رشید الدین میبدی

رشید الدین میبدی (زیسته در قرن پنجم و ششم هجری)؛ ابوالفضل احمد بن ابى سعد بن احمد بن مهریزد میبدى، معروف به رشیدالدین ابوالفضل میبدى؛ مفسر، شاعر و نویسنده تفسیر کشف الأسرار و عدۀ الأبرار

زندگینامه

از زندگانی رشید‌الدین میبدی اطلاع چندانى در درست نیست. پدرش ابوسعید بن احمد بن مهریزد، متوفاى حدودا سال 480 قمری بوده است و بنا بر گزارشات منقول در تواریخ، از صالحان و عابدان روزگار خویش بوده و مزارش تا عهد صفویه مورد توجه خاص و عام بوده است.

میبدى خود از عالمان و صوفیان قرن ششم بوده است. می‌توان گفت دوران عمر وى از نیمه دوم قرن پنجم هجرى شروع مى‌شود و در نیمه دوم قرن ششم خاتمه مى‌پذیرد. برخی از منابع، تاریخ وفات وی را 530 قمری ذکر کرده‌اند.

کنگره بین‌المللی بزرگداشت وی در اردیبهشت ماه سال ۱۳۷۴ شمسی به همت اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان یزد به مدت سه روز در محل دانشگاه آزاد اسلامی میبد برگزار گردید. همچنین در سال 1397، بزرگداشتی برای این مفسر بزرگ ایرانی، در دانشگاه میبد یزد برگزار شد.

گرایش اعتقادی

میبدى از نظر فقهی و در فروع، از پیروان شافعى است و این جهت از نظر فکرى متمایل به خاندان على بن ابى‌طالب(ع) می‌باشد؛ چرا که شافعى خود دوستدار على (ع) و خاندانش بوده است.

اما در اصول دین، او پیرو اهل حدیث  بوده و از تاویل دوری می‌جسته است. میبدی با وجود آنکه صوفی وارسته و عارف خوشدلی است، اما در مسائل مذهبی سختگیر و متعصب است و از عقاید خود سخت دفاع می‌کند و به استدلال علیه دیگر فرق اسلامی می‌پردازد.

آثار و تألیفات

تفسیر کشف الأسرار و عدۀ الأبرار

این تفسیر به‌تصریح خود میبدی، بر اساس تفسير خواجه عبدالله انصارى پدید آمده است. این تفسیر منبعى غنى از تفسير، تأويل، معارف اسلامى، شعر و ادب عربى و فارسى است. در بين ترجمه‌ها و تفسيرهاى معتبر قرآن به زبان فارسى، «كشف الأسرار» ارزشى والا و مقامى خاص دارد. ابو الفضل میبدی خود تصریح می‌کند که در سال ۵۲۰ ق شروع به نوشتن تفسیر کشف الاسرار کرده است. سرمشق او در اين كار، تفسير معروف خواجه عبدالله انصارى بوده است كه متأسفانه اكنون به‌تمامى در دسترس نيست.

گزیده‌ای از این تفسیر، در قرن هشتم هجری به‌قلم فردی به‌نام عبدالحی بن محمد بن محمد جامی نگاشته شده که «لطائف التفسیر» نام دارد. همچنین کتابی با عنوان «ترجمه و تفسير عرفانی قرآن كريم» در سال 1388 به‌چاپ رسیده که تلخيص و گزيده‌ای از كتاب «كشف الاسرار» است كه به كوشش سيدرضا باقريان موحد و به همت انتشارات ارمغان طوبی روانه بازار نشر شده است.

نسخه‌ای از قرآن كريم به ترجمه رشيدالدين ميبدی و به خط زیبای «محمدحسين‌بن‌علی‌عسكر ارسنجانی»، خوشنويس نامدار ايرانی، و به خط نسخ در دسترس است که در سال ۱۳۰۰ هجری قمری نگارش يافته است. این اثر از سوی مركز پژوهشی ميراث مكتوب به چاپ رسيده است.

أربعین

میبدى علاوه بر «تفسیر کشف الأسرار»، کتابى به نام «أربعین» دارد که شامل چهل حدیث با شرح و بسط تمام مى‌باشد.

روش تفسیری

كشف‌الاسرار و عدة‌الابرار ميبدی كامل‌ترين تفسير عرفانی به زبان فارسی است. ميبدی سراسر قرآن مجيد را با ذوق، هنر و تبحر بسيار در سه نوبت تفسير كرده است. میبدی در سه‌نوبت به تفسیر آیات می‌پردازد. در نوبت اول ترجمه آيات، در نوبت دوم تفسير آيات به روش عامه مفسران با تكيه به احاديث و گفتار صحابه و مفسران پيش از خود و در نوبت سوم با الهام از تفسير خواجه عبدالله انصاری، به بيان تأويلات صوفيانه و عارفانه پرداخته و با نقل سخنان پير هرات و ديگر پيران و مرشدان صوفيانه و با انشايی بسيار زيبا و آوردن اشعار عربی و فارسی، اثری دل‌انگيز فراهم كرده است.