برزخ

برزخ؛ فاصله بین دنیا و آخرت. برزخ را لغتی با ریشه‌ای فارسی دانسته‌اند که به فاصله بین دو چیز گفته می‌شود. فاصله بین دنیا و آخرت را از این جهت برزخ نامیده‌اند. در قرآن کریم برزخ هم به معنای لغوی آن آمده است و هم به معنای عالمی که بین دنیا و آخرت قرار دارد. در عالم برزخ طبق برخی روایات ارواح مورد پرسش قرار می‌گیرند و بر اساس پاسخ‌ها به دسته‌ها‌ی گوناگون تقسیم می‌شوند؛ عده ای به بهشت برزخی می‌روند، عده وارد جهنم برزخی می‌شوند؛ عده‌ای هر دوی اینها را تجربه می‌کنند و عده‌ای در حالتی همچون خواب وارد صحنه قیامت شده و آنجا بیدار می‌شوند.

تعریف

واسطه و حايل ميان دو چيز را برزخ گویند. برخی گفته‌اند ریشه این لغت فارسی است و آن را برگرفته از «برزه»، «برزن»، «پرژک» یا «فرسخ» دانسته‌اند که «فاصله داشتن» معنای اصلی آنان است. در اصطلاح اسلامی عالم برزخ، فاصله میان دنیا و قیامت است و در واقع فاصله پایان دنیا و دمیدن صور اسرافیل را عالم برزخ می‌نامند.

برزخ در قرآن کریم

واژۀ برزخ سه بار در قرآن کریم به کار رفته است. در آیه 53 سوره فرقان وآیات 19و 20 سوره الرحمن، برزخ به معنای لغوی و حائل بین دو دریای شور و گواراست. اما در آیه صدم سوره مؤمنون، برزخ در معنای اصطلاحی و عالم بین دنیا و قیامت به کار رفته است: «لَعَلِّي أَعْمَلُ صَالِحاً فِيمَا تَرَکْتُ کَلاَّ إِنَّهَا کَلِمَةٌ هُوَ قَائِلُهَا وَ مِنْ وَرَائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ‌؛ شايد من در آنچه وانهاده‏ام كار نيكى انجام دهم. نه چنين است، اين سخنى است كه او گوينده آن است و پشاپيش آنان برزخى است تا روزى كه برانگيخته خواهند شد (مؤمنون‏/ 100). همچنین آیاتى که مربوط به زنده بودن شهیدان پس از شهادت است، نیز اثبات می‌کند که جهانى پس از مرگ، غیر از عالَم قیامت وجود دارد.

مراحل عالم برزخ

شب اول قبر

اولین گام در عالم برزخ پرسش شب اول قبر است. واژه قبر در بسياري از روايات به معناي برزخ است و منظور از فشار قبر يا سؤال و جواب نكير و منكر در شب اول قبر شب اول انتقال انسان از اين دنيا به عالم برزخ مي باشد. در نتيجه، اولین شبي كه انسان از دنيا رفته شب اول برزخ (قبر) او حساب مي شود و آنچه به فشار قبر مربوط می شود عذابي برزخي مربوط به شب اول مرگ انسان است. در حدیثی از امام صادق (ع) نقل شده است: «کسی اگر سه چیز را رد کند از شیعیان ما نیست: معراج، سؤال قبر، شفاعت».

تقسیم ارواح

پس از این مرحله ارواح بر اساس پاسخی که می‌دهند سرنوشت‌های متفاوتی پیدا می‌کنند؛ گروهی در نعمت و شادی و در بهشت برزخی و گروهی در رنج و عذاب و شکنجه های روحی (جهنم برزخی) و گروهی در بی خبری محض خواهند بود و فقط در قیامت زنده شده و خواهند دانست که پس از مرگ در برزخ بوده اند. ارواح مؤمنان در برزخ سه دسته هستند: دسته اول مؤمنان محض؛ افرادی که اهل گناه نبوده و پاک بودند. این افراد به محضی که از دنیا می روند بدون اینکه عذاب و مشکلی در قبرداشته باشند پس از سؤالات نکیر و منکر قبرشان همچون بهشت می‌شود. دسته دوم مؤمنانی هستند که کما بیش گناه داشتند و به همین دلیل در عالم برزخ گرفتار هستند. اعمال و خیرات دیگران نسبت به آنها می‌تواند آنها را از این جهنم نجات دهد. دسته سوم کسانی هستند که مومن هستند ولی متأسفانه گناهانشان آنقدر زیاد است که تقریباً ایمانشان را تحت الشعاع قرار داده و دیگر فشار قبر و سکرات موت و عذاب های برزخی نمی تواند اینها را پاک بکند. به همین دلیل باید طول دوره برزخ را در جهنم باشند. این دسته در قیامت هم مشکل دارند و حتی پس از قیامت هم ممکن است اهل جهنم باشند.

رشد ارواح در برزخ

طبق برخی آموزه‌های دینی، جایگاه علمی افراد در برزخ به اندازه شایستگی‌شان رشد می‌کند و آنان نسبت به مسائلی که برایشان در این دنیا مجهول مانده بود آگاه می-شوند.

منابع

ایکنا

دایرة المعارف بزرگ اسلامی