اسلام

اسلام؛ آخرین و کامل‌ترین دین ابراهیمی. واژۀ اسلام به معنای انقیاد و گردن‌نهادن به حکم و تسلیم در برابر فرمان خداست. در اصطلاح، اسلام به معنای اعتقاد به شریعت محمدی (ص) و تسلیم شدن در برابر اوامر و نواهی و احکام آن است. هر فرد با گفتن شهادتین وارد دین اسلام می‌شود. دین اسلام در سال ۶۱۰ میلادی و به وسیله حضرت محمد در مکه تبلیغ شد و در جهان کنونی حدود یک میلیارد و نهصد میلیون نفر پیرو دارد. امروزه اسلام دومین دین پرجمعیت دنیا به‌شمار می‌آید. شیعه و سنی دو مذهب عمده اسلام است. اختلاف در مسئله جانشین پیامبر، دلیل اصلی این دو دستگی است. دین اسلام دارای ویژگی‌های والا و شاخصه‌هایی است که «انطباق با فطرت، اعتدال و میانه روی، جامعیت و کمال، خاتمیت، برخوردارى از معجزه جاوید، دین عقلانیت و اخلاق و اجتماع، و ...» از جمله مهم‌ترین آن‌هاست.

مفهوم لغوی اسلام

اسلام در زبان عربی از ریشه «س-ل-م» است و معنی لغوی این ریشه «سالم شدن» و «رهایی یافتن از آفات» است. واژه «سلام» نیز مشتق شده از همین ریشه است. با توجه به معنی اسلام، «مُسلِم» «در فارسی: مسلمان» یعنی کسی که خدا را خالصانه و بی ریا می‌پرستد و اختیار خود را تسلیم امر و نهی او می‌کند.

اسلام در لغت به معنای انقیاد و گردن‌نهادن به حکم است. کاربرد دینی این لغت تسلیم بودن در برابر فرمان خداست. در آیاتی از قرآن همچون آیات ۲، ۱۱۲ و ۱۲۸ بقره، اسلام به معنای همین معنا به کار رفته‌است

مفهوم اصطلاحی اسلام

در اصطلاح شرع، اسلام عبارت است از اعتقاد به شریعت محمدی (ص) و تسلیم شدن در برابر اوامر و نواهی و احکام آن. تسلیم شدن نشان دهنده این حقیقت است که اولین شرط مسلمان بودن، تسلیم واقعیّت‌ها و حقیقت‌ها بودن است. هر نوع عناد، لجاج، تعصّب، تقلیدهای کورکورانه، جانب‌داری‌ها، خودخواهی‌ها نظری که برخلاف روح حقیقت‌خواهی و واقع‌گرایی است، از نظر اسلام محکوم و مطرود است. به عبارتی دیگر اسلام آخرین شریعت الهی است که در حدود چهارده قرن پیش بوسیله پیامبر اکرم (ص) به مردم ابلاغ شد. در واقع علت نامگذاری شریعت خاتم به اسلام این است که در این دین بنده تسلیم اراده خدای سبحان است. کلمه اسلام در قرآن کاربردهایی دارد و بنابر برخی آیات هر دینی به جز اسلام غیرمقبول است و بعد از آمدن اسلام، تنها دین معتبر نزد خداوند اسلام است. هر فرد با گفتن دو جمله «اشهد ان لااله الا الله» و «اشهد ان محمدا رسول الله» وارد دین اسلام می‌شود. اما مسلمان به معنایی عام‌تر نیز بیان شده است که اغلب کاربردی ندارد: هر کسی که نوعی وحی الهی را می‌پذیرد خواه مسلمان، یهودی، مسیحی و یا زرتشتی باشد مسلمان محسوب می‌شود.

تفاوت اسلام و ایمان

تفاوت اسلام به مفهوم نخست با ایمان، در آن است که اسلام، گرویدن به آیین حضرت محمد(ع) در زبان است، لیکن ایمان، گرویدن به آن در زبان همراه با اعتقاد قلبی و عمل به احکام و دستورهای آن می‌باشد. البته برای ایمان دو معنای دیگر نیز ذکر شده است؛ یکی عام که هم معنای با اسلام است و دیگری خاص که عبارت است از اعتقاد داشتن و پذیرش ولایت و امامت دوازده امام معصوم(ع).

حقیقت اسلام

دين اسلام، مجموعه‌ای از قوانين و مقررات و برنامه كاملی است برای هدايت بشر و نقش حياتی و تعيين كننده‌ای در تعالی انسان و جامعه دارد. دين عبارتست از جعل و تنظيم اسرار تكوينی و طبيعی سير تكاملی انسانی كه برطبق متن حقيقت و واقعيت خارج به لسان انبياء الهی بيان شده است و همان صراط مستقيم است؛ صراط مستقيم يك راه و يك حقيقت بيش نيست. اما در بیان این حقیقت که اسلام مبتنی بر چه اصول ابتدایی و بنیادی است، آراى گوناگونى از سوى مفسران ارائه شده که منشأ آنها در بسیارى از موارد برداشتهاى متفاوت از آیات یا مبانى خاص کلامى است. برخى حقیقت اسلام را صرفاً اظهار شهادتین و امرى صورى دانسته‌اند. برخى دیگر حقیقت اسلام را امرى فراتر از الفاظ و امور ظاهرى دانسته‌اند به عقیده این گروه اسلام عبارت است از اذعان عملى به شریعت نبى‌اکرم(ص) و این اذعان هنگامى اسلام صحیح و پذیرفته خداوند است که تصدیقى وجدانى و نفسانى بوده و ایمان به نبوت نبى اکرم (ع) آن را همراهى کند. البته اذعان عملى به احکام اسلام، با ترک برخى واجبات، که گاهى بر اثر جهالت صورت مى‌پذیرد و پشیمانى و توبه را در پى دارد منافاتى ندارد در این میان علامه طباطبایی اسلام را امری ذومراتب می‌داند که عدم پذیرش برخی مراتب آن باعث خروج از جرگه مسلمین می‌شود.

پیشینۀ اسلام و گسترش آن

اسلام در سال ۶۱۰ میلادی و به وسیله حضرت محمد در مکه تبلیغ شد. کمتر از نیم قرن طول کشید تا اسلام به عنوان دین غالب در منطقه‌ای وسیع از آسیا و آفریقا مبدل گردد نخستین‌ نشانه‌های‌ بعثت‌ پیامبر(ص‌) به‌ هنگام‌ ۴۰ سالگی‌ او، رؤیاهای‌ صادقه‌ بوده‌ است‌، اما آنچه در سیره‌ به‌ عنوان‌ آغاز بعثت‌ شهرت‌ یافته‌، شبی‌ در ماه‌ رمضان‌، یا ماه‌ رجب‌ است‌ كه‌ فرشتۀ وحی‌ در غار حرا بر پیامبر(ص‌) ظاهر شد و بر او نخستین‌ آیات‌ سورۀ علق‌ را برخواند. بنابر روایات‌، پیامبر(ص‌) به‌ شتاب‌ به‌ خانه‌ بازگشت‌ و خواست‌ كه‌ او را هر چه‌ زودتر بپوشانند. پیامبر(ص‌) دعوت‌ به‌ توحید را نخست‌ از خانوادۀ خود آغاز كرد و اول‌ كسی‌ كه‌ به‌ او ایمان‌ آورد، همسرش‌ خدیجه‌، و از مردان‌، پسر عمویش‌ علی‌ بن‌ ابی‌طالب‌(ع‌) بود كه در آن‌ هنگام‌ سرپرستی‌ او را پیامبر(ص‌) برعهده داشت‌.

برخی معتقدند در طول تاریخ حیات پیامبر شماری از اقدامات موجب حفظ و حتی گسترش اسلام شد به طوری که اگر صلح حدیبیه نبود اسلام هم نبود. یکی از زیباترین چهره‌های دیپلماسی پیامبر(ص) صلح حدیبیه است. اگر کسی بخواهد دیپلماسی پیامبر(ص) را مطالعه کند باید از صلح حدیبیه آغاز کند. در قرآن کریم از این صلح با تعبیر فتح مبین یاد کرده است. اساسا هنر رسول خدا (ص) در این بود که با صلح حدیبیه توانست جلوی جنگ را بگیرد و مقدمه آینده اسلام همین صلح بود. برخی نیز بر این باورند که دین اسلام آن‌طور که ادعا می‌شود، با شمشیر منتشر نشده است؛ بلکه از طریق بازرگانان مسلمان و حسن خلق آن‌ها در معامله گسترش یافته است.

اسلام امروزه حدود یک میلیارد و نهصد میلیون نفر پیرو دارد و دومین دین پرجمعیت دنیا به‌شمار می‌آید. اسلام سریع‌ترین دین از لحاظ گسترش و رشد در میان ادیان جهان است. گستره جغرافیایی اسلام از صحرای بزرگ آفریقا تا جنوب شرق آسیا است، همچنین جوامع اقلیت‌های مسلمان نیز در سرتاسر جهان پراکنده هستند. در جهان غرب و کشورهای جهان اول، اسلام کماکان درحال افزایش است.

معارف اسلام و اعتقاد عمومی مسلمانان

مسلمانان براین باورند که خداوند، قرآن را به حضرت محمد(ص) از طریق فرشته‌ای به نام جبرئیل فرو فرستاده است. به باور مسلمانان خدا بر بسیاری از پیامبران، وحی فرستاده و محمد(ص) آخرین آنان است. مسلمانان پیامبر اسلام را اعاده کننده ایمان توحیدی خالص ابراهیم(ع)، موسی(ع)، عیسی(ع) و دیگر پیامبران می‌دانند و معتقدند که اسلام کامل‌ترین و آخرین آیین الهی است.

اسلام مکتبى جامع و واقع‌گراست که در آن به همه جوانب نیازهاى انسانى توجه شده است. مجموعه تعلیمات اسلام از یک لحاظ به سه بخش تقسیم مى‌گردد:

1. اصول عقاید: یعنى چیزهایى که هر مسلمان باید بدانها معتقد شود. کارى که در این زمینه بر عهده انسان است از نوع کار تحقیقى و از اعمال جوانحى و قلبى است.

2. اخلاقیات: یعنى خصلتهایى که هر مسلمان باید خود را به آنها بیاراید و خویشتن را از اضداد آنها دور نگه دارد.

3. احکام: یعنى دستورهایى که به فعالیتهاى خارجى و عینى انسان، اعم از معاش و معاد و امور فردى و اجتماعى وى مربوط است.

شاخصه‌های دین اسلام

دین اسلام دارای ویژگی‌های والایی است که به برخی از مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌شود:

1. انطباق با فطرت: تشریع و قانونگذارى اسلام با تکوین و آفرینش انسان هماهنگ است: «فَاَقِم وَجهَکَ لِلدّینِ حَنیفـًا فِطرَتَ اللّهِ الَّتى فَطَرَ النّاسَ عَلَیها لا تَبدیلَ لِخَلقِ اللّهِ».

2. اعتدال و میانه روى: یکى از ویژگیهاى اسلام متعادل بودن تعالیم آن است: «وکَذلِکَ جَعَلنـکُم اُمَّةً وسَطـًا لِتَکونوا شُهَداءَ عَلَى النّاسِ». میانه روى امت اسلامى برخاسته از متعادل بودن دین است و اسلام برنامه‌اى متعادل براى امتى متعادل و میانه‌رو است. اسلام در باب رحمت و غضب نیز راه میانه را پیش گرفته است. اسلام هم رحمت دارد و هم غضب، اما رحمتش بر غضبش غلبه دارد. اصل رحمت است، غضب هم در کنارش وجود دارد. اصل صلح است، دفاع و نبرد هم در کنارش هست.

3. جامعیت و کمال: مسلمانان معتقدند اسلام جامع‌ترین و کامل‌ترین شریعت آسمانى است؛ ایشان باور دارند معارف و احکام شریعت اسلام در همه حوزه‌هاى هدایتى که قلمرو نقش آفرینى و کارکرد دین است، عالى‌ترین معارف و احکام ممکن است، به‌گونه‌اى که کامل‌تر از آن قابل فرض نیست.

4. خاتمیت: یکى دیگر از ویژگیهاى اسلام که در ارتباط با دو ویژگى پیشین نیز هست خاتمیت دین اسلام و پیامبرى نبى اکرم (ص) است: «ما کانَ مُحَمَّدٌ اَبا اَحَدٍ مِن رِجالِکُم ولـکِن رَسولَ اللّهِ وخاتَمَ النَّبیّینَ».

5. برخوردارى از معجزه جاوید: قرآن معجزه اسلام است: «قُل لـَنِ اجتَمَعَتِ الاِنسُ والجِنُّ عَلى اَن یَأتوا بِمِثلِ هـذا القُرءانِ لا یَأتونَ بِمِثلِهِ ولَو کانَ بَعضُهُم لِبَعضٍ ظَهیرا» و این معجزه جاودانه است: «اِنّا نَحنُ نَزَّلنَا الذِّکرَ و اِنّا لَهُ لَحـفِظون».

6. محوریت عقل: دین اسلام دین عقلانیت است. 7. اهمیت اخلاق و اجتماع: دین اسلام، دینی اخلاق و اجتماعی است و در آن رهبانیت جایی ندارد.

مذاهب اسلامی و گسترۀ آن‌ها

مسلمانان به دو مذهب عمده شیعه و سنی تقسیم می‌شوند. هر یک از این دو فرقه نیز خود به انشعابات مختلفی تقسیم می‌شوند. برای نمونه صوفی‌گری در میان شیعه و سنی وجود دارد. در بیان اختلاف‌های امت اسلامی، مهمترین اختلاف میان امت اسلامی را در مسئله امامت و خلافت پس از پیامبر اسلام دانسته‌اند. برخی فاصله گرفتن از فرهنگ اصیل اسلامی را عامل تفرقه و فرقه‌گرایی میان مسلمانان دانسته‌اند. مختصری از عقاید و گسترۀ جغرافیایی هر دو گروه در ادامه بیان می‌شود:

شیعه

شیعیان بر این باورند که امام و جانشین پیامبر اسلام از راه نص شرعی تعیین می‌شود و امامت علی(ع)، نخستین امام شیعیان و دیگر امامان شیعه نیز از راه نص شرعی ثابت شده‌است. اصول دین در تشیّع پنج‌گانه است و علاوه بر سه اصل دین توحید، نبوت و معاد، به دو اصل دیگر یعنی عدل و امامت نیز باور دارند. مشهورترین شاخه شیعیان که بیشترین جمعیت شیعیان را نیز شامل می‌شود، شیعیان دوازده‌امامی هستند که در ایران غلبه کامل دارند و در عراق، آذربایجان، بحرین و لبنان، اکثریت را به خود اختصاص داده‌اند. پس از آنها، اسماعیلیان قرار دارند که بیشتر در تونس و مصر سکنی دارند و دو شاخه اصلی از آنها با نام‌های آقاخانیه و خوجه‌ها در هند و پاکستان قرار گرفته‌اند. زیدیه دیگر فرقه شیعی است؛ بیشتر معتقدان به آن فرقه در یمن حاضرند. شیعیان زیدی بر این باورند که قیام یک فرد در برابر یک حاکم ظالم، برای او امامت می‌آورد. در کنار این دیدگاه، اسماعیلیان دو نوع امام تشریع کرده‌اند که یکی امام حقیقی است و دیگری امام مستودع که در واقع سپری برای امام حقیقی است. اسماعیلیان در انتخاب امام تا امام صادق با شیعیان امامیه هم‌نظرند و بعد از ایشان، فرزندشان اسماعیل را امام می‌دانند.

اهل سنت

اهل سنت بر این باورند محمد(ص)، پیامبر اسلام، پس از خود جانشینی تعیین نکرد و پس از فوت ایشان مسلمانان آن زمان بر اساس شورا یک تن را به عنوان خلیفه مسلمین انتخاب کردند. اهل سنت، از چهار فرقه اصلی حنفی، حنبلی، شافعی و مالکی تشکیل شده‌اند. حنفی‌ها بیشتر در ماوراءالنهر و شبه قاره هند حاضرند و امروزه بیشترین تعداد اهل سنت را شکل داده‌اند که غالباً در قفقاز، آسیای مرکزی، شبه قاره و بعضی از کشورهای اروپایی پراکنده هستند. مالکی‌ها بیشتر در شمال آفریقا پراکنده هستند در تمام آفریقا بجز مصر، زندگی می‌کنند. شافعی‌ها اما بیشتر در مصر، عربستان، فلسطین، سوریه و بخش‌های جنوب شرقی آسیا پراکنده هستند و گستره حنبلی‌ها بیشتر در ایران، عراق، سوریه و عربستان هستند.

شباهت اسلام با مسیحیت

اسلام در مقایسه با سایر ادیان، بویژه مسیحیت دارای شباهت هایی است که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:

1. اعتقاد به مبدأ، معاد و وجود منجی از مهم‌ترین اشتراکات دین اسلام و مسیحیت است و این نشان‌دهنده آن است که اصالت و پیام مشترک این دین‌ها، یکی است.

2. همه ادیان الهی از جمله اسلام و مسیحیت، رحمانی هستند و به حسن اخلاق و رفتار دعوت می‌کنند

منابع

ویکی پدیا

امامت‌پدیا

ویکی وحدت

دانشنامه پژوهه

ویکی سبک زندگی