صحیفه سجادیه

صحیفه سجادیه؛ از متون دعایی مسلمانان که منتسب به امام چهارم شیعیان است. «اخت القرآن»، «انجیل اهل البیت»، «زبور آل محمد» و «صحیفه کامله» لقب هایی است که شیعیان بر این منبع گذاشته اند.

معرفی

صحیفه سجادیه کامله، مجموعه‌ای از ۵۴ دعا از دعاهای امام سجّاد (ع) که آن را اُخت‌القرآن و انجیل اهل‌‌البیت و زبور آل محمد (ص) لقب داده‌اند. این مجموعه از طریق امام باقر (ع) و فرزند ایشان زید روایت شده و در اکثر اجازات علمای شیعۀ امامیه و زیدیه و جمعی از علمای عامّه از آن یاد شده است. یکی دیگر از القاب صحیفه سجادیه، «قرآن صاعد» است. قرآن نازل، همین قرآنی است که از جانب خدا برای بشر نازل شده است، قرآن صاعد، سخنی است که از جانب بشر به خداوند عرضه می‌شود و پاسخی به پیام خدا است. با این استدلال، صحیفه سجادیه را قرآن صاعد نامیده‌اند..

مستدرک‌های صحیفه سجادیه

با توجه به این که از ۷۵ دعای صحیفه سجادیه، ۲۱ دعا از دست رفته‌است، تعدادی از علمای بزرگ شیعه تلاش کرده‌اند با جستجو در کتاب‌های روایی و آثار به جا مانده از اصحاب، به تعدادی دیگر از ادعیه منتسب به زین العابدین دست یابند. برخی از کتبی که این دعاهای اضافه‌تر را جمع‌آوری کرده‌اند، «مستدرک صحیفه سجادیه» نامیده می‌شوند. اسامی برخی از این مستدرکات عبارت‌اند از: صحیفه ثانیه سجادیه تدوین شیخ حر عاملی، صحیفه ثالثه سجادیه تدوین میرزا عبدالله اصفهانی افندی صاحب ریاض العلماء، صحیفه رابعه سجادیه تدوین محدث نوری، صاحب مستدرک الوسائل، صحیفه خامسه تدوین سید محسن امین (صاحب اعیان الشیعه) که شامل ۱۸۲ دعاست، صحیفه سادسه تدوین شیخ صالح بن میرزا فضل‌الله مازندرانی حائری، صحیفه سجادیه کامله که توسط سید محمدباقر ابطحی فراهم آمده و مجموع کتابهای پیشین است.

ملانقی ضیاآبادی قزوینی (از شاگردان برجسته شیخ بهایی) با عنوان «مما یلحق به» (ملحقات صحیفه) 14 دعا را پس از پایان ادعیه آورده‌است. صحیفه دیگری به تدوین شیخ محمد باقر بن محمد حسن بیرجندی قائمی نیز نگاشته شده که ادعیه باقی مانده از امام سجاد(ع) را آورده است. صحیفه سابعه تدوین شیخ هادی بن عباس آل کاشف الغطاء، صاحب مستدرک نهج البلاغه است. صحیفه ثامنه تدوین میرزا علی حسینی مرعشی شهرستانی حائری می باشد/ مجموعه‌ای به نام «الصحیفه السجادیه الجامعه» به تألیف سید محمد باقر موحد ابطحی اصفهانی توسط مؤسسه امام مهدی (عج) در قم منتشر شده‌است. این کتاب شامل ۲۷۰ دعا و مناجات است، و حاوی همه ادعیه مذکور در صحیفه‌های فوق و ادعیه «صحیفه سجادیه» اصلی است که به شکل موضوعی تنظیم شده‌است. کتاب «دانشنامه صحیفه سجادیه» به همت جمعی از مولفان زیر نظر حجت‌الاسلام والمسلمین محی‌الدین بهرام محمدیان با هدف آشنایی جوانان و دانشجویان با موضوعات معرفتی و تربیتی برگرفته از نیایش‌های امام علی‌بن‌الحسین(ع) در انتشارات مدرسه منتشر شده است.

شرح‌های صحیفه سجادیه

حواشی و شروح زیادی بر این کتاب نوشته شده که تعدادشان بیش از شصت است و از آن جمله: شرح محقق ثانی (به عربی است)، شرح کفعمی، شرح شیخ بهائی (بنام حدائق الصالحین(، شرح فارسی ملا محمد هادی مترجم مازندرانی، شرح میرداماد (بنام الفوائد(، شرح محمد باقر مجلسی، شرح علامه سید علی حسینی مدنی (بنام ریاض السالکین(، شرح صحیفه لاهیجی اثر قطب الدین شریف لاهیجی، همچنین کتاب «درسنامه روانشناسی اسلامی» تالیف سیدعلی مرعشی، یکی از آثاری است که در بخش‌هایی از آن، تبیینی روانشناسانه از برخی دعاهای صحیفه سجادیه ارائه شده است.

سند صحیفه سجادیه

سند صحیفه ای که اکنون در دسترس است، به «بهاء الشرف» می‌رسد. وی در سال ۵۱۶ در ماه ربیع الاول این دعاها را به سندی که در اول صحیفه نقل شده، دریافت کرده است؛ البته صحیفه سال ها قبل از «بهاء الشرف» معروف بود. چنان که نجاشی در ذیل ترجمه «متوکل بن عمیر بن المتوکل» نوشته است: «روی عن یحیی بن زید دعاء الصحیفه اخبرنا الحسین بن عبیدالله عن ابن اخی طاهر عن محمد بن مطهر عن ابیه عن عمیر بن المتوکل عن ابیه متوکل عن یحیی بن زید بالدعاء». شایان ذکر است که صحیفه سجادیه به بررسی سندی نیاز ندارد، چون بسیاری از علما ادعای تواتر آن را کرده اند. زیرا: ۱- علمای امامیه بر استفاضه و بلکه تواتر آن اتفاق نظر دارند. ۲- فصاحت و بلاغت صحیفه حاکی از آن است که نمی تواند کلام غیر معصوم باشد. ۳- نکته دیگری که بر صدور صحیفه دلالت می کند، سندهای متعدد و اجازه های گوناگون است. همچنین ظاهرا «امیر ماجد» با بیست و نه واسطه سند خود را به امام زین العابدین علیه السلام رسانده است.

محتوای صحیفه سجادیه

صحیفۀ سجادیه متضمّن دعاهای مختلف در حالات و زمان‌ها و مکان‌های مقدّس است و در آن اصول اعتقادی و تربیتی و معارف دینی با فصیح‌ترین جملات و جامع‌ترین کلمات و محکم‌ترین دلایل و رساترین تعبیرات در قالب دعا تبیین شده است. دعاهای صحیفه علاوه ‌بر‌ حسن بلاغت ‌و‌ کمال فصاحت ‌از‌ علوم الهی ‌و‌ معارف یقینی برخوردار است ‌که‌ عقل ها ‌در‌ مقابل ‌آن‌ رام است ‌و‌ فحول علما ‌در‌ مقابل ‌آن‌ ‌سر‌ تسلیم ‌و‌ خضوع فرود آورده اند. این حقیقت برای صاحبدلان حقیقت‌بین، بانگاهی ‌به‌ صحیفه آشکار می گردد؛ امام سجاد(ع) در صحیفه سجادیه از تشبیهات دقیق، پویا، متناسب و زیبا استفاده کرده و به این وسیله زمینه انتقال پیام‌های انسانی، فرهنگی، سیاسی و دینی و ... را فراهم آورده است.

این کتاب دریایی بیکران از علوم و معارف اسلامی است که ظریف‌ترین مباحث خداشناسى، هستى‌شناسى، عالم غیب و فرشتگان، رسالت انبیا، جایگاه پیامبر و اهل بیت(ع)، فضایل و رذایل اخلاقى، حالات خاص انسان، شیوه‌هاى شیطان در گمراه ساختن مردم، گرامیداشت اعیاد و یوم الله‌هاى مختلف، مسائل اجتماعى و اقتصادى، اشارات تاریخى و سیره، توجه دادن به مظاهر قدرت پروردگار، یادآورى نعمت‌هاى مختلف خداوند و وظیفه شکر و سپاس و .... مطرح است و به این وسیله زمینه انتقال پیام‌های انسانی، فرهنگی، سیاسی و دینی و ... را فراهم آورده است.

جایگاه صحیفه سجادیه

در سال ۱۳۵۳ هـ.ق. آیت الله مرعشی نجفی (از مراجع تقلید شیعه) نسخه‌ای از صحیفه سجادیه را برای علّامه جوهری طنطاوی (دانشمند اهل سنت و مفتی اسکندریه و مؤلف تفسیر معروف «الجواهر فی تفسیر القرآن») به قاهره فرستاد. وی پس از دریافت و تشکر از چنان هدیه‌ای گرانبها و ستایش فراوان نمودند، افزون بر این، ابن جوزی در خصائص الائمه، ابن ابی‌الحدید در شرح نهج‌البلاغه، و حافظ سلیمان بن ابراهیم القندوزی در ینابیع المودة، از صحیفه سجادیه نام برده، بخش‌هایی از دعاهای آن را نقل نموده‌اند.

کارکرد صحیفه سجادیه

صحیفه سجادیه می تواند نقشه راهی برای زندگی فردی و اجتماعی مردم باشد.مخصوصا آنکه این منبع در عرصه اخلاقیات اجتماعی و نحو تعامل اطرافیان اشارات بسیاری دارد. در حوزه اخلاق فردی هم البته دعای همچون مکارم الاخلاق یک منشور کامل اخلاقی محسوب می شود. صحیفه سجادیه صرفا دعا نیست، بلکه دربردارنده سبک زندگی معنوی است که آن را باید فرآوری نمود.

منابع

ویکی پدیا

ویکی جو

دانشنامه اسلامی

ایکنا