نزول دفعی

نزول دفعی؛ به نازل شدن قرآن در یک شب گفته میشود که با توجه به آیات قرآن در ماه رمضان و در یکی از شب های قدر بوده است. این گونه از نازل شدن از واژه های «إنزال» و «أنزل» در آیات قرآن فهمیده میشود. تمایز این نزول با نزول تدریجی این است که نزول دفعى قرآن به صورت یک جا و در یک زمان و نزول تدریجی در طول 23 سال براساس نیاز و اتفاقات و حوادث مختلف بر پیامبر(ص) نازل می شد.

نزول دفعی در قرآن

نزول دفعی قرآن بدین معناست که قرآن در یک زمان و در لحظهای از لحظات ماه رمضان و در شب قدر^[۱]بر قلب پیامبر(ص) نازل شده است.^[۲] برای نمونه، واژه «أنزل»^[۳] در آیات سوره بقره^[۴] و واژه «أنزلناه» در سوره دخان^[۵]، قدر^[۶] و بعضى دیگر از سور قرآن استفاده می‌شود که قرآن در ماه رمضان و در شب قدر نازل شده است.^[۷] البته، برای نزول دفعی قرآن حکمت و آثاری بیان کردهاند که یکی از این موارد، سر فرود آوردن قرآن به طور کامل به آسمان دنیا برای بزرگداشت شأن قرآن و پیامبر(ص) بوده است .علاوه بر این، گرامی داشتن-انسان و تعظیم مقام آنها نزد ملائکه است.^[۸]

دیدگاه اندیشمندان اسلامی در مورد نزول دفعی در قرآن

جلال الدین سیوطی در نوع هفتم، هشتم و شانزدهم از کتاب الاتقان فی علوم القرآن را به بحث نزول دفعی اختصاص داده است.. پیش از وی نیز بدر‌الدین زرکشی در نوع‌های دهم و دوازدهم کتاب البرهان فی علوم القرآن به همین مباحث پرداخته است. هر دو دانشمند یادشده روایات نزول قرآن را آورده و تلاش کرده‌اند تا اختلاف میان آنها را حل کنند؛ اما نظریه غالب در میان دانشمندان اهل سنت آن است که قرآن در شب قدر و به صورت دفعی بر بیت المعمور یا آسمان دنیا و از آنجا به تدریج بر پیامبر اکرم (ص) نازل شده است.^[۹]

علاوه بر این، مرحوم طبرسی نیز دیدگاهی را از ابن عباس روايت می‌كند كه دلالت بر نزول دفعی دارد. این روایت دلالت بر این امر دارد که خداوند متعال قرآن را در شب قدر از لوح محفوظ به آسمان دنيا، نازل كرد سپس جبرئيل آن را قسمت قسمت به صورت پنج آيه، ده آيه، كمتر يا بيشتر در طول مدت بيست و سه سال به دستور خداوند متعال بر پيامبر اكرم نازل می‌كرد و باز ايشان نقل می‌كنند كه خداوند متعال از لوح محفوظ، قرآن را در شب قدر هر سال بر فرشتگان نويسنده در آسمان دنيا نازل می‌كرد و همين آيات نازل شده در ماه رمضان، به تدريج در طول سال هماهنگ با پيامدها و مقتضياتش و حوادث دو باره بر پيامبر اكرم نازل می‌گرديد. عده‌ای ديگر نيز معتقدند اولين آيات نازل شده بر پيامبر در شب قدر آغاز گرديد؛ نه اينكه كل قرآن در اين شب نازل شده باشد و استعمال لفظ قرآن بر آن از بابت تسميه جز به اسم كل است و می‌توان به يك آيه، يا يك سوره و يا همه قرآن، لفظ قرآن را اطلاق كرد.^[۱۰]

وجه ديگری نيز در مورد نزول دفعی قرآن بر پيامبر(ص) بيان گرديده كه به نظر صحيح می‌رسد و آن اينكه روح و مقاصد و اهداف قرآن به صورت يكباره و جمعی بر قلب، پيامبر اكرم(ص) نازل شد. سپس، بر اساس مقتضيات و احوال خاصی به عالم لفظ و عبارت از طريق وحی بر پيامبر اكرم نازل شد كه آيه ۱۹۴ سوره شعراء^[۱۱] تأئيدكننده اين مطلب است به اين مفهوم كه جبرئيل قرآن را بر قلب تو نازل نمود. به بیان دیگر، مقاصد و محتوای قرآن، يكجا بر قلب پيامبر افكنده شد. به عبارت ساده‌تر، قرآن تا آنجا كه مربوط به شخص پيامبر می‌شد، يكجا نازل شده و قلبش را از نورانيت قرآن، روشن شده است؛ ولی از آنجا كه قرآن بايد به مردم نيز ابلاغ شود بايد به تدريج نازل شود.^[۱۲] علامه طباطبائی نیز با استفاده از آیات دیگر، مطلب بالا را توضیح می‌دهد و بر این باور است که یک مرحله از نزول، مرحله مفاهیم و حقائق است که در آنجا لفظ، آیه و سوره وجود ندارد و از هر گونه تفصیل و تجزیه عاری است.

درواقع، یک وحدت حقیقی به هم پیوسته و مستحکمی که در جایگاه بلند خود استوار و از دسترس همگان به دور است. این مرحله، مرحله إحکام است و مرحله دیگر مقام تفصیل است که فصل فصل و قطعه قطعه است که همان نزول به صورت الفاظ، آیه و سوره است.^[۱۳]

آیت‏‌الله جوادی آملی نیز برای قرآن سه مرتبه عالی، متوسط و نازل برمی‏‌شمرد؛ «مرتبه عالی» قرآن همان «ام الکتاب»^[۱۴] و «کتاب مکنونی»^[۱۵] را میداند که در مقام لدن و نزد ذات اقدس اله^[۱۶] می‌باشد. مرحله متوسط قرآن همان است که در دست فرشتگان مقرب و کرام برره است و مرتبه نازل آن هم عین قرآنی است که لازمه‌‏اش الفاظ و مفاهیم است و به صورت تفصیلی و در طی سالیان نازل شده است. به نظر وی، رسول اکرم(ص) در مرتبه عالمیه قرآن را با مرتبه عالمیه قلب دریافت کرده‌‏اند و در مرتبه نازله، قرآن را با سمع و بصر قلب گرفته‏‌اند و در شب قدر، با مرحله متوسط قلب بوده است.^[۱۷]

منابع

ارجاعات

↑ . شب قدر، شب عهد و پیمان با خداست؛ «چگونگی نزول قرآن از ديدگاه قرآن» بررسی شد.
↑ . اعجاز قرآن از وجه معارف بلند آن است نه از منظر فصاحت و بلاغت؛ قلب‌هایمان را برای درک شب قدر آماده کنیم/ اشاره سوره قدر و دخان به عظمت شب قدر؛ ویکی شیعه؛وظایف چهارگانه مردم نسبت به قرآن کریم؛ شب قدر؛ فرصتی برای رسیدن به کمال و تعیین سرنوشت
↑ . كاربرد باب «انزال» در آيات؛ دال بر نزول دفعی قرآن؛ نزول دفعی معارف کلی قرآن در شب قدر
↑ . شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدىً لِلنَّاسِ وَ بَيِّناتٍ مِنَ الْهُدى‏ وَ الْفُرْقانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ وَ مَنْ كانَ مَرِيضاً أَوْ عَلى‏ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَ لا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَ لِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَ لِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلى‏ ما هَداكُمْ وَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ‏؛ «ماه رمضان [همان ماه‏] است كه در آن، قرآن فرو فرستاده شده است، [كتابى‏] كه مردم را راهبر، و [متضمّن‏] دلايل آشكار هدايت، و [ميزان‏] تشخيص حق از باطل است. پس هر كس از شما اين ماه را درك كند بايد آن را روزه بدارد، و كسى كه بيمار يا در سفر است [بايد به شماره آن،] تعدادى از روزهاى ديگر [را روزه بدارد]. خدا براى شما آسانى مى‏خواهد و براى شما دشوارى نمى‏خواهد؛ تا شماره [مقرر] را تكميل كنيد و خدا را به پاس آنكه رهنمونيتان كرده است به بزرگى بستاييد، و باشد كه شكرگزارى كنيد» (بقره/185)
↑ . إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةٍ مُبارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ‏؛ [كه‏] ما آن را در شبى فرخنده نازل كرديم، [زيرا] كه ما هشداردهنده بوديم. (دخان/3)
↑ . إِنَّا أَنْزَلْناهُ في لَيْلَةِ الْقَدْرِ؛ «ما [قرآن را] در شب قدر نازل كرديم» (قدر/1)
↑ . مقصود از «انزل» دلالت بر نزول دفعی قرآن در شب قدر دارد؛ دانشنامه حوزه
↑ .ویکی فقه؛ دانشنامه پژوهه؛ امامت پدیا؛ اسلام پدیا
↑ .ویکی پرسش؛ ویکی اهل بیت
↑ . مقام بندگی بالاترین تکریم الهی است / نقدی بر اقوال مفسرین پیرامون نزول قرآن؛نزول مقامی قرآن در شب قدر
↑ . عَلى‏ قَلْبِكَ لِتَكُونَ مِنَ الْمُنْذِرِينَ‏؛ «تا از [جمله‏] هشداردهندگان باشى» (شعراء/194)
↑ . ندانستن كيفيت نزول دفعی قرآن دليل بر نبودن آن نيست؛ پاسخ به شبهه نزول دفعی قرآن کریم در رادیو معارف؛ قداست شب قدر به خاطر نزول دفعی قرآن است؛ توصیه به «تفکر»؛ وجه شاخص شب‌های قدر / خطاهای رفتاری ریشه در خطاهای شناختی دارد
↑ . «مقام اِحكام» در نزول دفعی قرآن از منظر علامه طباطبايی
↑ . وَ إِنَّهُ فِي أُمِّ الْكِتابِ لَدَيْنا لَعَلِيٌّ حَكِيمٌ‏؛ «و همانا كه آن در كتاب اصلى [لوح محفوظ] به نزد ما سخت والا و پرحكمت است» (زخرف/4)
↑ . فِي كِتابٍ مَكْنُونٍ‏؛ در كتابى نهفته، (واقعه/78)
↑ . لَوْ أَنْزَلْنا هذَا الْقُرْآنَ عَلى‏ جَبَلٍ لَرَأَیْتَهُ خاشِعاً مُتَصَدِّعاً مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ وَ تِلْکَ الْأَمْثالُ نَضْرِبُها لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُون‏؛ «یعنی اگر ما این قرآن را بر کوه نازل می‌کردیم، کوه با همه استحکامش از هراس کوینده این کلام متلاشی می‌شد»(حشر/۲۱).
↑ سیری در ماهیت نزول قرآن در شب قدر

[1] . شب قدر، شب عهد و پیمان با خداست؛ «چگونگی نزول قرآن از ديدگاه قرآن» بررسی شد.

[2] . اعجاز قرآن از وجه معارف بلند آن است نه از منظر فصاحت و بلاغت؛ قلب‌هایمان را برای درک شب قدر آماده کنیم/ اشاره سوره قدر و دخان به عظمت شب قدر؛ ویکی شیعه؛وظایف چهارگانه مردم نسبت به قرآن کریم؛ شب قدر؛ فرصتی برای رسیدن به کمال و تعیین سرنوشت

[3] . كاربرد باب «انزال» در آيات؛ دال بر نزول دفعی قرآن؛ نزول دفعی معارف کلی قرآن در شب قدر

[4] . شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدىً لِلنَّاسِ وَ بَيِّناتٍ مِنَ الْهُدى‏ وَ الْفُرْقانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ وَ مَنْ كانَ مَرِيضاً أَوْ عَلى‏ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَ لا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَ لِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَ لِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلى‏ ما هَداكُمْ وَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ‏؛ «ماه رمضان [همان ماه‏] است كه در آن، قرآن فرو فرستاده شده است، [كتابى‏] كه مردم را راهبر، و [متضمّن‏] دلايل آشكار هدايت، و [ميزان‏] تشخيص حق از باطل است. پس هر كس از شما اين ماه را درك كند بايد آن را روزه بدارد، و كسى كه بيمار يا در سفر است [بايد به شماره آن،] تعدادى از روزهاى ديگر [را روزه بدارد]. خدا براى شما آسانى مى‏خواهد و براى شما دشوارى نمى‏خواهد؛ تا شماره [مقرر] را تكميل كنيد و خدا را به پاس آنكه رهنمونيتان كرده است به بزرگى بستاييد، و باشد كه شكرگزارى كنيد» (بقره/185)

[5] . إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةٍ مُبارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ‏؛ [كه‏] ما آن را در شبى فرخنده نازل كرديم، [زيرا] كه ما هشداردهنده بوديم. (دخان/3)

[6] . إِنَّا أَنْزَلْناهُ في لَيْلَةِ الْقَدْرِ؛ «ما [قرآن را] در شب قدر نازل كرديم» (قدر/1)

[7] . مقصود از «انزل» دلالت بر نزول دفعی قرآن در شب قدر دارد؛ دانشنامه حوزه

[8] .ویکی فقه؛ دانشنامه پژوهه؛ امامت پدیا؛ اسلام پدیا

[9] .ویکی پرسش؛ ویکی اهل بیت

[10] . مقام بندگی بالاترین تکریم الهی است / نقدی بر اقوال مفسرین پیرامون نزول قرآن؛نزول مقامی قرآن در شب قدر

[11] . عَلى‏ قَلْبِكَ لِتَكُونَ مِنَ الْمُنْذِرِينَ‏؛ «تا از [جمله‏] هشداردهندگان باشى» (شعراء/194)

[12] . ندانستن كيفيت نزول دفعی قرآن دليل بر نبودن آن نيست؛ پاسخ به شبهه نزول دفعی قرآن کریم در رادیو معارف؛ قداست شب قدر به خاطر نزول دفعی قرآن است؛ توصیه به «تفکر»؛ وجه شاخص شب‌های قدر / خطاهای رفتاری ریشه در خطاهای شناختی دارد

[13] . «مقام اِحكام» در نزول دفعی قرآن از منظر علامه طباطبايی

[14] . وَ إِنَّهُ فِي أُمِّ الْكِتابِ لَدَيْنا لَعَلِيٌّ حَكِيمٌ‏؛ «و همانا كه آن در كتاب اصلى [لوح محفوظ] به نزد ما سخت والا و پرحكمت است» (زخرف/4)

[15] . فِي كِتابٍ مَكْنُونٍ‏؛ در كتابى نهفته، (واقعه/78)

[16] . لَوْ أَنْزَلْنا هذَا الْقُرْآنَ عَلى‏ جَبَلٍ لَرَأَیْتَهُ خاشِعاً مُتَصَدِّعاً مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ وَ تِلْکَ الْأَمْثالُ نَضْرِبُها لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُون‏؛ «یعنی اگر ما این قرآن را بر کوه نازل می‌کردیم، کوه با همه استحکامش از هراس کوینده این کلام متلاشی می‌شد»(حشر/۲۱).

[17] سیری در ماهیت نزول قرآن در شب قدر

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]