قربانی

قربانی؛ در لغت به معنای نزديكی و در اصطلاح به کشتن گوسفند، گاو و شتر به نیت تقرب به خدا اطلاق می‌گردد. در تمامی ادیان باستانی اهدای قربانی به خداوند مرسوم است. همان‌گونه که در گذر زمان، در اصل توحید انحرافاتی پدید آمد، در مسئله قربانی کردن هم انحرافاتی ایجاد شد و به قربانی انسان تبدیل شد. بنا بر روایات، کسی که قربانی کردن انسان را متوقف کرد، حضرت ابراهیم خلیل‌الله بود. هدف از قربانی براساس آیات قرآن، ایجاد تقوا و اطعام فقرا است.

تعریف قربانی

قربانی از واژه قرب، به معنای نزديكی است. در اصطلاح، به کشتن گوسفند، گاو و شتر به نیت تقرب به خدا، قربانی اطلاق می‌گردد.

شرایط قربانی

برای قربانی شرایطی ذکر کرده‌اند که بیمار، پیر و ناقص نبودن، ازجملۀ این شرایط است.

انواع قربانی در اسلام

در اسلام دو نوع قربانی وجود دارد که هر کدام شامل مصادیقی به شرح ذیل هستند: 1.قربانی واجب که عبارت‌اند از: قربانی کردن در مناسک حج، کفاره برخی اعمال در حج، نذر، عهد و قسم. 2.قربانی مستحب که عبارت‌اند از: قربانی کردن در روز عید قربان به شرط تمکن مالی و عقیقه یعنی قربانی کردن در روز هفتم ولادت فرزند.

پیشینۀ قربانی در ادیان

در تمامی ادیان باستانی اهدای قربانی به خداوند مرسوم بود. یکی از راه‌های نزدیکی انسان‌ها به خداوند متعال این بود که موجودی خود را به پیشگاه او تقدیم کنند. این از آداب اولیه‌ای است که در ماجرای فرزندان آدم نیز بوده است. همان‌گونه که در گذر زمان، در اصل توحید انحرافاتی پدید آمد، در مسئله ارتباط انسان با خدا و از جمله قربانی کردن هم انحرافاتی ایجاد شد و قربانی از مسیر خود خارج و به قربانی انسان تبدیل شد. در بابل، مصر و بخش‌هایی از هند باستان، زیباترین دختران را قربانی می‌کردند. بنا بر روایات، کسی که قربانی کردن انسان را متوقف کرد، حضرت ابراهیم خلیل‌الله بود. لذا قربانی کردن حیوانات اهلی جایگزین قربانی انسان شد. در عصر جاهلیت نیز، قربانی کردن از پلیدی شرک مبرا نبود. کعبه را با خون قربانی آلوده می‌کردند و گوشت آن را بر خانه کعبه می‌آویختند تا خداوند آن را قبول کند. در قرآن کریم این رسم مذموم دانسته، و شرط قبولی قربانی تقوا معرفی شد.

اهمیت و اهداف قربانی در قرآن

در داستان فرزندان حضرت آدم در قرآن، قربانی یکی از آن‌ها قبول و دیگری رد شد. دلیل قبول قربانی نیز، تقوا معرفی گردید: وَ اتْلُ عَلَيهمْ نَبَأَ ابْنى ءَادَمَ بِالْحَقِّ إِذْ قَرَّبَا قُرْبَانًا فَتُقُبِّلَ مِنْ أَحَدِهِمَا وَ لَمْ يُتَقَبَّلْ مِنَ الاْخَرِ قَالَ لَأَقْتُلَنَّكَ قَالَ إِنَّمَا يَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِين؛ و داستان دو فرزند آدم را بحقّ بر آنها بخوان: هنگامى كه هر كدام، كارى براى تقرّب (به پروردگار) انجام دادند؛ امّا از يكى پذيرفته شد، و از ديگرى پذيرفته نشد؛ (برادرى كه عملش مردود شده بود، به برادر ديگر) گفت: «به خدا سوگند تو را خواهم كشت!» (برادر ديگر) گفت: «(من چه گناهى دارم؟ زيرا) خدا، تنها از پرهيزگاران مى‏پذيرد»(مائده/ 27). قرآن کریم در بخشی از داستان حضرت ابراهیم(ع) نیز که به قربانی حضرت اسماعیل(ع) پرداخته است، فرمود: فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْيَ قَالَ يَا بُنَيَّ إِنِّي أَرَى فِي الْمَنَامِ أَنِّي أَذْبَحُكَ فَانْظُرْ مَاذَا تَرَى قَالَ يَا أَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِي إِنْ شَاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّابِرِينَ؛ «و وقتى با او به جايگاه سعى رسيد گفت؛ اى پسرك من در خواب [چنين] مى‌بينم كه تو را سر مى‌برم پس ببين چه به نظرت مى‌آيد؟ گفت؛ اى پدر من آنچه را مامورى بكن انشاءالله مرا از شكيبايان خواهى يافت»(صافات/ 102). درواقع، دستور خداوند به حضرت ابراهیم(ع) در مورد ذبح حضرت اسماعیل(ع) برای این بود که آن‌ حضرت در پرتو این عمل با سرسخت‌ترین و ریشه‌دارترین عامل تعلّق نفس که حُبّ و دوستی فرزند است مبارزه کند، و با اطاعت از خدا تعلّق نفسانی را ریشه‌کن سازد. بر این اساس، قربانی کردن حاجیان در واقع نوعی جهاد با نفس در جهت زدودن تعلّقات و وابستگی‌های دنیایی و مادی است. در اسلام، نمادهایی وجود دارد که برای تبلیغ فرهنگ اسلام، همیشه باید باشند و قربانی کردن نیز از آن شعائر الهی است: وَالْبُدْنَ جَعَلْنَاهَا لَکُم مِّن شَعَائِرِ اللَّهِ؛ «و شتران فربه را براى شما از [جمله] شعایر خدا قرار دادیم»(حج/ 36). قرآن مجید در آیۀ بعدی، هدف از واجب کردن قربانی را ایجاد تقوا در انسان بیان فرموده است: لَنْ یَنالَ اللَّهَ لُحُومُها وَ لا دِماؤُها وَ لکِنْ یَنالُهُ التَّقْوى‏ مِنْکُمْ...؛ «نه گوشت‌ها و نه خون‌هاى آن‌ها، هرگز به خدا نمی‌رسد. آن‌چه به او می‌رسد، تقوا و پرهیزگارى شماست...» (حج/ ۳۷). در آیۀ دیگری از این سوره نیز موارد مصرف گوشت قربانی مشخص شده است: لِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِي أَيَّامٍ مَعْلُومَاتٍ عَلَى مَا رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِيمَةِ الْأَنْعَامِ فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِيرَ؛ «تا شاهد منافع گوناگون خويش (در اين برنامه حياتبخش) باشند؛ و در ايّام معيّنى نام خدا را، بر چهارپايانى كه به آنان داده است، (به هنگام قربانى كردن) ببرند؛ پس از گوشت آنها بخوريد؛ و بينواى فقير را نيز اطعام نماييد.»(حج/ 28). بنابراین، یکی از اهداف قربانی، اطعام مساکین و فقرا است که حداقل باید یک‌سوم گوشت قربانی به آن‌ها اختصاص یابد. بنابراین، هدف اصلی در مسئله قربانی، رسيدن به مقام عالی تقوا و فدا كردن مال و انفاق آن در راه خدا است. به عبارت دیگر، دو هدف کلی برای قربانی می‌توان در نظر گرفت:‌ 1.هدف مادی و رفع نیازهای مادی و اقتصادی جامعه اسلامی 2.هدف معنوی که عبارت است از نماد بودن این عمل برای ایثار و قربانی کردن تمام خواهش های‌نفسانی در برابر خواست خداوند متعال.

آثار قربانی

تقوا، فنای فی‌الله، آمرزش گناهان،و حفظ جان انسان از خطرات، ترقی معنوی، شرح صدر، آرامش روانی و فراهم آوردن زمینه مشارکت در رفع مشکلات اقتصادی جامعه را از آثار قربانی برشمرده‌اند.

منابع

ایکنا

ویکی شیعه