نبوت

نبوت؛ جایگاهی برای دریافت وحی. خداوند برای ارتباط و هدایت بندگانش عده¬ای از بندگانش را برمی-گزیند تا دریافت کننده وحی و دستورات الهی باشند. چنین جایگاهی نبوت نام دارد. هر چند بین نبوت و رسالت تفاوت¬هایی بیان شده است اما هر دوی آنها در دریافت وحی مشترک¬اند. در قرآن کریم نبوت پیامبر اسلام (ص) در جاهای گوناگون بیان و اثبات شده است. شیعیان امامی باور دارد که شئون نبوت به استثنای دریافت وحی در قالب امامت ادامه دارد.

تعریف

واژه «نبوت» ‌در لغت به معنای پيامبری، و واژه «نبی» به معنای پيامبر است، بنابر قول مشهور، ريشه اين دو واژه، كلمه «نبأ» به معنای خبر است و يا به گفته راغب اصفهانی، ويژه خبرهايی است كه از نوعی اهميت برخوردارند، يعنی خبرهايی كه فايده‎ای بزرگ دارند و از آن‌ها علم يا ظن غالب حاصل می‌شود. لفظ «نبی» كه بر وزن فعيل است اگر به معنى فاعل باشد معنايش خبردهنده است زيرا كه نبى از جانب خدا خبر مي‌دهد و اگر به معنى مفعول باشد معنايش خبرداده شده است که بدین نحو، نبی کسی شناخته می شود که از جانب خدا به او خبر داده مي‌شود.

رابطه نبوت و رسالت

نبوت با رسالت ملازمت دارد، يعنی كسی كه به مقام نبوت و پيامبری برگزيده می‎شود، مقام رسالت و پيام‎رسانی را نيز دارد. البته مقصود اين نيست كه دو واژه نبوت و رسالت يا نبی و رسول با يكديگر مترادف‎اند، بلكه مقصود اين است كه در اصطلاح كلامی، اين دو با يكديگر ملازم‎اند. در برخی از آيات قرآن يا روايات ميان نبی و رسول فرق گذاشته شده است، ليكن فرق مزبور مربوط به مأموريت و مسؤوليت آنان نيست، بلكه مربوط به صفات و ويژگی‎های ديگر آنان است، چنان‎كه در روايات آمده است: «رسول كسی است كه در خواب و بيداری فرشته وحی را می‎بيند و صدای او را می‎شنود، ولی نبی كسی است كه فقط در خواب فرشته وحی را می‎بيند و در بيداری فقط صدای او را می‎شنود». و

نبوت در قرآن

نبوت یا پیامبری، بر اساس قرآن کریم گزینشی الهی است که خداوند، معارف الهی را بر بنده برگزیده‌اش وحی می‌کند تا اخلاق و کردار بندگان را در مسیر کمال و سعادت، رهبری و هدایت کند. پیامبران مجموعا دو وظیفه انجام می داده اند: یکی اینکه از جانب خدا برای بشر قانون و دستور العمل می آورده اند، دوم اینکه مردم را به خدا و عمل به دستورالعمل های الهی آن عصر و زمان دعوت و تبلیغ می کرده اند. غالب پیامبران فقط وظیفه دوم را انجام می دادند، عده بسیار کمی از پیامبران که قرآن آنها را "اولوالعزم" می خواند قانون و دستور العمل آورده اند.

عصمت انبیاء

در قرآن آیاتی آمده است که ظاهرشان ممکن است این خطا را در ذهن ایجاد کند که پیامبران دارای مقام عصمت نیستند. در سوره طه درباره حضرت آدم آمده است: «فَأَکَلاَ مِنْهَا فَبَدَتْ لَهُمَا سَوْآتُهُمَا وَ طَفِقَا يَخْصِفَانِ عَلَيْهِمَا مِنْ وَرَقِ الْجَنَّةِ وَ عَصَى آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَى‌؛ آن گاه از آن [درخت ممنوع] خوردند و برهنگى آنان برايشان نمايان شد و شروع كردند به چسبانيدن برگهاى بهشت برخورد و [ اين گونه ] آدم به پروردگار خود عصيان ورزيد و بيراهه رفت (طه‏/ 121). امام رضا (ع) در توجیه این مسئله و بحث عصمت آدم فرمودند: «خداوند آدم را برای اینکه در زمین خلیفه شود، خلق کرد؛ لذا در بهشتی که بود خلیفه نبود و لغزش او هم در آن بهشت رخ داد؛ از این‌رو لغزش در آن بهشت لطمه‌ای به نبوت او نمی‌زند»؛ بنابراین لغزش آدم قبل از نبوت از نگاه امام(ع) لطمه به عصمت نیست، البته انبیاء بعد از نبوت هرگز صغیره و کبیره ندارند. در آیه 24 سوره یوسف نیز بیانی وجود دارد که شبهه عدم عصمت حضرت یوسف را می¬رساند: «وَ لَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بِهَا لَوْ لاَ أَنْ رَأَى بُرْهَانَ رَبِّهِ کَذلِکَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَ الْفَحْشَاءَ إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُخْلَصِينَ‌؛ و در حقيقت [ آن زن ] آهنگ وى كرد ، و [ يوسف نيز ] اگر برهان پروردگارش را نديده بود ، آهنگ او مى‏كرد . چنين [ كرديم ] تا بدى و زشتكارى را از او بازگردانيم ، چرا كه او از بندگان مخلص ما بود» (يوسف‏/ 24). «همّ بها» در آیه ظاهراً به معنای علاقه‌مندی یوسف برای رابطه با آن زن است که با عصمت در تنافی است. امام رضا (ع) در این زمینه می¬فرمایند: قصد زلیخا گناه بود، ولی هَمّ یوسف به سمت قتل بود؛ یعنی اگر زلیخا او را مجبور می‌کرد، یوسف زلیخا را می‌کشت؛ پس برای هر دو هَمّ به سوء بود، چون یکی به زنا و دیگری به قتل اهتمام کردند. در سوره فتح خداوند از آمرزش گناهان پیشین و پسین پیامبر سخن گفته است که با عصمت در تنافی است: «لِيَغْفِرَ لَکَ اللَّهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ مَا تَأَخَّرَ؛ تا خداوند از گناه گذشته و آينده تو درگذرد» (فتح‏/ 2). امام رضا (ع) درباره این آیه فرموده است که معنای گناه در این آیات، گناه از منظر مشرکان است زیرا آنها عدم پرستش بت¬ها توسط پیامبر را گناه بزرگی می¬دانستند که ایشان مرتکب آن شده بود.

اثبات نبوت پیامبر اسلام

سرتاسر قرآن کریم اثبات نبوت پیامبر اکرم (ص) است اما آیه 157 سوره اعراف تمام آنها را یکجا بیان نموده است: «الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِيَّ الْأُمِّيَّ الَّذِي يَجِدُونَهُ مَکْتُوباً عِنْدَهُمْ فِي التَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِيلِ يَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَاهُمْ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ يُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّبَاتِ وَ يُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبَائِثَ وَ يَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَ الْأَغْلاَلَ الَّتِي کَانَتْ عَلَيْهِمْ فَالَّذِينَ آمَنُوا بِهِ وَ عَزَّرُوهُ وَ نَصَرُوهُ وَ اتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِي أُنْزِلَ مَعَهُ أُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ‌؛ همانان كه از اين فرستاده ، پيامبر درس نخوانده كه [ نام ] او را نزد خود ، در تورات و انجيل نوشته مى‏يابند پيروى مى‏كنند [ همان پيامبرى كه ] آنان را به كار پسنديده فرمان مى‏دهد، و از كار ناپسند باز مى‏دارد ، و براى آنان چيزهاى پاكيزه را حلال و چيزهاى ناپاك را بر ايشان حرام مى‏گرداند ، و از [ دوش ] آنان قيد و بندهايى را كه بر ايشان بوده است برمى‏دارد . پس كسانى كه به او ايمان آوردند و بزرگش داشتند و ياريش كردند و نورى را كه با او نازل شده است پيروى كردند ، آنان همان رستگارانند (أعراف/ 157). در صفات هفتگانه این آیه در شأن پیامبر اسلام (ص) پنج دلیل بر نبوت ایشان اقامه شده است: 1- امی بودن و درس نخوانده بودن 2- بشارت به نبوت او در کتب آسمانی پیشین 3- سازگاری محتویات دعوت او با عقل و خرد 4- هماهنگی دعوت او با طبع سلیم و فطرت بشری 5- باز شدن غل و زنجیر از مردم بوسیله آموزه¬هایش.

مقامات انبیاء

قرآن کریم در آیات متعدد از ۲۶ پیامبر نامبرده و ذکر آنان در ۵۳ سوره و ۵۲۴ آیه بیان شده است. درباره مقامات و اعطاهای خداوند به ایشان، قرآن چنین مواردی را برشمرده است: کتاب، علم، حکمت، کوثر، ضیاء، فرقان، فضل، خلیفه و ... که در مجموع می¬توان آنها را 20 مورد شماره کرد.

رابطه بین نبوت و امامت

برای فهم این رابطه ابتدا باید با مفهوم ولایت آشنا شد. ولایت در تعریف اجمالی یعنی تکامل انسان از طریق اتصال و همراهی یک انسان کامل؛ انسانی که سیر معنوی و نفسانی او به حد کمال رسیده و به خداوند واصل شده است. ولایت فراتر از دوست داشتن محسوب می‌شود یعنی اگر شخصی تحت ولایت فردی باشد، اطاعت از ولی بر او واجب است حتی اگر به ولی علاقه¬ای نداشته باشد. ولیّ دو وظیفه مهم بر عهده دارد؛ یکی اینکه بتواند وحی را از تفسیر به رأی و تحریف نجات دهد و دیگر اینکه بتواند قرآن را تفسیر و جامعه را هدایت کند. ولایت از دیدگاه شیعی پس از پیامبر (ص) در واقعه غدیر به علی (ع) رسید؛ با رحلت پیامبر اکرم (ص) نبوت تشریعی تمام شد اما ولایت تشریعی تا ابد در قالب امامت وجود خواهد داشت. به طور کلی از شئون مربوط به نبوت، تنها وحی منقطع می¬شود و دیگر شئون از جمله ولایت در غالب امامت ادامه دارند. و

ادله قرآنی رجوع به ائمه

از دیدگاه امامیه آیه سوم سوره مائده دلالت بر واقعه غدیر و نصب امیرالمؤمنین علی (ع) به عنوان جانشین پیامبر (ص) دارد: «الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ کَفَرُوا مِنْ دِينِکُمْ فَلاَ تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ الْيَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِينَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْکُمْ نِعْمَتِي وَ رَضِيتُ لَکُمُ الْإِسْلاَمَ دِيناً فَمَنِ اضْطُرَّ فِي مَخْمَصَةٍ غَيْرَ مُتَجَانِفٍ لِإِثْمٍ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ‌؛ امروز كسانى كه كافر شده‏اند ، از [ كارشكنى در ] دين شما نوميد گرديده‏اند . پس ، از ايشان مترسيد و از من بترسيد . امروز دين شما را برايتان كامل و نعمت خود را بر شما تمام گردانيدم ، و اسلام را براى شما [ به عنوان ] آيينى برگزيدم . و هر كس دچار گرسنگى شود ، بى‏آنكه به گناه متمايل باشد [ اگر از آنچه منع شده است بخورد ] ، بى ترديد ، خدا آمرزنده مهربان است (مائدة/ 3). واقعه غدیر در منابع سنی همچون صحیح مسلم، مسند احمد بن حنبل، سنن ترمذی، المستدرک حاکم نیشابوری، شرح مشکل الآثار طحاوی، البدایه و النهایه ابن کثیر آمده است. در کنار مسئله غدیر در روایات متواتر، پیامبر اسلام (ص) به رجوع به اهل بیت در کنار قرآن دستور دادند. معنای اهل بیت براساس آیه تطهیر تنها منحصر در اهل بیت پیامبر است.

منابع

ایکنا

دائره المعارف طهور

ویکی شیعه

دانشنامه اسلامی