سوره کافرون

سوره کافرون؛ صد و نهمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن در جزء سی‌ام و دارای 6 آیه. خداوند در این سوره به پیامبر(ص) دستور می‌دهد برائت خود را از آیین بت‌پرستی علنی کند و به کافران بگوید که هرگز به دین آنان گرایش نخواهد داشت سازش نخواهد کرد. این، دلیل نامگذاری این سوره به «کافرون» است.

معرفی سوره

صد و نهمین سوره از سوره‌های قرآن است. این سوره در مصحف عثمانی قبل از سوره نصر و بعد از سوره کوثر قرار گرفته‌است. این سوره ۶ آیه دارد و در جزء سی‌ام از قرآن قرار گرفته‌است و مکی است. سوره کافرون در کنار ناس، فلق و اخلاص یکی از سوره‌های «چهار قُل» است. نام‌گذاری سوره به کافرون به جهت رد درخواست بت‌پرستان قبیله قریش مبنی بر اشتراک در عبادت بت‌ها و الله گزارش شده‌است.

تفسیر سوره

قُلْ يا أَيُّهَا الْكافِرُونَ (1)

«قل» يعنی بگو آمده است يعنی وضعيت خودتان را روشن كنيد و در حقيقت موضع‌گيری شفاف داشته باشيد موضع‌گيری كه مبتنی بر شفافيت، دارای حد و مرز قاطع و برنده است.

لا أَعْبُدُ ما تَعْبُدُونَ (2)

روايتگران آورده‌اند كه بزرگان قريش در ديداری كه با رسول خدا(ص) داشتند بيان كرده‌اند، ای محمد، نظرت راجع به مسئله عبوديت دوگانه چيست؟ آنچه را تو می‌پرستی ما می‌پرستيم و تو هم آنچه را كه ما می‌پرستيم بپرستی، اگر آنچه كه تو برای ما آورده‌ای خوب باشد پس چه باك ما از آن بهره‌مند شده‌ايم و اما اگر آنچه كه ما داريم از فرمان تو نيز بود خوشا به حالت كه در اين خير تو نيز حظ و بهره‌ای برده‌ای در اين هنگام خداوند سوره «قل يا ايها الكافرون» را نازل فرمود.

و كلمه «ما» در آيه «ماتعبدون» شامل همه آن چيزهايی است كه به غير از خدا عبادت می‌شوند چه آنكه شخصی باشد يا بت و يا ارزش‌های دروغين. نفی شديد به كلمه «ما» از اين ديد وضع شده است چرا كه می‌شد كلمه نفی «من» آورد لكن «ما» روشن‌ترين و قوی‌ترين رد هم عاقل و هم به غير‌عاقل است اما «من» به رد بر غيرعاقل است.

وَ لا أَنْتُمْ عابِدُونَ ما أَعْبُدُ (3، 5)

بيان می‌كند كه چگونه می‌شود در يك قلب محبت و معرفت خدای درهم كوبنده حشمت گردنكشان با قبول طاعت از فرعونيان و بت‌پرستان جمع شود يا چگونه نور و تاريكی كه هر كدام نافی ديگری است جمع آيند؟ و كسی كه بت‌پرستان فرعونی را بپرستد او ديگر مبارزه‌گر عليه استيلای گردنكشان نخواهد بود و ارزش‌های جاهليت و دوران ركود عقل نيز ميزان خوبی برای پرستش خدا نيست و هرگز رسول خدا و آنان كه به ايشان ايمان آوردند به رسوم جاهليت باز نخواهند گشت.

وَ لا أَنا عابِدٌ ما عَبَدْتُّمْ (4)

يكی از نشانه‌های ايمان، استحكام و پايداری در برابر هر گونه فشار است كه فرد با ايمان مصمم می‌شود ‌ تا در برابر هر گونه استيلا و فشار استقامت كرده تا آنكه خداوند او را يقين عطا فرمايد پس در آن هنگام چنان با خدا ملاقات می‌كند كه هيچ ترديد و تاريكی در او نيست و مسلمانی است كه ذره‌ای تكبر در او يافت نمی‌شود.

لَكُمْ دينُكُمْ وَ لِيَ دينِ (6)

و دين همان راه و روش بهترين است كه انسان در زندگی خود بدان عمل می‌كند و قطعاً راه و روش خدايی با راه و روش دوگانه‌پرستان قابل جمع نيست و برخی نيز گفته‌اند، دين همان جزا به معنای اعطای ما كسب است بدين معنا كه برای هر شخصی برابر عبادت و عملش پرداختی متصور است چه آن پاداش باشد و خير و چه عقوبت باشد و شر. اما به نظر می‌رسد معنای اولين اصح‌تر و موافق‌تر با بحث باشد چرا كه جوهره و باطن دين عبادت است و هركس عبادت خدا كند پس بر دين او حركت كرده و هركس عبادت شركای او كرده پس به راه و روش و يا به تعبيری بر دين آنان سير كرده است.

فضیلت سوره

در فضيلت سوره كافرون در كتاب «ثواب‌الاعمال» به سندی از امام صادق(ع) اشاره می‌شود كه، هر كسی سوره‌های «قل يا ايها الكافرون» و «قل هو الله احد» را در يكی از نمازهای واجبش بخواند خداوند خود او، پدر، مادر و فرزندانش را خواهد بخشيد هر چند كه آن فرزندان از مشهورترين سختدلان باشد. خداوند او را به جمع خوش عاقبتان هدايت كرده و زندگی خوشی را برای او مهيا و مرگش را به شهادت ختم و در حشر او را به صفوف شهدا پيوند می‌دهد.

از جمله فضایل این سوره از پیامبر(ص) نقل شده است که قرائت آن ثواب قرائت یک چهارم قرآن را دارد. این بدان دلیل است که نصف آيات قرآن كريم دلالت بر توحيد و خط توحيدی دارد و توحيد نيز از ۲ پايه شكل گرفته است ۱- ايمان به خدا ۲- نفی شريك برای خدا. و ما اين دو پايه را در اين سوره به صورت فشرده‌‌سازی شده می‌يابيم كه در ۴/۱ قرآن بر بی‌شريكی خداوند تأكيد شده است.

دروس تربیتی سوره

گفتگو کردن

به‌رغم اینکه آیات این سوره صریحاً اشتراک معبود رسول خدا(ص) و کافران را رد می‌کند، اما پیامبر(ص) حرف آنها را شنید و با آنها به گفت‌وگو پرداخت و پیشنهاد آنها را استماع کرد و سپس رد کرد. پس این سوره بر لزوم توجه به گفت‌وگو تأکید دارد.

رایحه عبادت در این سوره

عمده مطالب موجود در سوره «کافرون» شامل مشتقات عبادت بوده و رایحه عبادت در این سوره موج می‌زند، تصریح کرد: به همین جهت برخی این سوره را «سورة العبادة» نامیدند.

مقابله با کافر حربی و مدارا با کافر غیرحربی

یکی از پیام‌های این سوره آن است که باید مواضع دینی به روشنی بیان و مرزها از کفار روشن شود؛ قرآن کریم در این سوره با صراحت این کار را کرده است. پیام دیگر این سوره آن است که اگر کفار بی آزار باشند و نسبت به جامعه اسلامی و رهبری آن دشمنی نداشته باشند در این صورت مسلمین نیز کاری به کار آنان ندارند و آنان را مجبور به پذیرش دین نخواهند کرد.

منابع

ایکنا

ویکی شیعه

ویکی پدیا