سوره ماعون

سوره ماعون؛ صد و هفتمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن در جزء سی‌ام، دارای 7 آیه. نام «ماعون» از کلمه آخر این سوره گرفته شده و به معنای زکات یا هر چیز مفیدی است.

سوره ماعون

معرفی سوره

سوره ماعون، صد و هفتمین سوره از قرآن کریم است و دارای ۷ آیه می باشد. این سوره، سوره «أرأیت» هم نامیده می شود. علامه طباطبایی هر دو احتمال مکی و مدنی بودن سوره را ممکن دانسته است.

شأن نزول

بعضی گفته‌اند این سوره درباره ابوسفیان (و کفار قریش) نازل شده که با وجود ثروت فراوان هنگامی که یتیمی آمد و تقاضای چیزی کرد او با عصایش بر او زد و او را دور کرد.

مکی یا مدنی بودن سوره

درباره مکی یا مدنی بودن این سوره بحث شده است. با توجه روایات ترتیب نزول، این سوره، هفدهمین سوره نازل شده بر پیامبر(ص) است و از این جهت می‌توان گفت این سوره مکی است؛ اما در شأن نزول این سوره گفته‌اند، رد بر منافقان است. طبعاً منافقان در مدینه بودند و اگر آیاتی درباره آنها نازل شده باشد، باید در مدینه باشد.

البته برخی در مقام توجیه گفته‌اند از آیه اول تا چهارم این سوره مکی است و ادامه آن مدنیه است. لازم است بدانیم، اینکه گفته می‌شود سوره‌ای مکیه و یا مدنیه است، به این معنا نیست که کل سوره مکیه یا مدنیه باشد؛ بلکه ملاک اول سوره است. اگر آیه یا آیات نخست سوره مکیه باشد، بالای آن می‌نویسند:«مکیه» ولو اینکه آیات پایانی آن مدنیه باشند و اگر سوره‌ای آیات نخست آن مدنیه باشد، بالای آن می‌نویسند «مدنیه» هر چند تعدادی از آیات آن مکی باشد.

پیام‌های اجتماعی سوره

معنای دین

«الدین» در قرآن جزء وجوه و نظایر است. دین در این سوره به معنای جزا و روز قیامت است، در حالی که در سوره‌های دیگر به معانی دیگری آمده است. اگر انسان قیامت را با همه وجود باور کند در این صورت انفاق را از دست دادن مال نمی‌داند و به دیگران کمک می‌کند و نه‌تنها خودش کمک بلکه دیگران را نیز تشویق به این کار می‌کند و حتی در روایت داریم که اگر مالی برای انفاق نداشتید باید با خوشرویی برخورد کنید.

حمایت از محرومان و کمک به دهک‌های پایین جامعه

یکی دیگر از پیام‌های این سوره این است که حتی از اعطای کمک‌های جزئی به محرومان دریغ نکنید (کمک). به گفته رسول اكرم(ص): «كسی كه وسايل ضروری و كوچك را از همسايه‌اش دريغ می‌كند، خدا او را از خير خود در قيامت محروم می‌كند و او را به حال خود وا می‌گذارد و خدا هركه را به خود وانهد چه بد حالی خواهدداشت».

اهتمام به امر یتیمان

سوره مبارکه ماعون، بی اعتنايی به يتيمان را نشانه كفر و نفاق می‌شمارد.

ایمان حقیقی و به‌دور از شرک و نفاق

این سوره بر این نکته تاکید می‌کند که ایمان حقیقی و دینداری واقعی و نماز و عبادت حقیقی در هنگامی است که انسان به جامعه خود توجه کند و نیاز هم‌نوعش را برآورده کند. در غیر این صورت دین و ایمان و نماز و عبادت حقیقی نیست؛ چون عنصر محبت و برآوردن نیاز هم‌نوع، غایب است.

این سوره نشان می‌دهد، عیار ایمان در سنجش با مسائل و مشکلات اجتماع مشخص می‌شود. کسی ممکن است چنین تلقی داشته باشد که دین و ایمان رابطه شخصی خود با خدا است و ارتباط به مسائل اجتماعی ندارد، اما امام موسی صدر بر این عقیده بود که این سوره تبیین این مسئله است که دین و ایمان از رابطه صرف انسان با خدا فراتر می‌رود و شامل روابط انسان با جامعه می‌شود. بر اساس آیات این سوره رابطه عمیقی بین ایمان و اهتمام به امور ایتام و مردم و رنج‌دیدگان وجود دارد.

ایمان واقعی که انسان را با هستی در پیوند قرار می‌دهد ایمانی است که از عمق وجود انسان نشات می‌گیرد و در ارتباط با مسائل اجتماعی حرکت می‌کند. ایشان می‌گویند ساخت جامعه صالح و ناصالح به دست انسان است، اگر قبول کنیم که انسان‌ها واجد اراده و اختیار هستند و همه در برابر خدا برابرند، در این صورت ساخت جامعه صالح و ناصالح نیز به دست خود انسان است و خود بشر است که با اعمال خودش به سمت یک جامعه صالح و یا جامعه ناصالح حرکت می‌کند و فرموده‌اند معنای درست ایمان به خدا و چرایی آن نیز همین است.

منابع

ایکنا

ویکی شیعه

دانشنامه اسلامی