فقرزدایی
فقرزدایی؛ به مجموعه راهبردها برای کنترل فقر گفته می شود که توسط افراد، متخصصان و یا سیاستمداران صورت می گیرد. برخی از این راهبردها در قرآن بیان شده است که عبارتند از: پرهیز از اتراف و اسراف، تعادل اقتصادی، پرداخت خمس و زکات، انفاق به نیازمندان.
فقرزدایی در اصطلاح
فقرزدایی به کنترل فقر گفته می شود که به صورت فردی یا جمعی و به منظور کاهش فاصله طبقاتی میان فقیر و غنی صورت می گیرد.[۱] علاوه بر این، افزایش فقیر در جامعه یکی از عوامل تضعیف پیکره جامعه است و به همین دلیل برای مقابله با آن راهبردهایی در نظر گرفته شده است. [۲]
راهبردهای فقرزدایی در قرآن
چند راهبرد مهم برای فقرزدایی وجود دارد که یکی از آنها توزیع عادلانه ثروت است. البته، توزیع عادلانه ثروت به معنای توزیع برابر و مساوی ثروت نیست؛ بلکه منظور از توزیع عادلانه ثروت، بهره‌گیری افراد و آحاد جامعه به اندازه کارکرد و کارایی آنها است.[۳] انفاق[۴] یکی دیگر از راهبردهای فقرزدایی است. اگر افرادی که استطاعت مالی دارند،[۵] در راه خدا انفاق کنند، نه تنها کمک به توزع عادلانه ثروت می کنند؛ بلکه موجب رشد اقتصادی جامعه و موجب همدلی و ایجاد الفت[۶] در اجتماع می شود.[۷]
در تأکید به انفاق، قرآن کریم انسان‌های بخیل را[۸] به دلیل انفاق نکردن در راه خدا و فقرزدایی به شدت توبیخ کرده است؛ چرا که وارث حقیقى اموال دنیایی، خداوند است و اموال برای هیچ کسی باقی نمی ماند.[۹]
راهبرد دیگر، پرداخت زکات[۱۰] و خمس[۱۱] است که برای از بین بردن فقر در جامعه مسلمین و برای جلوگیری از خوار و ذلیل شدن عده‌ای از مسلمانان[۱۲] دستور به انجام آن داده شده است[۱۳]. از این رو، احیای فرهنگ زکات و ترویج آن نیز می‌تواند نقش پررنگی در فقر زدایی داشته باشد؛[۱۴] چرا که هر اندازه فرهنگ زکات در جامعه بیشتر باشد، ریشه‌کنی فقر و برقراری عدالت اجتماعی به صورت بهتر و مؤثرتر انجام خواهد شود.[۱۵] البته، در پرداخت زکات تنها بعد اقتصادی مطرح نیست؛[۱۶] بلکه این عمل باعث باعث تزکیه نفس و باعث ایجاد همدلی و برادری در جامعه می‌شود.[۱۷]
یکی دیگر از راهبردها، تکیه بر تولید اقتصادی است. قرآن نه فقط احتیاج اقتصادی جامعه اسلامی را عامل وابستگی جامعه و خواری آن می‌داند، بلکه قطع کردن وابستگی اقتصادی به بیگانگان را مورد ترغیب و تشویق قرار داده است.[۱۸] چنین کاری نه تنها بی‌نظمی به وجود نمی‌آورد؛ بلکه باعث رونق اقتصادی و شکوفایی[۱۹] آن شده و رشد، پیشرفت و ترقی اقتصاد[۲۰] را در پی خواهد داشت. توسعه طلبی و آبادانی که خداوند از انسان خواسته است، اقتضایش این است که به کار همراه با انضباط و برنامه‌ریزی روی آورده شود؛ چرا که افزایش ثروت و کارآفرینی برای بهبود رفاه انسان‌ها و رشد اقتصادی[۲۱] می‌تواند سرعت و شتاب قدم نهادن در راه خدا را اضافه کند، البته، به شرط این‌که جهت به‌درستی انتخاب شده باشد؛ زیرا با این روش است که انسان می‌تواند به کمال خویش دست یابد.[۲۲] علاوه بر این، کارآفرینان باید بردبار و سخت‌کوش باشند و با کمک از قدرت الهی زمینه را برای شکل‌گیری کار و تلاش در صحنه عمل برای خود فراهم آورد. بر این اساس، کسب تخصص در حرفه و کار برای کارآفرینان مهم و مثمر ثمر است و هر فردی با توجه به استعدادها و توانایی‌های متفاوت باید مهارت‌ها و تخصص‌های مختلف را کسب کند. علاوه بر این، کارآفرینان باید راهبردها و طرح های مناسب برای فقرزدایی در جامعه را ارائه نمایند و تحولات موجود را پیش بینی نمایند.[۲۳] یکی دیگر از راهبردها، رعایت اخلاق اقتصادی است که باید سياست‌های اقتصادی مبتنی بر آن باشد. تنها در این صورت است که فقيران از وابستگی به ثروتمندان رهانیده شده و به فکر تولید و کار بیشتر خواهند افتاد.[۲۴] دوری از فرهنگ مصرف‌گرایی، داشتن قناعت[۲۵]، پرهیز از اسراف[۲۶] از جمله اخلاق اقتصادی است.[۲۷]
یکی دیگر از راهبردها، منافع اقتصادی حج[۲۸] برای فقرا است.[۲۹] استفاده از گوشت قربانی برای اطعام فقرا از فواید حج برای فقرزدایی است.[۳۰] راهبرد دیگر فقرزدایی نقش حکومت و یا سیاستمداران است که وظیفه دارند تا طرح ها و برنامه های فقرزدایی را اجرا دربیاورد برای اجرای طرح نیاز است تا اطلاعات لازم از افراد نیازمند و ثروتمند داشته باشد و از افراد عدالت پیشه برای اجرای عدالت و کاهش فقر کمک بگیرد. [۳۱]
منابع
دهقان، اكبر، (1391)، با قرآن در مكه و مدينه، تهران: مشعر.
زکات و کاهش فقر در جهان اسلام؛ دانشنامه حوزه
طباطبایی، محمد حسین، (1374)، تفسیر المیزان، ترجمه محمد باقر موسوی همدانی، تهران: جامعه مدرسین.
ارجاعات
- ↑ . فقر از نگاه قرآن/ کاهش فقر و بیکاری؛ شاخص اصلی رشد اقتصادی.
- ↑ . پرداخت زکات؛ فقرزدایی و تزکیه‌ی روح.
- ↑ . درس‌هایی از نهج‌البلاغه برای مسئولان در زمینه رفع فقر.
- ↑ . يَسْئَلُونَكَ ما ذا يُنْفِقُونَ قُلْ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ خَيْرٍ فَلِلْوالِدَيْنِ وَ الْأَقْرَبِينَ وَ الْيَتامى وَ الْمَساكِينِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ وَ ما تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ؛ از تو مى پرسند: «چه چيزى انفاق كنند [و به چه كسى بدهند]؟» بگو: «هر مالى انفاق كنيد، به پدر و مادر و نزديكان و يتيمان و مسكينان و به در راهمانده تعلّق دارد، و هر گونه نيكى كنيد البتّه خدا به آن داناست.» (بقره/215). قُلْ لِعِبادِيَ الَّذِينَ آمَنُوا يُقِيمُوا الصَّلاةَ وَ يُنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلانِيَةً مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَ يَوْمٌ لا بَيْعٌ فِيهِ وَ لا خِلالٌ؛ «به آن بندگانم كه ايمان آوردهاند بگو: «نماز را بر پا دارند و از آنچه به ايشان روزى دادهايم، پنهان و آشكارا انفاق كنند، پيش از آنكه روزى فرا رسد كه در آن نه داد و ستدى باشد و نه دوستيى.» (ابراهیم/31)
- ↑ . لِلْفُقَرَاء الَّذِينَ أُحصِرُواْ فِی سَبِيلِ اللّهِ لاَ یَسْتَطِيعُونَ ضَرْبًا فِی الأَرْضِ یَحْسَبُهُمُ الْجَاهِلُ أَغْنِیَاء مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُم بِسِيمَاهُمْ لاَ یَسْأَلُونَ النَّاسَ إِلْحَافًا وَمَا تُنفِقُواْ مِنْ خَیْرٍ فَإِنَّ اللّهَ بِهِ عَلِيمٌ؛ «(اين صدقات) براى آن (دسته از) نيازمندانى است كه در راه خدا فروماندهاند، و نمىتوانند (براى تأمين هزينه زندگى) در زمين سفر كنند. از شدّت خويشتندارى، فرد بىاطلاع، آنان را توانگر مىپندارد. آنها را از سيمايشان مىشناسى. با اصرار، (چيزى) از مردم نمىخواهند. و هر مالى (به آنان) انفاق كنيد، قطعاً خدا از آن آگاه است»(بقره/۲۷۳)
- ↑ . توسعه ایثار اجتماعی نقش مؤثری در ایجاد همدلی و فقرزدایی دارد؛ اخلاق اسلامی از راهبرد فقرزدايی مبتنی بر رشد توأم با عدالت مولد حمايت می‌كند؛ فقرزدایی و کاهش آسیبهای اجتماعی مهمترین برنامه فرهنگی شهرداری
- ↑ . اساس اسلام برای فقرزدایی، عمل به انفاق است؛ ویکی شیعه؛ صدقه (دوری کردن از فقر)
- ↑ . وَ ما لَكُمْ أَلَّا تُنْفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ لِلَّهِ مِيراثُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ لا يَسْتَوِي مِنْكُمْ مَنْ أَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ وَ قاتَلَ أُولئِكَ أَعْظَمُ دَرَجَةً مِنَ الَّذِينَ أَنْفَقُوا مِنْ بَعْدُ وَ قاتَلُوا وَ كُلًّا وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنى وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ؛ «و شما را چه شده كه در راه خدا انفاق نمىكنيد و [حال آنكه] ميراث آسمانها و زمين به خدا تعلّق دارد؟ كسانى از شما كه پيش از فتح [مكّه] انفاق و جهاد كردهاند، [با ديگران] يكسان نيستند. آنان از [حيث] درجه بزرگتر از كسانىاند كه بعداً به انفاق و جهاد پرداختهاند. و خداوند به هر كدام وعده نيكو داده است، و خدا به آنچه مىكنيد آگاه است». (حدید/10)
- ↑ . اقداماتی برای ریشه‌کنی فقر.
- ↑ . إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاء وَالْمَسَاکِینِ وَالْعَامِلِینَ عَلَیْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِی الرِّقَابِ وَالْغَارِمِینَ وَفِی سَبِیلِ اللّهِ وَابْنِ السَّبِیلِ فَرِیضَةً مِّنَ اللّهِ وَاللّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ؛ صدقات تنها به تهیدستان و بینوایان و متصدیان [گردآورى و پخش] آن و کسانى که دلشان به دست آورده می‌شود و در [راه آزادى] بردگان و وامداران و در راه خدا و به در راه مانده اختصاص دارد [این] به‌عنوان فریضه از جانب خداست و خدا داناى حکیم است» (توبه/60).
- ↑ . أَفَاء اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَى فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِی الْقُرْبَى وَالْیَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ كَیْ لَا یَكُونَ دُولَةً بَیْنَ الْأَغْنِیَاء مِنكُمْ وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانتَهُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ؛ آنچه خدا از [دارایى] ساكنان آن قريهها عايد پيامبرش گردانيد از آن خدا و از آن پيامبر [او] و متعلق به خويشاوندان نزديك [وى] و يتيمان و بينوايان و در راهماندگان است تا ميان توانگران شما دست به دست نگردد و آنچه را فرستاده [او] به شما داد آن را بگيريد و از آنچه شما را باز داشت بازايستيد و از خدا پروا بداريد كه خدا سخت كيفر است»(حشر/ ۷).
- ↑ . طباطبایی، 1374، ج9،ص119
- ↑ . جایگاه زکات در اسلام/ واجبی که نقش دین را پُررنگ می‌کند؛ معرفی معصومین(ع) به عنوان الگوهای فقرزدایی در قالب یک کتاب؛ فقرزدایی در جامعه اسلامی؛ از مهمترین آثار پرداخت زكات؛ فقر؛ ویکی فقه
- ↑ . جامعه فقير، جامعه مطلوب الهی نيست/ ضدارزش كردن فقر؛ اولين گام مبارزه با آن.
- ↑ . وَالَّذِینَ هُمْ لِلزَّکَاةِ فَاعِلُونَ؛ «آنان که زکات میپردازند»(مؤمنون/4).وَأَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّکَاةَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ؛ «و نماز را برپا کنید و زکات را بدهید و پیامبر [خدا] را فرمان برید تا مورد رحمت قرار گیرید(نور/56) الَّذِینَ إِن مَّکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّکَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنکَرِ وَلِلَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ؛ «همان کسانى‌که چون در زمین به آنان توانایى دهیم نماز برپا میدارند و زکات میدهند و به کارهاى پسندیده وامیدارند و از کارهاى ناپسند باز میدارند و فرجام همه کارها از آن خداست». (حج/41)
- ↑ . يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ كَثِيراً مِنَ الْأَحْبارِ وَ الرُّهْبانِ لَيَأْكُلُونَ أَمْوالَ النَّاسِ بِالْباطِلِ وَ يَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَ الَّذِينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَ الْفِضَّةَ وَ لا يُنْفِقُونَها فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذابٍ أَلِيمٍ؛ «اى كسانى كه ايمان آوردهايد، بسيارى از دانشمندان يهود و راهبان، اموال مردم را به ناروا مىخورند، و [آنان را] از راه خدا باز مىدارند، و كسانى كه زر و سيم را گنجينه مىكنند و آن را در راه خدا هزينه نمىكنند، ايشان را از عذابى دردناك خبر ده». (توبه/34).
- ↑ پرداخت زکات؛ فقرزدایی و تزکیه‌ی روح؛ زکات و کاهش فقر در جهان اسلام؛ دانشنامه حوزه
- ↑ . يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ نَجَسٌ فَلاَ يَقْرَبُواْ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ بَعْدَ عَامِهِمْ هَذَا وَإِنْ خِفْتُمْ عَيْلَةً فَسَوْفَ يُغْنِيكُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ إِن شَاء إِنَّ اللّهَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ؛«ای کسانی‌که ایمان آورده‌اید حقیقت این است که مشرکان ناپاکند پس نباید از سال آینده به مسجدالحرام نزدیک شوند و اگر در این قطع رابطه از فقر بیمناک هستید پس به‌زودی خدا اگر بخواهد شما را به فضل خویش بی‌نیاز می‌گرداند که خدا دانای حکیم است».(توبه/28)
- ↑ هُوَ أَنشَأَکُم مِّنَ الأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَکُمْ فِیهَا؛ «برای شما هیچ معبودی جز او نیست او شما را از زمین پدید آورد و در آن شما را استقرار داد»(هود/61)
- ↑ . فَإِذَا قُضِیَتِ الصَّلَاةُ فَانتَشِرُوا فِی الْأَرْضِ وَابْتَغُوا مِن فَضْلِ اللَّهِ وَاذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيرًا؛ «چون نماز گزارده شد، در روی زمين پراكنده گرديد و فضل خدا را جويا شويد و خدا را بسيار ياد كنيد» (جمعه/۱۰).
- ↑ . ایده‌های منجر به فقرزدایی شناسایی شوند
- ↑ . نیاز اقتصادی؛ مهمترین عامل وابستگی از نگاه قرآن.
- ↑ . فقرزدایی در جامعه به فکر جدید و خرد جمعی نیاز دارد.
- ↑ . نقش زکات فطره در فقرزدایی و ایجاد عدالت اقتصادی بررسی می‌شود.
- ↑ . قالَ تَزْرَعُونَ سَبْعَ سِنِينَ دَأَباً فَما حَصَدْتُمْ فَذَرُوهُ فِي سُنْبُلِهِ إِلَّا قَلِيلًا مِمَّا تَأْكُلُونَ؛ گفت: «هفت سال پى در پى مىكاريد، و آنچه را درويديد- جز اندكى را كه مىخوريد- در خوشهاش واگذاريد». (یوسف/47)
- ↑ . وَ الَّذِينَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَ لَمْ يَقْتُرُوا وَ كانَ بَيْنَ ذلِكَ قَواماً؛ «و كسانىاند كه چون انفاق كنند، نه ولخرجى مىكنند و نه تنگ مىگيرند، و ميان اين دو [روش] حد وسط را برمىگزينند». (فرقان/67)
- ↑ . فقر از نگاه قرآن/ کاهش فقر و بیکاری؛ شاخص اصلی رشد اقتصادی.
- ↑ . لِیَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَیَذْکُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِی أَیَّامٍ مَّعْلُومَاتٍ عَلَى مَا رَزَقَهُم مِّن بَهِیمَةِ الْأَنْعَامِ فَکُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِیرَ؛ «تا شاهد منافع خویش باشند و نام خدا را در روزهاى معلومى بر دام‌هاى زبانبستهاى که روزى آنان کرده است ببرند پس از آنها بخورید و به درمانده مستمند بخورانید»(حج/28)
- ↑ . فقرزدایی و افزایش رزق و روزی؛ از آثار دنیوی حج؛تعطیلی حج به بهانه فقرزدایی صحیح نیست/ زندگی حاجی رنگ الهی بگیرد.
- ↑ .دهقانی، 1391، ص217.
- ↑ . وظیفه حکومت اسلامی فقرزدایی از جامعه به جای کمک به فقیر است؛ بیراهه‌های نهادهای حمایتی در مسیر فقرزدایی + صوت