مزاج

مزاج (طبع)؛ به اثری گفته می شودکه طبق طب قدیم عناصر چهارگانه آتش، هوا، آب و خاک بر روی انسان می گذارند و حالت های درونی بدن وی را تشکیل می کنند. این حالت ها در صورتی تعادل را در بدن انسان ایجاد می کنند که مطابق با عوامل مختلفی همانند آب وهوا، تغذیه و وراثت تنظیم شوند.

مزاج در اصطلاح طب

مزاج به اثرات عناصر چهارگانه گفته می شودکه در یک شی، گیاه، غذا، حیوان و انسان تبلور یافته است. این عناصر چهارگانه، همان آتش، هوا، آب و خاک هستندکه باید برای تنظیم سلامتی انسان، در مدار اعتدال حرکت کنند. بر این اساس، از ترکیب عناصر چهارگانه، حالت خاصّی در انسان به وجود می آید که خصوصیات همه آن عناصر را دارد و همین فعل و انفعال اربعه، مزاج بدن انسان را تعیین می کند. این مزاج ها صرفا، برای حالت کلی بدن افراد نیست؛ بلکه حتی اعضا و جوارح فرد نیز دارای طبع‌های مختلفی هستند. به عنوان نمونه، مزاج قلب، گرم و‌ تر و مزاج مغز سرد و‌ تر است. اگر سردی در مغز تشدید شود؛ حتی در صورتی که سن فرد پایین باشد، در عملکرد مغز مشکل ایجاد می‌شود، به این دلیل که هر عضوی از بدن در شرایط ایده آل می‌تواند بهترین عملکرد خود را داشته باشد.

گونه های مزاج در طب

در بدن انسان چهار نوع مزاج؛ صفرا، خون، بلغم و سودا وجود دارد. این مزاج ها باید در حالت طبیعی در بدن هر شخص سالمی به حالت تعادل باشد تا ادامه زندگی و حیات او مقدور باشد؛ در غیر این صورت، هر کدام از آنها که غلبه نماید، خطرناک و مشخّص کننده نوع مزاج غالب در فرد است؛ به عنوان نمونه، اگر در فردی، صفرا غلبه نماید، وی را صفراوی مزاج و اگر خون غلبه کند، او را دموی مزاج و اگر بلغم غلبه یابد، بلغمی مزاج می نامند؛ همچنان که اگر در شخصی سودا غلبه نماید، او را سوداوی مزاج می گویند. علاوه بر این، عوامل اثرگذاری بر مزاج های انسانی وجود دارد که سبب می شود طبقه بندی مختلفی از مزاج شکل گیرد.

مزاج‌های اصلی یا سرشتی، جنسی، سنی، عضوی و عادتی نمونه دیگری از انواع مزاج-هاست. نمونه دیگر از انواع مزاجی، مزاج فصلی است. به بیان دیگر، انسان ها با توجّه به نوع آب و هوای محلّ زندگی و نوع رژیم غذایی موجود (عادات غذایی) چهار نوع مزاج را تجربه می کنند. دموی مزاج یا طبع بهاره (گرم و تر)، سوداوی مزاج یا طبع پاییزه (سرد و خشک)، بلغمی مزاج یا طبع زمستانه(سرد و تر)، صفراوی مزاج یا طبع تابستانه (گرم و خشک) از این نوع از مزاج ها هستند. افراد دارای طبع بهاری و دموی دارای طبع گرم و تر، افراد صفراوی دارای طبع گرم و خشک، افراد سوداوی دارای طبع سرد و خشک و افراد بلغمی دارای طبع سرد و تر هستند.

عوامل مؤثر بر مزاج انسان

عوامل مختلفی بر مزاج تأثیر می گذارند که یکی از این عوامل، آب و هوا است. آب و هوا نه تنها از لحاظ عوامل طبیعی در مزاج مؤثر است؛ بلکه از لحاظ نفوذ سماوی و رابطه و انطباق نزدیکی که بین انسان و جهان وجود دارد، نیز اثر خود را باقی می گذارد. به عنوان نمونه، ساکنان اقلیم چهارم از مزاج و طبع معتدل برخوردار هستند. یکی دیگر از این عوامل مؤثر، عامل وراثت بوده که انسان خود در آن دخیل نیست. عامل دیگر، تغذیه انسان است که یکی از بخش های مهم در علم مزاج‌شناسی انسان‌ها به شمار می رود. به بیان دیگر، بشر باید در مسیر درست تغذیه گام برداشته و نیاز غذایی خود را با توجه به مزاج تطبیق بدهد. حتی نوع طبخ غذا در مزاج بسیار تأثیر‌گذار است و زمانی که فرد مزاج خود و طرف مقابلش را بشناسد، می‌تواند مواد غذایی استفاده کند که به تعادل برسد.

منابع

ایکنا.

دانشنامه آزاد فارسی

دانشنامه حوزه

دایرةالمعارف طهور