حقوق کارگر
حقوق کارگر؛ به مجموعه قواعدی گفته میشود که کارگر تحت حمایت آن میتواند از مزایا و امتیازاتی برخوردار شود و از زندگی حرفهای خود دفاع نماید. این قوانین باید توسط کارفرما در یک شرکت یا کارگاه به عنوان شخص حقوقی و یا در محیط کوچکتر توسط شخص حقیقی اجرا شود. هدف از در نظر گرفتن حقوق برای کارگر به این دلیل است که ایجاد فضای مطلوب برای کارگر از نظر شرایط کار و زمان کار و تعیین دستمزد به روند شرایط مطلوب اقتصادی کمک میکند. در قرآن نیز به مجموعه ای از حقوق کارگر اشاره شده است که باید توسط کارفرما اجرا شود تا توازن اقتصادی میان کارگر و کارفرما رعایت شود. تعیین مدت زمان کار، تعیین دستمزد، تعیین شرایط کار از نظر سختی و آسانی در ماجرای کار حضرت موسی(ع) و حضرت شعیب(ع)، برعهده گرفتن وزرات حضرت یوسف(ع)، تعیین دستمزد و برآورد هزینه توسط ذوالقرنین برای کارگران سد سازی و دستمزد دایه فرزند در پایان کار از جمله حقوق کارگر است که در قرآن بدان ها اشاره شده است.
حقوق کارگر در اصطلاح
حقوق کارگر به مجموعه قوانین و مقررات حمایتی گفته میشود که کارگر طبق آن دارای مزایا و امتیازاتی می شود.[۱] این مزایا و امتیازات در قرارداد میان کارگر و کارفرما علت وضع چنین حقوقی این است که جامعه کارگری تضمین کننده پایداری اقتصاد کشور است و بدون کار کارگر، کشور رشد و پیشرفت نخواهد کرد.[۲] بیشتر کشورهای پیشرفته با ارتقای حقوق کارگر به چنین پیشرفتی و نظم اجتماعی رسیده اند.[۳] برای ارتقای حقوق کارگر نیاز است که امنیت، عدالت و نظم اجتماعی در مورد کارگر رعایت شود.[۴] از این رو، حمایت از حقوق کارگر و پاسداشت مقام کارگر نه تنها از سفارشهای قرآنی است[۵]؛ بلکه از لحاظ اقتصادی و اجتماعی نیز حائز اهمیت است. [۶]در ذیل به چند حقوق کارگر از نظر قرآن پرداخته شده است.
ابعاد حقوق کارگر در قرآن
حقوق کارگر در قرآن به مجموعه مقرراتی گفته میشود که روابط میان کارگر و کارفرما را در پیش از عقد قرارداد کار، در زمان کار و پس از کار تعیین میکند. علت وجود چنین حقوقی این است که رابطه میان کارگر و کارفرما از پیدایش جهان وجود داشته است و طبق فرموده خداوند متعال، برخی از افراد توسط برخی دیگر به خدمت گرفته میشوند تا چرخه تولید و اقتصادی در حرکت باشد. از این رو، باید به این نکته اذعان کرد که به خدمت گرفتن برخی از افراد همانند کارگران در خدمت کارفرما مستلزم تنظیم حقوق کارگری میان کارگر و کارفرما است تا ورابط پایدار و متعادل میان کارگر و کارفرما حاکم شود. یکی از این حقوق این است که در قرارداد باید طرفین راضی[۷] باشند.[۸] مدت زمان کار و میزان حقوق یا کالا نیز باید تحت یک قرارداد[۹] تعیین شود. در تعیین آن نیز کسی میتواند به وکالت[۱۰] میان کارگر و کارفرما حاکم باشد تا در فسخ یا ادامه کار با مشکلی روبه رو نشوند. حقوق دیگر این است که باید اصل برادری[۱۱] و تعاون[۱۲] در قرآن در رابطه میان کارگر و کارفرما باید حکمفرما باشد؛ چرا که این اصل سبب میشود کارفرما خود را در جایگاه کارگر قرار دهد و مزایا و حقوق وی را پاس بدارد. حقوق دیگر این استکه استثمار و بهره کشی[۱۳] از کارگر تحت هر شرایطی ممنوع میباشد و کارفرما ملزم به رعایت حد نصاب کار و تعیین زمان مشخص برای کارگر میباشد.
یکی دیگر از حقوق کارگر، حقوق اجتماعی برابر کارگر در مقایسه با کارفرما است؛ چرا که میزان حقوق اجتماعی و سیاسی افراد را نباید حوزه اقتصادی تعیین کند؛ بلکه باید عملکرد شخص مورد سنجش[۱۴] قرار گیرد. دستمزد عادلانه و متعارف یکی دیگر از حقوق کارگر است. میزان مال و دستمزد میان دو طرف کارگر و کارفرما مورد توافق قرار میگیرد که در ازای انجام دادن کاری به کارگر، پرداخت کند تا کارگر زندگی مطلوب داشته باشد و بتواند نیازهای زندگی خود را برآورده سازد.[۱۵] دستمزدی که بتواند شکاف و فاصله سطح زندگی کارگر و کارفرما را کاهش دهد.[۱۶] داستان حضرت موسی(ع) در داستان همراهی خود با حضرت خضر(ع)،[۱۷] تعیین دستمزد كارگر بیان شده است. در مورد ديگر، مردمانی به ذوالقرنين[۱۸] پيشنهاد میكنند تا برای ساختن سد، اجرت و مزدی دريافت كنند.[۱۹]
در تعیین اجرت نیز به عرف جامعه و میزان کار باید مد نظر کارفرما باشد که در پایان کار باید پرداخت شود و از تأخیر در دستمز جلوگیری شود. دایه به عنوان کارگر و نگهدار نوزاد[۲۰] از جمله مواردی است که در قرآن به پرداخت دستمزد آن اشاره شده است. حقوق دیگر در ارتباط با رابطه کارفرما و کارگر است، وجدان کاری و مسئولیت پذیری در قبال یکدیگر[۲۱] است. از این رو، کارگر در حال اشتغال، باید وجدان کاری داشته باشد و کارفرما نیز متقابلا، باید مسئولیت کارگران را بپذیرند؛ چرا که در آخرت از آنها سؤال می‌کنند. یکی از شرایطی که برای کارگر در نظر گرفته شده است، قوی و قابل اعتماد بودن کارگر[۲۲] است که دو شرط در برقراری ارتباط کاری پایدار و سالم است و به حفظ حقوق کارگر کمک میکند. علاوه بر این، امانت داری در کار نیز باید مد نظر باشد که در قرآن در ماجرای برعهده گرفتن کار توسط حضرت یوسف(ع)[۲۳] بیان شده است.[۲۴] حقوق دیگر کارگر، تأمین کرامت کارگر و حفظ مقام وی است؛ چرا که قرآن به تعالی و کرامت[۲۵] انسان می‌اندیشد و زمانی که کرامت کارگر تأمین شود، به رشد مادی و معنوی میرسد. با حفظ کرامت و تعیین دستمزد مدت زمان کار دیگر کارگر به عنوان یک برده یا اجیر در نظر گرفته نمیشود و از آنها بهره کشی نخواهد شد.[۲۶] زمانی که اصل برادری و کرامت در حق کارگر رعایت شود، امنیت شغلی کارگر تأمین میشود. داشتن امنیت شغلی ین است که کارفرما به هر بهانهای نتواند کارگر را اخراج و حق و حقوق آنها را کم و زیاد کند و تنها در این صورت است که نگاه کارفرمایان به کارگر، نگاه انسانی و شخصیتی باشد. [۲۷]براین اساس، جامعه‌ای به حقوق كارگر احترام نگذارد جامعه‌ای عاقل نيست و در نظام حقوق اسلامی بايد تمام اقشار جامعه كار كنند و هر روز حق و حقوق كارگران را ادا كنند.[۲۸]
منابع
ارجاعات
- ↑ .ویکی فقه؛ کارگر؛ اصحاب رسانه پیگیر حق و حقوق کارگران باشند
- ↑ . کار و کارگر در اسلام یک ارزش است؛ کارگران در اسلام از جایگاه رفیعی برخوردار هستند؛ ویکی پدیا؛ حقوق کار؛حقوق کارگر در قرآن کریم/ تأکید اسلام بر حفظ کرامت کارگران
- ↑ . متناسب‌سازی حقوق کارگران گامی در تحقق عدالت اجتماعی است
- ↑ .دانشنامه پژوهه؛ حقوق کار
- ↑ . کار و کارگر از منظر قرآن
- ↑ . تکریم جامعه کارگری، ضرورت دین و اجتماع است
- ↑ . يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَأْكُلُوا أَمْوالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْباطِلِ إِلَّا أَنْ تَكُونَ تِجارَةً عَنْ تَراضٍ مِنْكُمْ وَ لا تَقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ إِنَّ اللَّهَ كانَ بِكُمْ رَحِيماً؛ «اى كسانى كه ايمان آوردهايد، اموال همديگر را به ناروا مخوريد- مگر آنكه داد و ستدى با تراضى يكديگر، از شما [انجام گرفته] باشد- و خودتان را مكشيد، زيرا خدا همواره با شما مهربان است». (نساء/29)
- ↑ . دانشنامه حوزه؛ ویژگی¬های حقوقی کار
- ↑ . قالَ إِنِّي أُرِيدُ أَنْ أُنْكِحَكَ إِحْدَى ابْنَتَيَّ هاتَيْنِ عَلى أَنْ تَأْجُرَنِي ثَمانِيَ حِجَجٍ فَإِنْ أَتْمَمْتَ عَشْراً فَمِنْ عِنْدِكَ وَ ما أُرِيدُ أَنْ أَشُقَّ عَلَيْكَ سَتَجِدُنِي إِنْ شاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّالِحِينَ؛ [شعيب] گفت: «من مىخواهم يكى از اين دو دختر خود را [كه مشاهده مىكنى] به نكاح تو در آورم، به اين [شرط] كه هشت سال براى من كار كنى، و اگر ده سال را تمام گردانى اختيار با تو است، و نمىخواهم بر تو سخت گيرم، و مرا ان شاء اللَّه از درستكاران خواهى يافت.» (قصص/27)
- ↑ . قالَ ذلِكَ بَيْنِي وَ بَيْنَكَ أَيَّمَا الْأَجَلَيْنِ قَضَيْتُ فَلا عُدْوانَ عَلَيَّ وَ اللَّهُ عَلى ما نَقُولُ وَكِيلٌ؛[موسى] گفت: «اين [قرار داد] ميان من و تو باشد كه هر يك از دو مدّت را به انجام رسانيدم، بر من تعدّى [روا] نباشد، و خدا بر آنچه مىگوييم وكيل است.» (قصص/28)
- ↑ . إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ؛ در حقيقت، مؤمنان با هم برادرند، پس ميان برادرانتان را سازش دهيد و از خدا پروا بداريد، اميد كه مورد رحمت قرار گيريد». (حجرات/10)
- ↑ . وَ تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى وَ لا تَعاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَ الْعُدْوانِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقابِ؛ «و در نيكوكارى و پرهيزگارى با يكديگر همكارى كنيد، و در گناه و تعدّى دستيار هم نشويد، و از خدا پروا كنيد كه خدا سختكيفر است». (مائده/2)
- ↑ . و قالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَنْ نُؤْمِنَ بِهذَا الْقُرْآنِ وَ لا بِالَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَ لَوْ تَرى إِذِ الظَّالِمُونَ مَوْقُوفُونَ عِنْدَ رَبِّهِمْ يَرْجِعُ بَعْضُهُمْ إِلى بَعْضٍ الْقَوْلَ يَقُولُ الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا لِلَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا لَوْ لا أَنْتُمْ لَكُنَّا مُؤْمِنِينَ؛ و كسانى كه كافر شدند گفتند: «نه به اين قرآن و نه به آن [توراتى] كه پيش از آن است هرگز ايمان نخواهيم آورد.» و اى كاش بيدادگران را هنگامى كه در پيشگاه پروردگارشان بازداشت شدهاند مىديدى [كه چگونه] برخى از آنان با برخى [ديگر جدل و] گفتگو مىكنند؛ كسانى كه زيردست بودند به كسانى كه [رياست و] برترى داشتند، مىگويند: «اگر شما نبوديد قطعاً ما مؤمن بوديم.» (سبأ/31)
- ↑ يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْناكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَ أُنْثى وَ جَعَلْناكُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ؛ «اى مردم، ما شما را از مرد و زنى آفريديم، و شما را ملّت ملّت و قبيله قبيله گردانيديم تا با يكديگر شناسايى متقابل حاصل كنيد. در حقيقت ارجمندترين شما نزد خدا پرهيزگارترين شماست. بىترديد، خداوند داناى آگاه است». (حجرات/13)
- ↑ . متناسب‌سازی حقوق کارگران گامی در تحقق عدالت اجتماعی است؛ اصحاب رسانه پیگیر حق و حقوق کارگران باشند؛حقوق کارگران به صورت اسلامی ادا شود؛حقوقی که ضایع میشود / کارگران را به امان خدا نگذارید
- ↑ .دانشنامه حوزه؛ حقوق کارگر در اسلام.
- ↑ . فَانطَلَقَا حَتَّى إِذَا أَتَیَا أَهْلَ قَرْیَةٍ اسْتَطْعَمَا أَهْلَهَا فَأَبَوْا أَن یُضَیِّفُوهُمَا فَوَجَدَا فِيهَا جِدَارًا یُرِيدُ أَنْ یَنقَضَّ فَأَقَامَهُ قَالَ لَوْ شِئْتَ لَاتَّخَذْتَ عَلَیْهِ أَجْرًا؛ «پس رفتند تا به اهل قريهاى رسيدند از مردم آنجا خوراكى خواستند و[لى آنها] از مهمان نمودن آن دو خوددارى كردند پس در آنجا ديوارى يافتند كه مىخواست فرو ريزد و [بنده ما] آن را استوار كرد [موسى] گفت اگر مىخواستى [مىتوانستى] براى آن مزدى بگيرى» (کهف/77)
- ↑ . قالُوا يا ذَا الْقَرْنَيْنِ إِنَّ يَأْجُوجَ وَ مَأْجُوجَ مُفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ فَهَلْ نَجْعَلُ لَكَ خَرْجاً عَلى أَنْ تَجْعَلَ بَيْنَنا وَ بَيْنَهُمْ سَدًّا؛«گفتند: «اى ذو القرنين، يأجوج و مأجوج سخت در زمين فساد مىكنند، آيا [ممكن است] مالى در اختيار تو قرار دهيم تا ميان ما و آنان سدّى قرار دهى؟» (کهف/94)
- ↑ . موضوع «كار و كارگری از ديدگاه قرآن» بررسی شد
- ↑ . وَ الْوالِداتُ يُرْضِعْنَ أَوْلادَهُنَّ حَوْلَيْنِ كامِلَيْنِ لِمَنْ أَرادَ أَنْ يُتِمَّ الرَّضاعَةَ وَ عَلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَ كِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ لا تُكَلَّفُ نَفْسٌ إِلَّا وُسْعَها لا تُضَارَّ والِدَةٌ بِوَلَدِها وَ لا مَوْلُودٌ لَهُ بِوَلَدِهِ وَ عَلَى الْوارِثِ مِثْلُ ذلِكَ فَإِنْ أَرادا فِصالًا عَنْ تَراضٍ مِنْهُما وَ تَشاوُرٍ فَلا جُناحَ عَلَيْهِما وَ إِنْ أَرَدْتُمْ أَنْ تَسْتَرْضِعُوا أَوْلادَكُمْ فَلا جُناحَ عَلَيْكُمْ إِذا سَلَّمْتُمْ ما آتَيْتُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ؛ «و مادران [بايد] فرزندان خود را دو سال تمام شير دهند. [اين حكم] براى كسى است كه بخواهد دوران شيرخوارگى را تكميل كند. و خوراك و پوشاك آنان [مادران]، به طور شايسته، بر عهده پدر است. هيچ كس جز به قدر وسعش مكلف نمىشود. هيچ مادرى نبايد به سبب فرزندش زيان ببيند، و هيچ پدرى [نيز] نبايد به خاطر فرزندش [ضرر ببيند]. و مانند همين [احكام] بر عهده وارث [نيز] هست. پس اگر [پدر و مادر] بخواهند با رضايت و صوابديد يكديگر، كودك را [زودتر] از شير بازگيرند، گناهى بر آن دو نيست. و اگر خواستيد براى فرزندان خود دايه بگيريد، بر شما گناهى نيست، به شرط آنكه چيزى را كه پرداخت آن را به عهده گرفتهايد، به طور شايسته بپردازيد. و از خدا پروا كنيد و بدانيد كه خداوند به آنچه انجام مىدهيد بيناست«. (بقره/233)
- ↑ . وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَجَعَلَكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلَكِنْ يُضِلُّ مَنْ يَشَاءُ وَيَهْدِي مَنْ يَشَاءُ وَلَتُسْأَلُنَّ عَمَّا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ؛ «و اگر خدا مىخواست قطعا شما را امتى واحد قرار مىداد ولى هر كه را بخواهد بيراه و هر كه را بخواهد هدايت مى كند و از آنچه انجام مى داديد حتما سؤال خواهيد شد». (نحل/۹۳)
- ↑ . قالَتْ إِحْداهُما يا أَبَتِ اسْتَأْجِرْهُ إِنَّ خَيْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ الْقَوِيُّ الْأَمِينُ؛ يكى از آن دو [دختر] گفت: «اى پدر، او را استخدام كن، چرا كه بهترين كسى است كه استخدام مىكنى: هم نيرومند [و هم] درخور اعتماد است.» (قصص/26)
- ↑ . وَ قالَ الْمَلِكُ ائْتُونِي بِهِ أَسْتَخْلِصْهُ لِنَفْسِي فَلَمَّا كَلَّمَهُ قالَ إِنَّكَ الْيَوْمَ لَدَيْنا مَكِينٌ أَمِينٌ؛ «و پادشاه گفت: «او را نزد من آوريد، تا وى را خاص خود كنم.» پس چون با او سخن راند، گفت: «تو امروز نزد ما با منزلت و امين هستى.» قالَ اجْعَلْنِي عَلى خَزائِنِ الْأَرْضِ إِنِّي حَفِيظٌ عَلِيمٌ؛ [يوسف] گفت: «مرا بر خزانههاى اين سرزمين بگمار، كه من نگهبانى دانا هستم.» (یوسف/55-54)
- ↑ . حقوق متقابل کارگر و کارفرما در اسلام/ چرا پیامبر(ص) بر دستان کارگر بوسه زد؛ حفظ حقوق مالی و انسانی کارگر
- ↑ . وَ لَقَدْ كَرَّمْنا بَنِي آدَمَ وَ حَمَلْناهُمْ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّيِّباتِ وَ فَضَّلْناهُمْ عَلى كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضِيلًا؛«و به راستى ما فرزندان آدم را گرامى داشتيم، و آنان را در خشكى و دريا [بر مركبها] برنشانديم، و از چيزهاى پاكيزه به ايشان روزى داديم، و آنها را بر بسيارى از آفريدههاى خود برترى آشكار داديم». (أسراء/70)
- ↑ . تلاش‌های شهید مطهری برای مقابله با نگاه مارکسیستی به مقوله کار/ تفاوت کارگری و مزدوری؛کارگران در نظام اسلامی از جایگاه رفیعی برخوردار هستند؛ لزوم پرداخت به‌موقع مزد کارگران/ اخلاق و آداب کار در اسلام
- ↑ . نگاه کارفرمایان به کارگر باید نگاه انسانی و شخصیتی باشد؛اسلام بر لزوم استیفاء حقوق کارگر تاکید دارد/قانون کار ضامن امنیت شغلی کارگران باشد
- ↑ . كارگران از جايگاه بالايی در جامعه اسلامی برخوردار هستند؛ شأن و منزلت کارگران را دریابیم/ نقش کارگران در تحقق شعار سال؛ رعایت حقوق کارگر در کلام امام رضا(ع)/ بهبود امور اقتصادی با تکیه بر کلام بزرگان؛ ارزش والای «کار» در قرآن کریم/ اسناد حمایت پیامبر اسلام(ص) از کارگران ؛مدافع حقوق کارگران باشید؛حق جامعه کارگری این نیست؛شش توصیه اسلام درباره حقوق کارگران / دیدگاه قرآن در مورد دستمزد عادلانه چیست