سجیل

سجیل؛ کلمه ای قرآنی به معنای گِل.

معنای سجیل در قرآن

سجیل، کلمه ای است قرآنی که ۳ بار در کلام الله به کار رفته است. در آیه چهارم سوره فیل «ترمیهم بحجارة من سجيل» آنها را با سجیل سنگباران کردند و آیه هشتاد و دوم سوره هود «فلما جاء أمرنا جعلنا عليها سافلها وأمطرنا عليها حجارة من سجيل منضود» چون فرمان ما در رسید، آن را زیر و زبر کردیم و بر آن سنگباره هایی از سنگ - گل پیاپی فرو باریدیم. و نیز آیه هفتاد و چهارم سوره حجر «فجعلنا عليها سافلها و أمطرنا عليهم حجارةً من سجیل» و آن را زیر و زبر کردیم و بر آن سنگپاره هایی از سنگ -گل فرو باریدیم، همچنین آیه هشتاد و سه سوره هود در قرآن کریم، سجیل سنگهایی نشان دار هستند که این نشانه ای در نزد خداوند (عند ربک) است که از هیچ ستمگری دور نیست (الذاريات،۳۳).

دیدگاه اهل لغت و مفسران

مفسران و واژه پژوهان قرآنی در بیان معنا و مفهوم واژه سجیل تحقیقات و آراء گوناگونی عرضه داشته اند. در المغرب جوالیقی از قول ابن قتیبه آمده است که سجیل به فارسی سنگ و گیل است یعنی «حجارة و طین» و احمد شاکر در تعلیق بر این کلمه گفته مؤلف لسان العرب (ابن منظور) را مبنی بر تعریف کلمه می نویسد و پس از آن از قول ابوعبیده می آورد که «من سجیل» تأویل فراوان و دشوار دارد سجین و سجیل به یک معنی است و بعضی گویند سجیل از «اسجلته» به معنی ارسلته است و هم از قول ابو اسحاق آرد: «من سجيل، کقولك من سجل» آنچه برای آنان مقدر شده است و خود بر این جمله افزاید: آنچه نزد من راجح تر و درست تر است این که این کلمه عربی است چه اگر معرب از سنگ و گل بود وصف حجاره نمی آمد. زیرا شیی به خود وصف نمی گردد. و ترجیح با قول ابوعبیده است به معنی «کشید و شدید» و در پایان می نویسد این درید بابی را به این وزن منعقد کرده است که در بیشتر آن صیغه دلالت بر کثرت کند، مانند سیگیر و شیریر و هزيل. و در آن باب گوید سیجیل «فقیل» است از سجیل و سجيل صلب شدید است و این قویترین و نیکوترین اقوال است نزد من.

در تفسیر نمونه سجیل را گلهای متحجر معنا نموده اند که اصل واژه فارسی است و مرکب از سنگ و گل و سجیل معرب سنگ و گل است. مفسران سجیل را چند گونه تعبیر نموده اند یکی سنگ سخت و دیگر سنگی از گل پخته مثل آجر. و روایت درست این است که سجیل سنگ و گل به هم آمیخته است و در لفظ عرب هر چه به فارسی گاف باشد جیم گویند، چنانکه زنگی را زنجی و زنگ را زنج و ینگ را ینج و سنگ را سنج و اورنگ را اورنج گویند و بر این قیاس سجیل در قرآن آمده در اصل سنج جل یعنی سنگ گل بوده است. زبان شناسان عرب از جمله ازهری برآنند که اصل این کلمه از سنگ و گل فارسی است و قرآن کریم نیز که این واژه را در سوره فیل به کار برده. در جای دیگر خود سجیل را تفسیر نموده و فرموده: «لنرسل عليهم حجارة من طين» تا برایشان سنگی از گل فرستیم (الذاریات،۳۲) که ابن قتیبه هم بدون ذکر آیه به آن اشاره نموده است و خداوند در قرآن کریم آیاتی دال بر توضیح و بیان آیات دیگر آورده است که خداوند ستمگران را با سنگپاره ای از سنگ گل با ریگ و گل آمیخته به هم که دارای نشان و علامت هستند مورد اصابت قرار دهد خواه این علائم خود در سنگ و یا نوعی میکروب و ویروس بیماری زای درون سنگ باشد که پروردگار منان ستمگران را با آن به مکافات میرساند و خواه آن نشان تشعشعی با مواد شیمیایی و کشنده باشد که هیچ یک از اینان از قدرت و علم الهی به دور نیست.

آیت الله سید علینقی امین در تفسیر این آیات «سجیل» را به معنی گل پخته دانسته و نوشته اند: در این آیات با برنامه بمباران الهی آشنا می شویم که خداوند متعال قوم لوط پیغمبر (ص) را در اثر نافرمانی و ارتکاب شنایع بمباران فرمود و خلاصه معنی آیات این است که می فرماید چون اراده ما به نابودی قوم لوط تعلق گرفت شهر آنان را زیر و زیر کردیم و از سنگریزه های آتشین بسیار سخت پی درپی به وسیله ملائکه - یا قوای جوی و عوامل و نیروی نامرئی - مانند باران فروریختیم آن چنان سنگهایی که در نزد پروردگار تو مسومه بود. یعنی علامت داشت و نام مسرفین و مجرمین بر آن نوشته و ثبت بود.

دانشمندان علم زبان بعید ندانسته اند که واژه سجیل از «سی گیلم» لاتینی گرفته شده باشد ولی سی گیلم در لاتین به معنی مهر و خاتم از سنگ و گل یعنی گل سخت یا گلی چون سنگ آمده است و این سنگ گل ابتدا معنی گل مختوم میداده و این همان «گل أخرا» یا نوعی از آن است. در برخی از جزایر و سواحل ایران و در جزیره شامس و لمنس وجود دارد و این گل اخرا در قدیم بر سر نامه ها مثل لاک و موم امروزی به کار می رفته و بر آن مهر می زدند. دکتر علی اشرف صادقی زبانشناس معاصر این کلمه را مرکب از سگ که تلفظی از سنگ است، چنانکه در کلمات یکسان سنگر سگر مشاهده میشود و گل [جیل] می داند.

ارجاعات

قرآن مجید، معجم احصائی، تفسير نمونه، بحار الانوار ، في ترجمان القرآن، جواهر القرآن المستخلص، واژه های دخیل در قرآن مجید

منابع

این مدخل برگرفته از دایرة المعارف تشیع است و مقاله آن هنوز به طور کامل تدوین نیافته است.