سنگسار

سنگسار؛ نوعی مجازات در اسلام و برخی ادیان و فرهنگ‌های پیشین بوسیله پرتاب سنگ به مجرم و کشتن وی. از جمله مجازات‌های بحث برانگیز در اسلام سنگسار یا رجم است. این نوع مجازات که می‌توان سرنخ آن در میان اقوام و ادیان گذشته پی گرفت در اسلام بیشتر درباره فردی همسردار که مرتکب زنا شده است انجام می‌شود. با وجود عدم تصریح قرآن به این حکم در روایات متعددی از آن نام برده شده است.

تعریف

معادل سنگسار در عربی واژه «رجم» است. رجم از ریشه ( رـ ج ـ م ) معناهایى چون انداختن و پرتاب کردن، دشنام دادن، سنگ بر قبر نهادن و دشنام نیز دارد. نزدیک به همه واژه‌پژوهان، رجم را واژه‌اى عربى و معناى اصلى‌اش سنگسار کردن و سنگ زدن؛ ولى برخى وجود ریشه‌اى حبشى را براى آن احتمال داده و معناى اصلى‌اش را نفرین کردن دانسته‌اند. در احتمالى دیگر، رجم معادل راگم در زبان عبرى دانسته شده که به معناى ریگسار کردن و سنگریزه پرانى است، در حالى که در منابع اسلامى به اشتباه، ترجمه واژه ساقل که به معناى سنگسار کردن و کشتن با سنگ است، براى رجم یاد شده است. در قرآن كلمه رجم فقط به معنای كشتن آمده است. معنی شدن رجم به معنای سنگسار در منابعی خارج از آيات قرآن است. اما چرا كشتن (قتل) را رجم ناميده اند؛ چون در گذشته رسم بر اين بود كه هر مردی را كه می خواستند بكشند او را با سنگ می زدند و می كشتند و لذا به مرور زمان به هرگونه قتلی رجم يعنی سنگسار گفته شد. در نزد فقها اصطلاحاً رجم به آن می گويند كه اگر مرد يا زن همسردار (محصن و محصنه) زنا كردند بايد آنان را به صورت سنگسار نمودن (رجم) بكشند. يعنی آنقدر به آنان سنگ بزنند كه تا كشته شوند و اين از اطلاق كلمه رجم استفاده می شود.

پیشینه

مجازات سنگسار تاسیس اسلام نیست و ازجمله مجازات‌های قبل از اسلام است. در الواح سومرى، (قديمى‌ترين اسنادى است كه قوانين بشرى را در خود جاى داده است.) حکم سنگسار وجود دارد. در قوانین حمورایی زن زناکار را در دریا غرق می‌کردند. سنگسار به عنوان مجازات در زمان ساسانیان و هخامنشیان هم وجود داشت. در اينكه روش رجم يعنی سنگسار كردن زناكاران يكی از قواعد اهل كتاب بوده نيز ترديدی نيست، هرچند كه آنان در مقام عمل بدان عامل نبودند، حداقل اهل كتاب ساكن در يثرب و عربستان. لذا در كتاب قاموس كتاب مقدس ذيل لعنت سنگسار كردن چنين آمده است: «سنگسار كردن معروف است به طوری كه در ايام قديم برای تنبيه مقصرين معمول بود كه اگر بالفرض اسم برده نمی شد هركس می دانست حكم قتل درباره فلان بايد سنگسار كردن باشد؛ چنانكه مذكور است. و... و كسی كه با زن غيری زنا كند، يعنی با زن همسايه خود زنا نمايد، البته زانی و زانيه كشته شوند» (سفرلويان فصل ۲۰، شماره ۱۰). تورات به صراحت برای چند جرم مجازات سنگسار را مقرر کرده که در اسلام قطعاً نیامده است، مانند: قربانی برای خدایان غیر، جادوگری، کفرگویی، بی‌حرمتی به روز شنبه، بت‌پرستی مجازات پسر سرکش و فتنه‌انگیز، زنا با دختر نامزددار. کتاب مقدس یهودی اجرای این مجازات را نیز گزارش کرده است. چنان‌که از تلمود، گنجینه شریعت شفاهی یهودی که در نزد یهودیان اعتباری همپایه تورات مکتوب دارد، بر می‌آید سنگسار شدیدترین نوع مجازات اعدام است که برای هجده جرم در نظر گرفته شده است. نحوه اجرای این مجازات و شرایط آنها به تفصیل در تلمود مورد بحث عالمان یهودی واقع شده است.

سنگسار در اسلام

در احكام جزيی اسلام، حد زنای محصنه «رَجْم» «سنگسار كردن» است؛ منظور از «مُحصن» مردى است كه همسر دارد و همسرش در اختيار او است، و «مُحصن» به زنى مى‏گويند كه شوهر دارد و شوهرش نزد او است. هرگاه كسى با داشتن چنين راه مشروعى، باز هم مرتكب زنا بشود، حدّ او سنگسار است. از برخى قدما ثبوت حدّ رجم در مساحقه و تفخیذ نیز نقل شده است؛ لیکن مشهور قائل به عدم ثبوت آن ‌اند. در جرم لواط حاکم شرع در نحوه کشتن مجرم بین چند راه مخيّر است که یکى از آنها رجم است.

ادله سنگسار

اين قانون اگر چه در قرآن به آن اشاره‏اى نشده‌است ولی در احاديث پيامبر(ص) به طور مسلّم وارد شده‌است. البته بايد توجه داشت كه نه تنها اين حكم، بلكه بسيارى از احكام مسلم شرعى كه حتى از ضروريات دين بشمار می‌آيد، در قرآن نيامده است؛ البته ضرورتى هم ايجاب نمى‏كند كه تك تك احكام شرعى به صورت مبسوط در قرآن ذكر شود؛ در واقع قرآن همانند قانون اساسی هر كشور است و معلوم است كه مجموعه قوانين حقوقی، جزيی، مدنی و ده‌ها برابر قانون اساسی است كه توسط حقوقدانان تنظيم و ارائه می‌شود. خداوند وظيفه تبيين و توضيح آيات قرآن كريم را بر عهده پيامبر(ص) گذاشته است آنجا كه روى سخن را به پيامبر كرده و می‌فرمايد: «بِالْبَیِّنَاتِ وَالزُّبُرِ وَأَنزَلْنَا إِلَیْكَ الذِّكْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَیْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ یَتَفَكَّرُونَ ؛ [زيرا آنان را] با دلايل آشكار و نوشته‏ها [فرستاديم] و اين قرآن را به سوى تو فرود آورديم تا براى مردم آنچه را به سوى ايشان نازل شده است توضيح دهى و اميد كه آنان بينديشند» (نحل/ 44) و آيات متعددى اطاعت پيامبر و اهل‌بيت(ع) او را بر ما واجب نموده است، «یَا أَیُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَطِيعُواْ اللّهَ وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِی الأَمْرِ مِنكُمْ فَإِن تَنَازَعْتُمْ فِی شَیْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللّهِ وَالرَّسُولِ إِن كُنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ ذَلِكَ خَیْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلًا؛ اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد خدا را اطاعت كنيد و پيامبر و اولياى امر خود را [نيز] اطاعت كنيد پس هرگاه در امرى [دينى] اختلاف نظر يافتيد اگر به خدا و روز بازپسين ايمان داريد آن را به [كتاب] خدا و [سنت] پيامبر [او] عرضه بداريد اين بهتر و نيك‏فرجام‏تر است» (نساء/ 59) «من يطع الرسول فقد اطاع الله؛ هر كس از پيامبر فرمان بَرَد، در حقيقت، خدا را فرمان برده‏ است» (نساء/ 80). به همين جهت، سنّت كه گفتار پيامبر و اهل بيت معصومين پيامبر است يكى از منابع استخراج احكام شرعى به شمار مى‏رود و بسيارى از احكام شرعى از روايات پيامبر و اهل بيت (ع) استفاده مى‏شود. حكم رجم زناكارى كه داراى همسر باشد، با تحقق شرايط آن، يكى از مسائلى است كه با روايات متعدد، از طرق شيعه و سنی، از پيامبر و ائمه معصومين (ع) ثابت شده است، و محل اتفاق جميع فقها است، بلكه به حد ضرورت و بداهت بين مسلمانان رسيده و جاى تأمل و ترديد در اين حكم وجود ندارد؛ و در صدر اسلام نيز به دستور پيامبر (ص) انجام گرفته است.

خليفه دوم عمربن خطاب در اواخر خلافت خود مدعی شد كه آيه‌ای درباره حد زناكاران نازل شده بود اما من می ترسم اگر آن را در قرآن وارد كنيم مورد اعتراض مسلمانان قرار بگيرم. آن آيه موهوم و مدعای عمر چنين است: «الشيخ و الشيخه اذا زنيا فارجمو هما البته بما قضيا من اللذه». يعنی اگر پيرمرد و پيرزن ]يا زنان و مردان همسردار(شيخ و شيخه) زنا كردند آنان را البته سنگسار كنيد، به خاطر لذت [حرامی] كه برده اند. در اينجا توجه به چند نكته لازم است و آن اينكه: اولامدافعان اين ديدگاه عمر، كلمه‌های شيخ و شيخه را كه به معنای مرد كهنسال و زن كهنسال است به معنای زن و مرد بيوه يا همسردار- يا محصن و محصنه گرفته اند كه تاويل و توجيه لغوی نادرست است و ثانیاً اگر ما آن را بپذيريم مستلزم پذيرش تحريف شدن قرآن مجيد است. طبق اين ادعا اين آيه موهوم از قرآن حذف شده و عمر نيز از ترس اعتراض اصحاب پيامبر كه شاهد نزول چنين آيه ای نبوده اند، آن را در قرآن نياورده است ولی در زمان حكومت خودش آن را ترويج نموده و با ارعاب و تهديد به عنوان حكم شرعی جا انداخته است.

دیدگاه اندیشمندان مسلمان درباره سنگسار

فتوای مشهور از اهل سنت و شيعه بر مشروعيت رجم و حتی انجام گرفتن آن در چند مورد معدود توسط رسول خدا(ص) و امام علی بن ابيطالب(ع) است، ولی شمار ديگری از فقها و صاحبنظران آن را رد كرده و خاص يهود دانسته اند كه در شريعت اسلام و به ويژه در قرآن مجيد تصريح يا اشاره ای بدان نشده است. حتی برخی از پژوهشگران جديد اهل سنت مانند خانم فاطمه مرنيسی اين قبيل احكام سختگيرانه را از ابداعات خليفه دوم عمربن خطاب برشمرده‌اند كه همراه با گروهی از مردان ساكن مدينه مايل بودند در مسائل مربوط به زن، خانواده و زناشويی، حتی الامكان سنت‌های قبل از اسلام اجرا شود و لذا در محدوديت حقوق زنان كوشش بسيار می نمودند.

حکم سنگسار در عصر حاضر

حکم سنگسار در اسلام تبدیل به وسیله‌ای برای خدشه دار کردن وجهه اسلام در غرب شده است. یکی از موارد عملی در این زمینه ساخت فیلمی به نام «سنگار ثریا» بود که با وجود نقد آن در محافل مختلف تأثیر بسیاری در تخریب وجهه اسلام در جهان داشت. فشار افکار عمومی و وهن اسلام به سبب این حکم را می‌توان علت تخفیف حکم سنگسار به اعدام در احکام جنایی ایران دانست.

منابع

ایکنا

دایرة المعارف قرآن کریم

امامت پدیا

ویکی پاسخ