سوره صافات

سوره صافات؛ سی و هفتمین سوره قرآن کریم «صافات» نام دارد. این سوره با ۱۸۲ آیه در جزء ۲۳ قرار دارد. صافات که سوره‌ای مکی است، در ترتیب نزول، پنجاه و ششمین سوره‌ای است که بر پیامبر اسلام(ص) نازل شده است.

معرفی سوره

سوره صافات دومین سوره از جزء ۲۳ در مکه نازل شده و ۸۲ آیه دارد. محتوای سوره در پنج بخش قابل تقسیم است. بخش اول درباره گروه‌های مختلف از فرشتگان خداوند، شیاطین سرکش و سرنوشت آنها، بخش دوم، درباره کافران و انکارشان نسبت به نبوت و معاد و عاقبت آنها در قیامت است. همچنین گوشه‌ای از نعمات بهشتی و شادکامی‌های بهشتیان در این بخش شرح داده شده است. در بخش سوم فرازهایی از تاریخ پیامبران بزرگ مانند نوح، ابراهیم، اسحاق، موسی، هارون، لوط و یونس به‌صورت فشرده بازگو شده است. در بخش چهارم در مورد بدترین نوع شرک یعنی اعتقاد به رابطه خویشاوندی میان خدا و جن سخن می‌گوید. در بخش پنجم نیز به بیان پیروزی لشکر حق بر لشکر کفر و شرک و نفاق و گرفتار شدن کافران به عذاب الهی، ضمن تنزیه پروردگار می‌پردازد.

محتوای سوره

موضوع کلی سوره، بیان توحید و رد عقاید مشرکان در مورد خداوند است. در این سوره دلایلی بر مسئله توحید آمده؛ سپس مخالفان توحید تهدید شده و مؤمنین را بشارت می‌دهد؛ سرانجام عاقبت هر یک از دو گروه بیان می‌شود. همچنین در بخشی از این سوره به تاریخ برخی انبیای الهی مانند نوح و ابراهیم و اسحاق و موسی و هارون و الیاس و لوط و یونس را به صورت فشرده و درعین‌حال بسیار مؤثر بازگو می‌کند اما در این میان بحث درباره ابراهیم نبی و قسمت‌های مختلف زندگی او مفصل‌تر آمده است؛ ازجمله مأمورشدن حضرت ابراهیم(ع) به قربانی کردن فرزندش؛ هر چند این داستان به صورت کامل بیان نشده است بااین‌حال خداوند آن را امتحانی آشکار برای پیامبر خود عنوان می‌کند. موضوع دیگری که در این قرآن اشاره شده، «آل یاسین» است؛ در نوع خواندن این آیه اختلاف نظر وجود دارد. برخی آن را «آل یاسین» خوانده و مرادشان اهل‌بیت(ع)، یعنی خاندان پیامبر است. در این صورت «یاسین» به عنوان لقب پیامبر اسلام(ص) یاد شده است. اما برخی دیگر آن را «الیاسین» یا «ال یاسین» خوانده‌اند که مراد از آن، حضرت الیاس خواهد بود.

نظم اجتماعی

خداوند در سوره صافات، به صافات و زاجرات قسم یاد کرده است. نظمی که در جهان وجود دارد، به قدری منسجم و سازمان‌یافته است که خداوند به آن قسم خورده است. در ادامه سوره خداوند به آمرین به معروف و ناهین از منکر قسم خورده است. خداوند برای این عالم ملائکی دارد که جلوی شیاطین را می‌گیرند تا طغیان نکنند. ما هم باید مانند ملائکه اولاً منظم باشیم، ثانیاً نسبت به ظلم و استکبار منزجر باشیم. نظم عمومی و نیروهای بازدارنده که در این آیه بدان اشاره شده، مقدمه ارتباط با خداوند است: «وَالصَّافَّاتِ صَفًّا فَالزَّاجِرَاتِ زَجْرًا فَالتَّالِيَاتِ ذِكْرًا؛ سوگند به صف‌بستگان كه صفى [با شكوه] بسته‏‌اند و به زجركنندگان كه به سختى زجر مى‌كنند و به تلاوت‏ كنندگان [آيات الهى]».

اوصاف برجسته پیامبران

اشاره به اوصاف برجسته شش پیامبر بزرگ به‌عنوان الگو و اسوه برای انسانها است که در این جزء می‌توان یافت. از مهم‌ترین اوصاف پیامبران یاد شده؛ بندگی خداوند متعال به معنای حقیقی یعنی وابستگی مطلق به خداوند، دارا بودن درک و بینش قوی و علم و قوت کافی برای انجام کارها، اخلاص در نیت و عمل، برگزیده شدن بنده خاص به دلیل ایمان و عمل صالح در منصب رسالت و نبوت، صبر و استقامت که بسیار مؤثر در این امر است و روح تقوی و فداکاری است که در پیامبران وجود دارد. آیه «اذْ جَاءَ رَ‌بَّهُ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ» ﴿صافات/٨٤﴾ آیه قابل توجهی در این جزء است. در تفسیر قلب سلیم، از امام صادق(ع) روایت شده است: قلب سلیم، قلبی است که خدا را ملاقات کند، در حالیکه کسی جز او در آن نباشد.

وحدانیت الهی

در این سوره با قطعیت درباره واحد بودن خدا سخن گفته شده است. تصور کنید که برخی شبهه‌ها در ذهن ما شکل می‌گیرد که در این شرایط گزاره‌هایی همانند شهاب وجود دارند که سراغ این موارد رفته و آنها را دور می‌کنند تا ما به شکل ناب و خالص بتوانیم تفکر کنیم. اما این تصویر چه ربطی به قاسم بن الحسن(ع) دارد؟ در سراسر این سوره در مورد پیامبران سخن گفته شده که دچار سختی شده و خداوند آنها را نجات داده است. نکته ظریف دیگر این است که برخی از این پیامبران، خود را شیعه پیامبران قبلی می‌دانستند و هرگز از صف آنان خارج نشده‌اند لذا حضرت ابراهیم(ع) آئینه‌دار حضرت نوح(ع) است و از صف مراقبت کرده است. در آیات ۱۵۹ و ۱۶۰ سوره صافات آمده است: «سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا يَصِفُونَ إِلَّا عِبَادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِينَ؛ خدا ذات پاکش از این اوصاف که (از جهل) به او نسبت می‌دهند منزّه است (و همه شما مسئولید) جز بندگان پاک برگزیده خدا» در اینجا درباره کسانی صحبت می‌شود که دچار انحراف و شرک شده‌اند اما قرآن می‌فرماید که خدا منزه است لذا اگر مُخلَصین، خداوند را وصف کنند این وصف خدشه و انحرافی ندارد چون ذهن آنها و اعتقاداتشان دارای صف است. همچنین این افراد تلاوت دارند و در عرصه عملی آن را بروز و ظهور می‌دهند لذا اساساً درباره هر چیزی صحبت کنند حرفشان همانند عسل شیرین است.

فضایل سور

در فضیلت تلاوت سوره صافات از پیامبر اکرم(ص) روایت شده کسی که سوره صافات را بخواند به عدد هر جن و شیطانی ۱۰ حسنه به او داده می‌شود و شیاطین متمرد از او فاصله گیرند و از شرک پاک شود و دو فرشته‌ای که مأمور حفظ او هستند، روز قیامت درباره او شهادت می‌دهند که به رسولان خداوند ایمان داشته است.

منابع

خبرگزاری ایکنا