موسیقی

موسیقی؛ اصوات و آهنگ‌هایی که از ترکیب صدا و آواز و گاه با هدف لذت آفرینی و هیجان در مخاطب ایجاد می‌شود. موسیقی در یک تقسیم‌بندی عمومی به دو دستۀ «موسیقی طبیعی» (نغمه‌های موجود در طبیعت) و «موسیقی هنری» (نغمه‌های ساخته شده با وسایل مصنوعی) تقسیم می‌شود. موسیقی هنری به طور معمول دو نوع کارکرد دارد؛ یکی استفاده در مواضع لهو و لعب و دیگری استفاده حلال و مشروع. موسیقی باطل در اصطلاح دینی و فقه اسلامی با عنوان غنا شناخته می‌شود که مناسب مجالس باطل و لهو است که موجب خارج شدن انسان از حالت طبیعی و برانگیخته شدن قوای شهوانی و غضبی می‌شود. اسلام این دست از موسیقی را حرام شمارده و یادگیری و آموزش آن را نیز ممنوع نموده است؛ اما با موسیقی حلال که در چارچوب موازین دینی است، مخالفتی ندارد.

تعاریف

تعریف موسیقی

موسیقی (از عربی) یا موزیک (از زبان‌های اروپایی) یا آنچه در پارسی باستان خُنیا گفته می‌شد، یک نوع از هنر است که عناصر اصلی تشکیل‌دهندۀ آن، صدا و سکوت است. عناصر اصلی تشکیل‌دهندۀ موسیقی شامل زیروبم یا نَواک (تعیین‌کنندۀ ملودی و هارمونی) و ضرب‌آهنگ (ریتم) است. موسیقی را هنر بیان احساسات به وسیلۀ آواها گفته‌اند که مهم‌ترین عوامل آن صدا و ریتم هستند و همچنین دانش ترکیب صداها به گونه‌ای که خوش‌آیند باشد و سبب انبساط و انقلاب روان شود.

مفهوم‌شناسی لغوی

موسیقی واژه موسیقی از موزیکای یونانی گرفته شده؛ یونانیان هر یک از فرشتگان هنرهای زیبا را موز می‌گفتند و لفظ موزیک (موسیقی‌) از این واژه مشتق شده است؛ با این حال موزیک در فلسفه به معنای تعلیمات روحی در برابر ژیمناستیک به معنای تعلیمات جسمی وضع شده. شعر، رقص‌، علم بیان‌، دستور زبان و همه هنرهای زیبا در یونان جزو موزیک بودند.

مفهوم‌شناسی اصطلاحی

موسیقی در اصطلاح عبارت است از ترکیب صدا و آواز همراه با نوعی ترکیب و تناسب با هدف لذت آفرینی، خیال پردازی، ایجاد هیجان و تحریک در مخاطب. پس هر صدایی موسیقی نیست صدایی موسیقی است که متناسب با زیبایی توام با کشش طبیعی، ریتم و وزن، زیر و بم، ترجیع و تحریر (غلطاندن و پیچاندن) اوج و فرود مناسب و. . . باشد. به دیگر عبارت، موسیقی عبارت از اصوات و آهنگ‌هایی است که انسان را در عالمی که برای وی قابل توصیف نیست سیر می‌دهد، و چنان بر اعصاب آدمی مسلط می‌شود که گاهی می‌گریاند و گاهی انسان را می‌خنداند.

انواع موسیقی

شاید در یک تقسیم‌بندی بتوان موسیقی را به دو دسته تقسیم کرد: ۱ـ موسیقی طبیعی: عبارت است از اصوات و نغمه‌هایی که از طببیعت و یا از حنجره حیوانات شنیده می‌شود؛ مانند صدای برگ‌ها و درختان هنگام وزیدن باد و یا مثل آواز پرندگان. ۲ـ موسیقی هنری: عبارت است از آهنگ‌هایی که انسان با وسایل مصنوعی (چون ویولون، گیتار و غیره) می‌سازد.

آلات موسیقی

آلات موسیقی به دو دسته تقسیم می‌شود: 1. آلات مختص موسیقی: به آلاتی از موسیقی گفته می‌شود که نوعاً در لهو و لعب به کار می‌روند و نمی‌توان از این آلات استفاده‌ی حلالی کرد. 2. آلات مشترک موسیقی: به آلاتی از موسیقی گفته می‌شود که هم می‌‌توان از این آلات استفاده‌ی حلال و مشروع کرد و هم استفاده‌ی حرام و نامشروع.

تعریف غناء غِناء بنا بر نظر غالب فقهای معاصر، خوانندگی مطرب و متناسب با مجالس لهو و لعب یا عیش و نوش است. فقها با استناد به آیات و روایات حرام بودن غناء را امری اجماعی و واضح می‌دانند.

وجه تسمیه غنا

به بریدن از خدا و حقیقت گفته می‌شود، چون در هنگام شادی مفرط احساس بی‌نیازی از معبود به انسان دست می‌دهد، به چنین آهنگ‌هایی غنا (بی‌نیازی) گفته می‌شود.

تفاوت غنا و موسیقی

در آموزه‌های اسلامی از موسیقی باطل با عنوان غنا یاد شده، در واقع، غناء موسیقی‌ای است مناسب مجالس باطل و لهو و لعب که موجب خارج شدن انسان از حالت طبیعی و برانگیخته شدن قوای شهوانی و غضبی می‌شود.

موسیقی و غناء در قرآن

در آیات قرآن واژه غناء و مشتقات آن استفاده نشده؛ ولی در برخی روایات تفسیری، واژه‌هایی همچون قول الزور، لهو الحدیث و لغو را به غناء تفسیر کرده‌اند.

موسیقی در احادیث

واژۀ موسیقی یا موسیقیا، در متون دینی به چشم نمی‏خورد؛ اما به جای آن، واژه‏های غنا، لهو، ملاهی و مصادیق آلات موسیقی، مانند دف، مزمار (نی و فلوت)، معزف (تار)، عود، طبل، طنبور و… بیان شده‏اند. در مورد آواز خوش، روایاتی وجود دارد که صدای زیبا را تحسین کرده است، خصوصاً در رابطه با تلاوت قرآن؛ مانند: آنچه از پیامبر اکرم (ص) رسیده است: “إِنَّ مِنْ أَجْمَلِ الْجَمَالِ الشَّعْرَ الْحَسَنَ وَ نَغْمَةَ الصَّوْتِ الْحَسَن”؛ از زیبا ترین زیبایی ها، موی زیبا و نغمۀ صدای زیبا است. روایت دیگر از پیامبر اکرم (ص): “لِكُلِّ شَيْ‏ءٍ حِلْيَةٌ وَ حِلْيَةُ الْقُرْآنِ الصَّوْتُ الْحَسَن؛ برای هر چیزی زینتی است و زینت قرآن صدای زیبا است.‏ از امام صادق (ع) چنین نقل شده است: “إِنَّ الْقُرْآنَ نَزَلَ بِالْحُزْنِ فَاقْرَءُوهُ بِالْحُزْن”؛ همانا قرآن با حزن نازل شد پس با حزن آن را قرائت کنید. از پیامبر اکرم (ص) روایت شده است: “اقْرَءُوا الْقُرْآنَ بِأَلْحَانِ الْعَرَبِ وَ أَصْوَاتِهَا”؛ قرآن را با لحن‌ها و صداهای عرب بخوانید. روایاتی در باب جواز حدو ابل نیز (آواز خوانی برای تسریع حرکت شتر) وارد شده است که می‌توان آن را از منافع آواز خوش شمرد که در روایات از آن منع نشده است. اما در مورد نواختن با آلات موسیقی باید اذعان کرد در روایات، منفعتی که از این ناحیه باشد ذکر نشده است، بلکه از مجموع احادیثی که در این باب وارد شده می‌توان به دست آورد که نواختن با آلات موسیقی در صورتی که مناسب مجالس لهو و لعب باشد، مضراتی دارد که از آن نهی شده است.

شناسایی موسیقی حلال و حرام

موسیقى اگر انسان را به بیکارگى و ابتذال و بی‌حالى و واخوردگى از واقعیت‌هاى زندگى و امثال اینها بکشاند، این موسیقى، موسیقى حلال نیست؛ موسیقى حرام است. موسیقى اگر چنانچه انسان را از معنویت، از خدا و از ذکر غافل کند، این موسیقى حرام است. موسیقى اگر انسان را به گناه و شهوت رانى تشویق کند، این موسیقى حرام است. موسیقى اگر این خصوصیات مضر و موجب حرمت را نداشته باشد، البته آن وقت حرام نیست.

دلائل حرمت موسیقی

الف) آیات قرآن هر چند به صورت روشن و صریح حکم غنا را بیان نمی کند و مانند بسیاری از احکام به اصول و کلیات می‌پردازد، ولی برخی از آیات با توجه به تفسیری که پیامبر اکرم و اهل¬بیت(ع) از آنها نموده اند بر غنا تطبیق می‌کند. در این باره به چند آیه و روایت اشاره می‌کنیم: 1- انسان را به فساد و فحشا گرایش می‌دهد: در حدیثی از نبی اکرم(ص) آمده: «غنا نردبان زنا است.» تجربه نشان داده است که بسیاری افراد، تحت تاثیر آهنگ‌های غنا راه تقوا را رها کرده و به فساد روی می‌آورند. مجلس غنا معمولا مرکز انواع مفاسد است. ب) غنا انسان را از یاد خدا غافل می‌سازد: قرآن کریم می‌فرماید: «بعضی از مردم خریدار سخنان بیهوده اند تا به نادانی مردم را از راه خدا گمراه کنند و قرآن را به مسخره می‌گیرند، نصیب اینان عذابی است خوار کننده.» در این آیه یکی از عوامل گمراهی از سبیل الهی «لهو الحدیث» دانسته شده است. «لهو» آن چیزی است که انسان را به خودش آن چنان مشغول کند که باعث غفلت و بازماندن از کارهای مهم تر شود و در روایات اسلامی از آن به «غنا» تفسیر شده است. ج) غنا یکی از ابزار کار استعمارگران است:استعمارگران جهان همیشه از بیداری مردم، مخصوصاً نسل جوان، وحشت داشته اند، به همین دلیل بخشی از برنامه‌های گسترده ی آنها برای ادامه ی استعمار، فرو بردن جامعه در غفلت و بی خبری و نا آگاهی و گسترش انواع سرگرمی‌های ناسالم است. ایجاد مراکز فحشا، کلوب¬های قمار و همچنین سرگرمی‌های ناسالم دیگر و از جمله توسعه ی غنا و موسیقی، از مهمترین ابزاری است که آنها برای تخدیر افکار مردم بر آن اصرار دارند.

حكم آموزش موسیقی

آموزش و يادگيرى نوازندگى آلات موسيقى از نظر مراجع تقلید شیعه چنین است: آموزش و يادگيرى نوازندگى با آلات مختص [به لهو] جايز نيست و اگر از آلات مشترك باشد، به منظور استفاده مشروع و حلال، اشكال ندارد.

آسیب‌های موسیقی باطل

کمترین آسیب موسیقی از نوعی که مورد نهی قرآن است یعنی غنا و بی‌محتوایی اشعار، این است که آدمی را دون همت و سست اراده می‌سازد ضمن اینکه انسان را از یاد خداوند به‌ویژه برپایی نماز غافل می‌کند و ذهن را از مضامین عقلانی به دور می‌سازد.

تاثیر موسیقی بر روح انسان

موسیقی به طرزی رمز‌آلود و بیش از هنرهای دیگر داشته‌های وجودی و باطنی انسان را در می‌آمیزد، اتفاقی که موسیقی ایجاد می‌کند آن است که داشته‌های وجودی انسان را که پرده نازکی از غفلت روی آن را گرفته و فعلا بایگانی شده آشکار کرده و به فعلیت در می‌آورد، گویی باعث رهاشدن فنرهای وجودی انسان می‌شود؛ موسیقی با انسان ارتباط گرفته و انسان تحت تاثیر نغمات و دستگاه‌ها، بسیاری از اموری را که به آن محتاج است و آرزوی آن را دارد و آرزومند است به شدت فعال شده و سر به شورش بر می‌دارند و جود انسان را در آن لحظه تسخیر و نقاط سوق‌الجیشی وجود انسان را فتح می‌کنند.

منابع

ویکی فقه1

ویکی فقه2

ویکی فقه3

ویکی پدیا

ویکی شیعه ا

اسلام پدیا