فقه پزشکی

فقه پزشکی؛ گرایشی فقهی که در آن به طرح دیدگاه‌های فقهی در مورد مسایل پزشکی پرداخته می­شود. از دیرباز فقه پزشکی، مورد توجه علما و فقها بوده است. مداخله برخی از مسایل فقهی به پزشکی از آنجایی شروع شد که حرام بودن برخی مسائل در پزشکی پیدا شد. فقه پزشکی حوزه­ای است که فقها نظراتی را در مورد مسایل پزشکی مطرح می ­­کنند. فقها این نظرات خود را براساس برخی از آیات همانند آیه جنین، حرج و قواعد فقهی از برخی روایات بدست می­آورند. امروزه، با توجه به نیاز جدید مردم در امور پزشکی همانند سلول‌های بنيادی، رحم اجاره‌ای يا لقاح مصنوعی، اهداء اسپرم، شبیه‌سازی انسانی ضرورت دارد که علما و صاحب‌نظران دین بیش از گذشته در حوزه فقه پزشکی ورود پیدا کنند.

تعریف فقه پزشکی

فقه پزشکی به حوزه­ای گفته می­شود که فقها با توجه به فقه جواهری، آیات، روایات و تفسیر فقهی در موارد مسایل پزشکی فتوا می­دهند. امروزه، فقه پزشکی از جمله موضوعات ميان رشته‌ای در حوزه علوم تجربی و علوم دينی است. با توجه به نیاز روز اکثر مردم جامعه، لازم است که علم فقه بیشتر از گذشته در حوزه پزشکی ورود پیدا کند؛ زیرا فقه و مسائل شرعی بسیاری از مشکلات در علم پزشکی را روشن می‌کند.

فرآیند تعامل فقه و پزشکی

فرآیند کار در حوزه فقه پزشکی اینگونه است­ که حوزویان بنابه تشخیص خود یا به سبب قضیه ای که از جانب پزشکان در مورد بررسی آن درخواست داده اند بر روی آیات و روایات مرتبط با آن مسئله مطالعه می­کنند. سپس، نتيجه كار نزد مراجع تقليد برده می­شود و مراجع نيز براساس نتایجی­كه از سوی مجموعه انجام شده و با اعتماد به آن، نظر نهايی و حكم شرعی را صادر می‌كنند و در نهایت، در اختیار جامعه پزشکی قرار می­دهند.  

تاریخچه فقه پزشکی

از قديمی‌ترين روزگاران امر طبابت در ايران با ديانت توام بوده است. همیشه بین مسائل پزشکی، حوزه و سنت درآمیختگی قوی وجود داشته است، به طوری که از دل حوزه، علما و پزشکانی بیرون آمدند که تاریخ پزشکی را تغییر دادند. علم پزشکی و علم فقه همواره در کنار یکدیگر بوده‌اند.

کارکرد فقه پزشکی

اگر استفاده از فقه پزشکی در نظام سلامت کارآمد شود، کیفیت درمان نیز بیشتر می­شود.  آنچه به اجرای علم فقه پزشکی ضرورت می­بخشد، حلال و حرام بودن و جايز بودن و نبودن برخی از مسائل پزشکی است که فقها را ملزم به کاوش در این رابطه می­کند. در این مورد، برخی از قواعد فقه همانند قاعده «نفی ضرر»، قاعده «غرور»، قاعده «اجرت بر واجبات» هستند که کارکرد پزشكی دارند. طبق نظر فقها، رعایت حلال و حرام در حوزه پزشکی سبب می­شود که عوارض زياد یا درد و رنج بيمار بویژه در مورد برخی از داروها همانند داروهای شيمی درمانی برای بیماران کم شود. حتی مصرف برخی از داروها در دوران جنينی برای زن باردار زیان آور است و امکان دارد این داروها موجب سقط جنين يا ناهنجاری‌های جنينی می‌شود. درنتیجه، فقها می­توانند با فتوای خود در حوزه فقه پزشکی در زمینه سلامت جنین گام مثبتی بردارند.

همچنین، مسائل دیگری از قبیل احکام ارث جنین سقط شده برای زن دارای جنین آزمایشگاهی، تعیین جنسیت توسط زوجین، دستکاری کروموزوم‌ها توسط پزشکان و دخالت اراده انسانی در تعیین جنسیت فرزند از مسائل مرتبط با جنین در حوزه فقه پزشکی است. فقها می­توانند در این زمینه کارآمد باشند علاوه بر این، پیوند اعضا نیز از دید اکثر فقهای عظام نه تنها شرعاً، اشکالی ندارد؛ بلکه براساس فتوای برخی از فقهای معاصر، امری لازم برای نجات جان انسان بوده و براساس فتوای برخی دیگر، دست‌کم جایز است. در نتیجه، فقها با فتوای خود در این زمینه می­توانند به گسترش فعالیت­های مربوط به پیوند اعضا کمک شایانی کنند.

امروزه، مسائل بسیاری در زمینه فقه پزشکی مورد توجه قرار گرفته است که فقها می­توانند در مورد مداخله انسان در امور ویژه پزشکی اظهار نظر کنند. این موارد عبارتند از: بحث سلول‌های بنيادی، رحم اجاره‌ای يا لقاح مصنوعی، اهداء اسپرم، شبیه‌سازی انسانی نقش اذن و رضایت در فقه پزشکی انرژی درمانی، بانک خون بندناف، یائسگیدرمان نازایی، لمس پزشک نامحرم از منظر شرع، توقف احیای بیمار نباتی، استحاله، تغيير جنسيت. همه این مسائل، لزوم مواجهه فعال و مثبت فقه با مسایل جدید را نشان می­دهد.

منابع

ایکنا