جاسوسی
جاسوسی؛ عملیاتی است مخفیانه که با اهداف مختلف برای بدست آوردن اطلاعات از دشمن صورت می‌پذیرد. جاسوسی دارای مراحل و اقسام گوناگون است. باید توجه داشت که جاسوسی از دشمن با تجسس در زندگی دیگران تفاوت دارد که بسیار از آن نهی شده است.
مفهوم شناسی
اجرای عملیات مخفیانه برای به‌دست‌آوردن اطلاعات، که متضمن دسترسی‌یافتن به اطلاعات مورد نیاز، عملاً کسب اطلاعات، و سپس انتقال آن به یک کارگزاری اطلاعاتی برای ارزشیابی آن‌هاست.[۱] جاسوسی کار به دست آوردن اطلاعات طبقه بندی شده بدون اجازه و آگاهی صاحب آن است.[۲]
جاسوسی در قران
واژه جاسوس در به کار نرفته و هیچ معادل صریحی نیز برای آن در قرآن یافت نمی‌شود، بلکه مفسران در بیان مصادیق خیانت و نیز تولّی نسبت به دشمنان با استناد به پاره‌ای شان نزول‌ها به این موضوع اشاره کرده‌اند. به کارگیری این نوع تعابیر در ارتباط با اعمالی چون جاسوسی تا حدودی در ارتباط با ساختار قبیله‌ای حاکم بر نظام اجتماعی عرب است که در آن همه روابط اجتماعی، حقوقی، اقتصادی و نظامی بر پایه دو محور همگرایی و واگرایی و بیشتر در قالب مجموعه‌ای از پیمان‌ها سامان داده می‌شدند، از همین رو پایبندی به این پیمان‌ها از اهمیت بسیار زیادی برخوردار بوده و شکستن آن به سختی نکوهش و خیانت تلقی می‌شده است. اسلام با پذیرش این ساز و کار، سمت و سوی آن را در راستای اهداف الهی تغییر داد و محور همگرایی را بر مبنای پیروی از خدا و پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و محور واگرایی را بر مبنای دشمنی با خدا و پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم باز تولید کرد. افزون بر دو مفهوم عام یاد شده، در برخی روایات تفسیری واژه «سمّاع» به‌عنوان معادل دقیق و صریح «جاسوس» دانسته شده است؛ همچنین اشتراک لفظی باعث شده است که برخی مفسران وپژوهشگران، واژه «لاتَجَسَّسُوا» را ناظر به معنای جاسوسی نیز بدانند؛ با این توضیح که جاسوسی برای دشمنان اسلام را از مصادیق تجسس مورد نهی و گناه کبیره و جاسوسی به سود مسلمانان را به سبب منافعی که در پی دارد، از موارد استثنای آن شمرده‌اند. البته در این آیه خداوند در مقام اصلاح روابط بین مؤمنان است و آنها را از کنجکاوی و تفحص درباره معایب، لغزش‌ها و مسائل خصوصی همدیگر باز می‌دارد و به مقوله جاسوسی که مربوط به روابط با بیگانگان است، نفیا و اثباتا نظر ندارد. فقها نیز در بحث جاسوسی، هیچ استنادی به آیه یاد شده نکرده‌اند. در آیه ۲۷ سوره انفال خداوند مؤمنان را از خیانت به خدا، رسول و امانت‌های خود باز داشته است: «یـاَیُّهَا الَّذینَ ءامَنوا لا تَخونُوا اللّهَ والرَّسولَ وتَخونوا اَمـنـتِکُم واَنتُم تَعلَمون». از این آیه بر می‌آید که خیانت یاد شده با انگیزه حفظ دارایی‌ها و فرزندان از گزند دشمنان صورت پذیرفته است، چنان که جمله «واَنتُم تَعلَمون» نشان می‌دهد که آنان از خیانت بودن کار خویش آگاه بوده‌اند.
اقسام جاسوسی
عرصه‌های فعالیت‌های اطلاعات و جاسوسی
1. سیاست خارجی:
یکی از فرض‌های اساسی روش‌شناسی در تدوین سیاست خارجی این است که تعریف سیاست خارجی باید دربرگیرنده‌ی تمامی متغیر‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، تکنولوژیک، و اقتصادی باشد تا به قدرت و رفتار حکومت مربوط شوند. امروزه گسترش قدرت‌های نرم‌افزاری و جهانی‌شدن اطلاعات به چندگانگی عوامل تهدید در جنبه‌های نظامی، اقتصادی، مدیریت سیاسی، علوم و فنون، ثبات اجتماعی، محیط زیست، تروریسم و... کمک کرده است. به‌علاوه نا‌آشکار‌بودن و بی‌مرز‌بودن انقلاب اطلاعاتی، فرهنگ بسیاری از کشورها را در معرض تهدید قرار داده، به‌گونه‌ای که حفظ ویژگی‌های فرهنگ بومی، ارزش‌های سنتی، و جلوگیری از نفوذ فرهنگ خارجی، برای آنها وظیفه‌ای سخت و دشوار شده است. بنابراین به‌دست آوردن اطلاعات و برنامه‌هایی از کشور مقابل و یا برنامه‌هایی که در تصمیم‌گیری دولت‌مردان، برای دست‌رسی بیشتر به منافع ملی موثر است برای تمامی حکومت‌ها ضروری به‌نظر می‌رسد.
2. سیاست نظامی:
عامل نظامی در طول تاریخ از کلیدی‌ترین عوامل حفظ امنیت کشورها بوده است. دست‌یابی به قدرت زیاد از طریق افزایش تعداد نفرات و قدرت آتش تسلیحات، برخورداری از بهره‌دهی نظامی سریع‌تر، مشارکت در اتحادیه‌های نظامی، و تلاش‌های چند‌جانبه برای جلوگیری از وقوع جنگ و پایان بخشیدن به آن در همین راستا دنبال می‌شوند. در این میان داشتن اطلاعاتی در خصوص امکانات بالقوه، طرح‌ها، تقسیمات، استقرار نیرو‌ها، تسلیحات، آموزش، آمادگی نظامی و رزمی، پیمان‌های منطقه‌ای و خرید و فروش اسلحه به کشور‌های مختلف، می‌تواند برای یک کشور از اهمیت حیاتی فراوانی برخوردار باشد.
3. اقتصادی:
امروزه عامل اقتصادی در روابط بین‌الملل نقش محوری یافته و امنیت اقتصادی بخش اساسی امنیت کشورها را تشکیل می‌دهد. شفافیت و اتکای متقابل در اقتصاد جهانی به‌صورت شاخصه‌ی مهم عصر حاضر درآمده و شمار زیادی از کشورها امنیت اقتصادی را برترین عامل و هدف در امنیت جامع خود تلقی می‌کنند. در دنیای در حال تحول امروزی، تأکید اصلی بر روی رقابت اقتصادی و موفقیت در بازارهای بین‌المللی قرار دارد. از این‌رو کشورهایی که بر سر راه رشد اقتصادی آنها در آینده ممکن است موانعی پدید آید، تهدید امنیتی بیشتری احساس می‌کنند.
4. سیاست داخلی:
اهداف سیاست داخلی، حفظ حکومت و ایدئولوژی آن و نیز هویت خاص جامعه است. در حال حاضر، بعد اطلاعاتی مزبور با توجه به کاهش کنترل حکومت‌ها بر جوامع خود و ظهور جنبش‌های جدایی‌طلب، تحت فشارهای بی‌سابقه‌ای قرار دارد. حکومت‌ها و گروه‌های داخلی بیش از هر زمان دیگر در گذشته، مجبورند تغییراتی را که خود، آنها را پدید نیاورده و یا انتخاب نکرده‌اند، بپذیرند. امروزه، گسترش بین‌المللی هنجارهایی چون دموکراسی، حقوق بشر، و آزادی در عرصه‌های اجتماعی و اقتصادی، به همسان‌سازی ارزش‌های سیاسی کمک کرده است. بسیاری از حکومت‌ها قادر به برآوردن انتظارات جدید نیستند و فرهنگ‌ها نیز فاقد قدرت انطباق سریع می‌باشند.
5- جاسوسی الکترونیک
اصولا جاسوسی الکترونیک و تکوین آن در نتیجه‌ی پیشرفت‌های سریع در تکنولوژی‌های اطلاعاتی جدید، مانند شبکه‌های الکترونیک و ظهور جامعه‌ی اطلاعاتی است. در این زمان، دیگر صرف هزینه‌های نظامی برای از بین بردن دشمن و فرستادن نیرو‌های متخصص به‌داخل خاک کشور متخاصم برای کسب اطلاعات و جاسوسی نظامی، کار پر‌خطر و دور از منطق به‌نظر می‌رسد، در جوامع اطلاعاتی معمولا تمامی مبادلات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی، ماهیتا دیجیتال و وابسته به رایانه شده‌‌است. لذا در یک جنگ اطلاعاتی به‌جای هجوم نظامی، استفاده از شبکه‌های الکترونیکی برای تخریب و یا از کار انداختن اطلاعات دیجیتالی و غیر عملیاتی‌کردن زیر‌ساخت‌های اطلاعاتی که می‌تواند علیه یک جامعه یا نیروی نظامی باشد، بهترین راه ممکن در جامعه‌های کنونی است.
مراحل جمع‌آوری اطلاعات و جاسوسی نظامی
سازمانهای اطلاعاتی با توجه به اهدافی که دارند، برای کسب اطلاعات و جاسوسی خود در محیط‌های مختلف ، در سه مرحله عمل می‌کنند:
1. جمع‌آوری و تهیه‌ی اطلاعات: سازمانهای اطلاعاتی در ابتدا اطلاعات (به‌خصوص مطالب غیر آشکار) را مانند خبرگزاری‌ها، موسسه‌های علمی، مراکز اسنادی و نهادهای مشابه، به‌طور مخفی به‌دست می‌آورند.
2. ارزیابی و تدوین: در مرحله‌ی بعد، اطلاعات جمع‌آوری‌شده، ارزیابی و تدوین می‌شود. ارزیابی شامل انتخاب، بررسی، طبقه‌بندی، تکمیل، تلخیص، نگاه‌داری و استفاده از نتایج حاصله است، در این راستا قابل اعتماد‌بودن منبع و صحت خبر نیز تعیین می‌گردد.
3. توزیع: جمع‌آوری، تدوین و ارزیابی، وقتی مفهوم پیدا می‌کند که اطلاعات قابل استفاده شده باشند. پس سازمانهای اطلاعاتی و جاسوسی از این‌رو باید تلاش کنند که تولیدشان در وضعیت ظاهری مناسب با جزئیات دقیق و کارشناسانه در دسترس کسانی قرار گیرد که به آن نیاز دارند. در انجام کار‌های معمول این امر، معیار و ملاک خاصی وجود دارد، مرسوم است که سازمان‌ها، اطلاعات خود را در فاصله‌ی زمانی مشخص (روزانه، هفتگی، ماهانه) در گزارش‌هایی حاوی موضوعات مختلف (سیاست، امور نظامی) تدوین می‌کنند. ارزیابی‌هایی که در زمان‌های مشخص در مورد محدوده‌های سیاسی معین صورت می‌گیرد، همواره در اختیار جمع مشخصی (وزارت‌خانه‌های مشخص و در داخل این وزارت‌خانه‌ها، گروه‌های کاری مشخص) قرار می‌گیرد.[۳]
آثار جاسوسی برای دشمن
قرارگرفتن در شمار ظالمان جاسوسی برای دشمنان دین، موجب قرار گرفتن در شمار ظالمان می‌شود. یـایها الذین ءامنوا لا تتخذوا ءاباءکم واخونکم اولیاء ان استحبوا الکفر علی الایمـن ومن یتولهم منکم فاولـئک هم الظــلمون.(ای کسانی که ایمان آورده‌اید! هرگاه پدران و برادران شما، کفر را بر ایمان ترجیح دهند، آنها را ولیّ (و یار و یاور و تکیه‌گاه) خود قرار ندهید! و کسانی از شما که آنان را ولی خود قرار دهند، ستمگرند. رسوایی در دنیا یکی از آثار جاسوسی برای دشمنان رسوایی در دنیاست. آیه «یـایها الرسول لا یحزنک الذین یسـرعون فی الکفر من الذین قالوا ءامنا بافوههم ولم تؤمن قلوبهم ومن الذین هادوا سمـعون للکذب سمـعون لقوم ءاخرین لم یاتوک...» ازجمله مواردی است که به این امر اشاره دارد.
قرار گرفتن در زمره خائنین جاسوسی و افشای اسرار جامعه اسلامی، موجب قرار گرفتن در زمره خائنان می شود. آیه «یـایها الذین ءامنوا لا تخونوا الله والرسول وتخونوا‌امـنـتکم وانتم تعلمون» از جمله آیاتی محسوب می شود که به این مهم اشاره دارد. ضلالت و گمراهی جاسوسی برای کافران، موجب گمراهی از صراط مستقیم می‌شود. چنانکه در آیه «یـایها الذین ءامنوا لا تتخذوا عدوی وعدوکم اولیاء تلقون الیهم بالمودة وقد کفروا بما جاءکم من الحق... تسرون الیهم بالمودة وانا اعلم بما اخفیتم وما اعلنتم ومن یفعله منکم فقد ضل سواء السبیل» بدین امر اشاره شده است.[۴]
تفاوت جاسوسی با عیب جویی
در قرآن کریم یکی از گناهان بزرگ، تجسس در امور دیگران یا به عبارت دیگر کشف عیوب دیگران است. در روایتی از امام صادق(ع) آمده است: اگر كسي لغزش‌ها و گناهاني را كه از مومنين با دو چشم خود ديده و يا با دو گوش خود شنيده باشد و براي ديگران بازگو كند او از مصاديق اين آيه شريفه است كه مي‌فرمايد: آنان كه نقل و پخش كردن كار بد در ميان مومنان را دوست دارند، در آخرت برايشان عذابي دردناك وجود دارد.
حضرت امیرالمومنین(ع) در نامه معروف خود به مالك اشتر به عنوان حاكم مصر چنين مي‌نويسد: كم ارج ترين افراد نزد تو بايد كساني باشند كه نسبت به كشف و پخش عيوب و اسرار مردم حريص تر و بي باك ترند براي اينكه نوعا مردم داراي عيوبي هستند كه حاكم براي پنهان داشتن آنها از همه سزاوارتر است. پس هرگز در صدد كشف كردن آن لغزش‌هايي كه پنهان از تو صورت گرفته بر نيا؛ چون تو به عنوان حاكم مسلمين فقط مسئول پاكسازي جامعه از آلودگي‌هاي آشكار و ظاهري هستي، درباره لغزش‌هاي پنهان مردم خداوند خود داوري خواهد كرد. بنابراين تا آنجا كه مي‌تواني اسرار مردم را پنهان نگه دار تا خداوند نيز اسرار تو را از مردم پنهان نگه دارد. بنابراین عیب جویی و تجسس در حریم خصوصی مفهومی است که تعریف آن به شرایط محیطی بستگی دارد و با جاسوسی از دشمن تفاوت عمده دارد. از لحاظ لغوی «عَیْب» به‌معنی، عیب، نقص، ناهنجاری، ناهنجاری اخلاقی و عار، و «تجسس» به‌معنی جاسوسی و عمل جاسوسی آمده است و از لحاظ اصطلاحی، یعنی تلاش در آگاهی از عیب دیگران و فاش کردن گناهان و لغزش‌های پنهانی دیگران در بین مردم، و یا پی‌جویی و آشکار نمودن عیوب و نواقصی که از چشم دیگران پوشیده است.[۵]عیب‌جویی و تجسس در کار دیگران که اکثر انسان‌ها به آن مبتلا هستند.این گناه بزرگ عیب‌جویان، از یک سوی به این صورت است که با علم و آگاهی از عیب و گناه دیگران، آن‌را در میان مردم فاش می‌کنند و به این وسیله هم باعث آبروریزی ایشان می‌شوند، و هم ترویج کننده فساد و فحشا در میان مردم می‌شوند. علامه طباطبایی در تفسیر این آیه می‌نویسد: «تجسس به‌معنای پیگیری و تفحص امور پنهانی مردم است اموری که مردم عنایت دارند پنهان بماند و تو آنها را پیگیری کنی تا خبردار شوی.[۶]
منابع
ویکی جو
ویکی فقه
ایکنا
ارجاعات
- ↑ [https://wikijoo.ir/index.php?title=%D8%AC%D8%A7%D8%B3%D9%88%D8%B3%DB%8C . 1-2-ویکی جو ]
- ↑ [http://fa.wikifeqh.ir/%D8%AC%D8%A7%D8%B3%D9%88%D8%B3%DB%8C . 2-2-ویکی فقه ]
- ↑ [http://pajoohe.ir/%D8%A7%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%D9%88-%D8%AC%D8%A7%D8%B3%D9%88%D8%B3%DB%8C-%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85%DB%8C--Intelligence-Martial__a-44579.aspx . ایکنا. اطلاعات و جاسوسی نظامی Intelligence Martial ]
- ↑ . -ویکی فقه
- ↑ [https://birjand.iqna.ir/fa/news/3770241/%D8%AA%D8%AC%D8%B3%D8%B3-%D8%AF%D8%B1-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D8%AF%DB%8C%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%AF%D8%A2%D9%88%D8%B1%D9%86%D8%AF%D9%87-%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A8%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%DB%8C . ایکنا. -تجسس در زندگی دیگران؛ پدیدآورنده آسیب‌های اخلاقی ]
- ↑ [https://lorestan.iqna.ir/fa/news/3320510/%D8%B9%DB%8C%D8%A8%E2%80%8C%D8%AC%D9%88%DB%8C%DB%8C-%D9%85%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B9-%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D8%B2-%D9%87%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%87%DB%8C-%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%AF-%D8%A7%DB%8C%D9%86-%DA%AF%D9%86%D8%A7%D9%87-%DA%A9%D8%A8%DB%8C%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA . ایکنا.عیب‌جویی ممنوع/ محرومیت از هدایت الهی پیامد این گناه کبیره است ]