سوره طه

سوره طه؛ بیستمین سوره قرآن کریم، «طه» نام دارد. این سوره با ۱۳۵ آیه در جزء شانزدهم قرار گرفته است. سوره طه جزو سوره‌های مکی و در ترتیب نزول، چهل و پنجمین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است.

معرفی سوره

سوره طه جزو سوره‌های مکی و در ترتیب نزول، چهل و پنجمین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، بیستمین سوره است و در جزء ۱۶ قرآن جای دارد. شروع این سوره با حروف مُقَطَّعه «طا» و «هاء» را دلیل نام‌گذاری این سوره به نام طه دانسته‌اند. نام دیگر سوره طه «کلیم» است که از لقب حضرت موسی(ع) یعنی کلیم الله (هم‌سخن با خداوند) گرفته شده است؛ زیرا داستان این پیامبر و سخن‌گفتنش با خدا در این سوره آمده است.

علت نزول این سوره مبارکه بر اساس روایات تفاسیر البرهان و نورالثقلین وجود مبارک و نورانی خاتم‌الانبیا(ص) سخت‌ترین و مشکل‌ترین عبادات را انجام می‌دادند بطوری‌که گاهی پیغمبر(ص) آن‌قدر بر روی پا جهت عبادت می‌ایستادند که پاهای شریف حضرت متورم می‌شد، لذا آیات ابتدایی سوره طه نازل شده است که: «طه؛ مَا أَنْزَلْنَا عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لِتَشْقَى؛ یا رسول الله! ما قرآن را نازل نکردیم که شما خود را به رنج و سختی بیندازی»، عبادت خدا به تعبیر من حد و مرزی دارد و نباید در عبادت آن‌قدر به مشقت افتاد که سبب کوتاهی در سایر امور شود.

محتوای سوره

در ابتدای این سوره به ماجرای حضرت موسی(ع) به صورت مفصل پرداخته شده است و حدود ۸۰ آیه بدان اختصاص داده و در بخشی به عظمت قرآن و صفات خداوند و بخشی در ارتباط با سرگذشت آدم وحوا و وسوسه شیطان است و در پایان اندرزهای بیدارکننده‌ای را بيان می‌دارد.بخش قابل توجهی از سوره طه به داستان حضرت موسی(ع) و برادرش هارون اختصاص دارد؛ همچنین به موضوع حضرت آدم و رانده شدنش از بهشت نیز پرداخته شده است.علاوه بر این موضوعات، به مبدأ و معاد، نتایج اعتقاد به توحید، تأکید بر اعتدال و میانه‌روی در همه چیز، اشاره به عظمت قرآن و بخشی از صفات جلال و جمال پروردگار اشاره می‌کند.داستان حضرت موسی در سوره‌های مختلفی ذکر شده و به ابعاد مختلفی از این داستان پرداخته است. در سوره طه نیز به داستان حضرت موسی (ع) از زاویه دیگری پرداخته و بیشتر نوع مدیریت و رهبری موسی(ع) را می‌توان مشاهده کرد.

استیلا بر عرش

آيه ۵ سوره «طه» می‌‌فرمايد: كلمه «رحمن» كه يكی از نام‌های خداوند است و دلالت بر رحمت عمومی در دنيا و آخرت و مؤمن و غيرمؤمن دارد، خود گويای عظمت خداوندی است. «عرش» به معنی تخت در لغت است البته در اين‌جا كنايه از مركز قدرت است. استيلاء بر عرش به معنی كنايی تسلط بر عرش می‌باشد و عرش خداوند همه زمين‌ها و آسمان‌ها و همه عظمت‌‌ها می‌باشد، بنابراين مقصود از استوی علی‌العرش نشستن بر يك تخت نيست بلكه كنايه از عظمت خداوند است.

مراحل آفرینش انسان

در قرآن، آفرينش انسان از خاك (تراب) ۶ مورد، از گل (طين) ۸ مورد و از گل خشك (صلصال) ۴ مورد آمده است. مفسران بر اين اعتقادند كه واژه‌های تراب، طين و صلصال مكمل يكديگرند و تناقضی با هم ندارند به اين معنی كه هر يك، مرحله‌ای از مراحل آفرينش انسان را توصيف می‌كنند. طبق اين تفسيرها خداوند انسان را از گل آفريد كه مخلوطی از آب و خاك بود، سپس اين گل متعفن سياه، شكل يافت و خدا از روح خود در آن دميد و مطابق دستور او كه فرمود «ايجاد شو» به شكل آدم تجسم يافت. قرآن بيان می‌كند كه نه تنها آفرينش آدم بلكه همه انسان ها به همين صورت است و همان‌طور كه خاك از مواد آلی و غيرآلی تشكيل يافته است بدن انسان نيز از مواد آلی و معدنی ساخته شده است آيه مناسبی كه روند آفرينش انسان را به صورت خلاصه بيان می‌كند آيه ۵۵ سوره طه است: «شما را از خاك آفريديم و به خاك برمی‌گردانيم و بار ديگر از خاك خارج می‌كنيم».

مراحل آفرينش انسان و مواد به كار رفته در آفرينش او در سورهای متعدد قرآن از جمله «انعام، حج، مومنون، مومن، روم، سجده، رحمان، مرسلات و طارق» آمده است. در هر يك از اين سورها به بخشی از اين مراحل پرداخته شده و واژگان به كار رفته برای هر مرحله هم بعضاً متفاوت است. مثلا مراحل خاك (تراب)، اسپرم (نطفه)، لخته چسبنده (علقه) و تكه گوشت (مضغه) در سوره حج آيه ۵ آمده است. حال آنكه در سوره مومنون آيه ۱۲، گل (طين) به جای خاك (تراب) به كار رفته است. در سوره «رحمان» آيه ۱۴ فقط به كل خشك (صلصال) اشاره شده و مراحل ديگر شامل تراب، طين، نطفه، علقه و مضغه ذكر نشدهاند و نيز در سوره «انعام» آيه ۲ به طين و سوره «روم» آيه ۲۰ به تراب و انسان كامل اشاره شده و بقيه مراحل ذكر نشده‌اند.

نقش تربیتی نماز

در آیه ۱۳۲ سوره «طه»: «وَأْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَيْهَا ۖ لَا نَسْأَلُكَ رِزْقًا ۖ نَحْنُ نَرْزُقُكَ ۗ وَالْعَاقِبَةُ لِلتَّقْوَىٰ» امر به نماز یکی از مهم‌ترین مواردی است که به آن تأکید شده است. خانواده موظف به دعوت اعضای خانواده خود به نماز هستند و در این امر باید صبور باشند. نسبت به عبادت نباید نگاه عادی و پیش پا افتاده داشت، برای حاضر شدن در مقابل خدا باید خود را آماده کرد. در همه حال باید از مسئله مهم نماز دفاع کرد و انجام این فریضه الهی زیباترین راه ارتباط با خداست. چراکه تمام ارکان و ابزار عبادت و خضوع در برابر پروردگار در نماز وجود دارد. خانواده‌ها نسبت به اقامه نماز و تشویق فرزندان به انجام این فریضه الهی توجه ندارند. راه سعادت انسان ارتباط با خداست و اگر والدین خود اهل نماز باشند، قطعاً فرزندانشان را در این مسیر هدایت می‌کنند. نماز کلید ارتباط است و از این امر مهم نباید غفلت کرد. گاهی تنها دغدغه خانواده‌ها دکتر و مهندس فرزندانشان است و به تربیت دینی و بنده خدا بودن آنان توجه ندارند و همین بی‌توجهی آسیب‌هایی را در جامعه ایجاد می‌کند.

فضایل سوره

در فضیلت قرائت سوره طه از پیامبر اکرم(ص) روایت شده است که خدای متعال دو سوره را قبل از خلقت آدم برای ملائکه بیان فرموده، یکی سوره مبارکه طه و دیگری سوره مبارکه یس. وقتی ملائکه این آیات مبارکات را از لسان خدای تعالی شنیدند، گفتند: خوشابحال آن امتی که این سوره‌ها بر آن‌ها نازل می‌شود و خوشابحال دل‌هایی که این آیات را تحمل می‌کنند و خوشا‌بحال آن زبان‌هایی که این کلمات را تکلم می‌کنند. در روایت دیگر از پیامبراکرم(ص) آمده است: که اهل بهشت فقط سوره‌های یس و طه را قرائت می‌کنند، در تفسیر نورالثقلین از پیامبر آمده که هر کس این سوره را قرائت کند خداوند ثواب گروه مهاجر و انصار را به او می‌دهد، امام صادق(ع) هم فرمودند: رها نکنید و بی‌توجه نباشید به سوره طه، چرا؟ زیرا خدای متعال هم سوره مبارکه طه را دوست دارد و هم کسانی که این سوره را قرائت کنند. البته باید توجه داشت که تنها قرائت ظاهری ملاک نیست بلکه قرائت همراه با فهم سوره و متخلق شدن به دستورات این سوره مبارکه مدنظر است. پیامبراکرم(ص) می‌فرماید: کسی که مداومت کند بر خواندن سوره طه، فردای قیامت خداوند نامه عملش را به دست راست او می‌دهد و به تعبیری بدون حساب وارد بهشت می‌شود و خدای متعال آن‌قدر اجر و پاداش به خواننده سوره طه عطا می‌کند که آن شخص راضی می‌شود.

منابع

خبرگزاری ایکنا