سوره اعلی

سوره أعلی؛ هشتاد و هفتمین سوره قرآن، از سوره‌های مکی در جزء سی‌ام و دارای 19 آیه. این سوره شرایط و مراحل تبلیغ را برای پیامبر اکرم (ص) تبیین می‌نماید.

معرفی سوره

سوره أعلی، هشتاد و هفتمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن است که در جزء سی‌ام جای گرفته و دارای 19 آیه است. نام سوره (اعلی‌) از آیه اول آن گرفته شده و به معنای «برتر» است. آیات ابتدایی سوره، پیامبر(ص) را به تسبیح «اسم» خداوند فرا می‌خواند و سپس هفت صفت برای خداوند برمی‌شمرد و در ادامه از مؤمنان خاشع و کافران شقی و عوامل سعادت و شقاوتِ این دو گروه سخن به‌میان می‌آورد. این سوره در شمار سوره‌های هفتگانه مسبحات است.

فضیلت سوره

سوره اعلی در حدی عظمت و بزرگی دارد که احادیثی از زبان معصومین آمده است که اگر مردم عظمت سوره اعلی را بداند، هر انسان مسلمان بر خود لازم می‌داند تا ۲۰ بار در روز آن را قرائت کند.

معنای «سبّح اسمَ ربّک الأعلی»

این سوره با «سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى» آغاز شده است؛ یعنی تسبیح کن نام اعلی پروردگار یا پروردگاری که اعلی است. همه موجودات عالم، به یک معنا اسم رب هستند، چون دلالت بر خداوند دارند، ولی هرقدر این اسم اعلی و بالاتر شد، دلالت بیشتر است.

اعلی اگر صفت اسم باشد، یعنی منزه بدان اسم و حقیقتی را که در بالاترین مرتبه دلالت بر خدا دارد. آن اسمی که در بالاترین مرتبه دلالت بر خدا دارد، همان «صادر اول» و «اول ماخلق الله» است. اگر آن حقیقت منزه است، خداوندی که این حقیقت دال بر او هست، به طریق اولی، منزه است؛ زیرا اگر اسم، منزه است، به تعبیر اولی، مسمی منزه است.

اما اگر اعلی صفت رب و نه اسم آن باشد، در این صورت یعنی ما ارباب غیر از رب اعلی هم داریم. ارباب غیر از رب اعلی، دو نوع است؛ ارباب طولی و ارباب عرضی. البته علامه طباطبایی با این استدلال مخالف هستند، ولی ملاصدرا و استاد حسن‌زاده آملی بر آن معتقدند. در فلسفه می‌گوییم که خداوند صادر اول را باذن خود خلق کرده است و وجود او ربطی است، لذا هر اربابی هم ماذون به اذن الهی است. اگر رب اعلی، صفت خدا شد، با آنچه در نماز و در سجده می‌گوییم «سبحان ربی الاعلی و بحمده» که کلمه اسم را هم با خود ندارد، مورد تایید قرار می‌گیرد؛ در این جا معنای رب هم توسعه زیادی خواهد یافت.

سوره «اعلی»؛ شاکله نظام تبلیغی اسلام

سوره أعلی، شاکله نظام تبلیغی اسلام را تصویر کرده است. این سوره دارای یک رویکرد تبلیغی به رسالت الهی با یک مرحله‌بندی خاص است. گاهی از خطابات خداوند به پیامبر، تکلیف از حیث مبلغ بودن ایشان است و این سوره نیز این خطاب و تکلیف را به پیامبر اکرم، به‌مثابه یک مبلغ، ارزانی داشته که مبتنی بر یک نظام منطقی است.

تسبیحی که در ابتدای این سوره آمده، تسبیح آماده ساز جریان تبلیغی است. پیامبر مذکّر است و ابتدا بایستی این ذکر را ادا کند. مفهوم «تذکّر» و ذکر، یکی از مفاهیم حوزه تبلیغ در اسلام است. خداوند به پیامبر عرضه می‌دارد که آغاز ذکر، تسبیح خداست؛ یعنی اگر یک مذکر و مبلغ از تسبیح خدا روی گرداند، قطعا این ذکر هیچ سودی برای او ندارد؛ زیرا هیچ عبادتی بدون پیوست تسبیح، دارای ارزش نیست.

در ادامه می‎فرماید ما به تو «دانشی» می دهیم که هیچگاه فراموش نخواهی کرد؛ این مسئله بیانگر وحی الهی است؛ شرط دیگری که خداوند در این سوره بیان می کند، مسئله شناخت و آگاهی از وحی و همچنین اتصال آن به مبدا غیبی است.

مسئله دیگری که خداوند در این سوره بیان می‎کند، مسئله «یُسر» است؛ خداوند بیان می‎کند که شیوه نفوذ پیامبر را در جامعه فراهم می کنیم و همچنین توفیقی نیز به ایشان می دهیم.

خداوند در ادامه «فاء» تفریع آورده و بیان می کند که پس از طی این چند مرحله: «فذَکِّر». منظور آن است که پس از این سه مرحله، تبلیغ و ذکر جاری می‎شود و اثرگذار نیز خواهد بود.

منابع

ایکنا

ویکی شیعه