره با امیرالمؤمنین (ع)
«نبأ عظیم» که در آیه 2 از آن سخن رفته، به چند معنى تفسیر شده؛ قیامت، قرآن، تمام اصول عقائد دینى اعم از مبدأ و معاد. اما قرائن موجود در مجموعه آیات این سوره، نشان مى‌دهد که تفسیر آن به «معاد» از همه برترى دارد.
با این حال، در روایات زیادى که از طرق اهل بیت(ع) و بعضى از طرق اهل سنت نقل شده، «نبأ عظیم»(خبر بزرگ) به مسئله ولایت و امامت امیرمؤمنان على(ع) که مورد اختلاف در میان مسلمانان شد، تفسیر شده است. این روایات، گاه از خود على(ع) و گاه از امامان دیگر نقل شده، که به‌عنوان نمونه چند روایت را در اینجا مى‌آوریم:
۱) روایتى است که حافظ، «محمّد‌بن مؤمن شیرازى» که از علماى اهل سنت است نقل کرده که: پیامبر اسلام(ص) در تفسیر «عَمَّ یَتَساءَلُونَ * عَنِ النَّبَإِ الْعَظِیمِ» فرمود: «منظور، ولایت على(ع) است که از انسان در قبر درباره آن‌ها سؤال مى شود، و هیچ کس در شرق و غرب عالم، در برّ و بحر از دنیا نمى رود، مگر این که فرشتگان از او درباره ولایت امیرمؤمنان(ع) بعد از مرگ پرسش مى کنند، و به او مى گویند: دینت چیست؟ پیامبرت کیست؟ و امامت کیست؟
۲) در حدیث دیگرى آمده است: روز جنگ «صفین» مردى از لشکر «شام» در حالى که سلاح بر تن پوشیده، و قرآنى حمایل کرده بود، وارد میدان شد، و سوره «عَمَّ یَتَساءَلُونَ * عَنِ النَّبَإِ الْعَظِیمِ» را تلاوت مى‌کرد، على(ع) شخصاً به میدان او آمد و به او فرمود: ««أَتَعْرِفُ النَّبَأَ الْعَظِیْمِ الَّذِى هُمْ فِیْهِ مُخْتَلِفُونَ»؟ «آیا مى‌دانى نبا عظیمى که در آن اختلاف دارند چیست»؟ آن مرد در جواب گفت: «نه، نمى دانم». امام فرمود: «اَنَا وَ اللّهِ النَّبَأُ الْعَظِیْمُ الَّذِى فِیْهِ إِخْتَلَفْتُمْ وَ عَلى وِلایَتِى تَنازَعْتُمْ، وَ عَنْ وِلایتَىِ رَجَعْتُمْ بَعْدَ ما قَبِلْتُم... وَ یَوْمَ الْقِیامَةِ تَعْلَمُونَ ما عَمِلْتُمْ ««منم آن نبأ عظیم که درباره آن اختلاف دارید و در ولایت من به نزاع برخاسته اید، شما از ولایت من باز گشتید بعد از آن که پذیرفتید، و در قیامت خواهید دانست که چه عملى انجام داده‌اید».
۳) در روایتى از امام صادق(ع) آمده است: «أَلنَّبَأُ الْعَظِیْمُ الْوَلایَةُ ««نبأ عظیم همان مسأله ولایت است».
در تفسیر البرهان، ذیل آیات اول و دوم سوره: «عَمَّ يَتَساءَلُونَ. عَنِ النَّبَإِ الْعَظيمِ» آمده است که منظور از نبأ عظیم (خبر بزرگ)، حضرت علی علیه‌السلام یا ولایت ایشان است.
وقتي از امام باقر عليه السلام درباره تفسير سوره نبأ پرسيدند، از قول امام علي عليه السلام فرمود: خداوند هيچ آيه اي بزرگتر از من و هيچ نبأ عظيمي عظيم تر از من ندارد[۷][۸].
در مقام جمع میان معاد و ولایت امیرالمؤمنین (ع) در تفسیر نبأ عظیم، می‌توان دو نکته را ذکر کرد:
نخست این که: «نبأ عظیم» مفهوم وسیع و گسترده اى دارد که همه این‌ها را شامل مى شود، هر چند به هنگام نزول این آیات تکیه قرآن بیش از همه در بیان این جمله، روى مسأله معاد بود، ولى این مانع نمى شود که آیه مصداق‌هاى دیگرى نیز داشته باشد.
دیگر این که: همان گونه که مى دانیم و بار‌ها نیز گفته ایم، قرآن داراى بطون مختلفى است، یعنى یک آیه ممکن است معانى متعددى داشته باشد که از میان آن‌ها یک معنى ظاهر است، و معانى دیگر، بطون قرآن است که به کمک قرائن مختلفى از آن استفاده مى‌شود، و یا به تعبیر دیگر، نوعى دلالت التزامى است که براى همه کس جز خاصان روشن نیست. البته باید توجه داشت فهم باطن قرآن بدون وجود قرائن روشن، یا تفسیرهایى که از شخص پیغمبر(ص) و امامان معصوم(ع) رسیده است، جائز نیست؛ و در این مورد، روایات به‌حد کافی برای این معانی باطنی وجود دارند[۹].
منابع
ایکنا
ویکی شیعه