مدیریت خانواده: تفاوت میان نسخه‌ها
(صفحه‌ای تازه حاوی «'''مدیریت خانواده'''؛ سرپرستی و مراقبت از خانواده. مدیریت خانواده، به معنای سرپرستی و مراقبت از خانواده و هدایت آن به سوی رشد و کمال است. در دین اسلام خانواده نهاد ارزشمند و مقدسی است. پیامبر اسلام (ص) توصیه کرده‌اند که زن و مرد به صورت مشترک و با...» ایجاد کرد) |
(بدون تفاوت)
|
نسخهٔ ۳ سپتامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۷:۳۵
مدیریت خانواده؛ سرپرستی و مراقبت از خانواده. مدیریت خانواده، به معنای سرپرستی و مراقبت از خانواده و هدایت آن به سوی رشد و کمال است. در دین اسلام خانواده نهاد ارزشمند و مقدسی است. پیامبر اسلام (ص) توصیه کرده‌اند که زن و مرد به صورت مشترک و با تقسیم کار به مدیریت امور خانواده بپردازند. بر اساس آیات قرآن، مرد سرپرست و مدیر خانواده است و وظیفه دارد با اخلاق نیکو، عدالت و محبت با اعضای خانواده رفتار نموده و نیازهای مالی آنها را تأمین نماید.
تعریف
خانواده کوچک‌ترین نهاد اجتماعی و شامل یک گروه دو یا چند نفره است که با هم زندگی می‌کنند، برای تأمین مخارج زندگی درآمد مشترک دارند و از طریق خون و وراثت، ازدواج و یا فرزندخواندگی با هم نسبت دارند.[۱] مدیریت، علم و هنر هماهنگ کردن استعدادها و تلاش‌های اعضای گروه و نحوۀ استفاده صحیح از امکانات، برای دستیابی به هدف معین است. مدیر برای اجرای وظایف خود به برنامه‌ریزی، نظارت صحیح و قدرت تصمیم‌گیری نیاز دارد. مدیریت اسلامی، به معنای علم به کارگیری صحیح اعضا و امکانات گروه، با هدف نیل به اهداف تعیین شده است، به نحوی که با احکام و دستورات شرعی تناقض نداشته باشد.[۲]
اهمیت نهاد خانواده
خانواده نخستین واحد اجتماعی و زیربنای جامعه، با ازدواج زن و مرد تشکیل می‌شود و به مرور زمان پس از تولد فرزندان تعداد اعضای آن بیشتر می‌شود. از ابتدای تاریخ خلقت انسان، خانواده خاستگاه تمدن و فرهنگ بود. این نهاد کوچک اجتماعی، دارای اهداف متعدد است و استعداد و توانایی اعضای آن باید در جهت رسیدن به آنها صرف شود. نخستین هدف خانواده که یکی از مهم‌ترین انگیزه‌های تشکیل آن است، عشق‌ورزیدن و ایجاد فضایی صمیمی و امن برای همسران است. خانوادۀ سالم و مستحکم موجب ساختن جامعه‌ای سالم و پویا می‌شود.[۳]
خانواده در دین اسلام بسیار ارزشمند است. بر اساس آیات قرآن، زوجیت و ازدواج زن و مرد منشأ الهی دارد و نشانه‌ای از قدرت، لطف و رحمت الهی است.[۴] در فرهنگ قرآنی، زن و مرد در خلقت با یکدیگر برابر هستند و هدف ازدواج در مرحلۀ اول، آرامش و مودت میان آنها است.[۵] قرآن، همسران را مانند لباس برای یکدیگر تشبیه کرده است.[۶] این تشبیه بیانگر برخی از اهداف و فواید ازدواج؛ همچون نقش حمایتی و حفاظتی همسران نسبت به یکدیگر است؛ و از سوی دیگر همسران می‌توانند موجب حفظ عفت و پاکدامنی و وقار و آراستگی هم باشند. در قرآن آیاتی درمورد حقوق اعضای خانواده وجود دارد. کانون خانواده در دین اسلام بسیار مقدس و ارزشمند است تا جایی که در آیات قرآن دستوراتی برای مجازات افرادی که با فساد و روابط نامشروع به خانواده و جامعه لطمه می‌زنند وجود دارد.[۷]
مدیریت خانواده در اسلام
نیاز به مدیریت در هر گروه و مجموعه‌ای یک اصل عقلانی و تردیدناپذیر است. یکی از شاخصه‌های اصلی گروه‌های موفق، وجود مدیری شایسته است. در دین اسلام نیز بحث مدیریت صحیح در همۀ عرصه‌های زندگی اهمیت دارد، تا جایی که طبق فرمودۀ پیامبر اسلام (ص)، حتی اگر فقط سه نفر در یک سفر با یکدیگر همراه شدند، لازم است یکی از آنها مدیریت و مسئولیت جمع را برعهده بگیرد.[۸] در آیات قرآن،[۹] تعهد و مسئولیت متقابل افراد نسبت به یکدیگر به‌عنوان یک اصل کلی مطرح شده است.[۱۰] دین اسلام به مدیریت مشترک زن و مرد در خانواده توصیه کرده است؛ به این شکل که مرد مسئولیت تأمین معاش خانواده و مدیریت امور بیرون از منزل، و زن مسئولیت امور داخل منزل و تربیت و پرورش فرزندان را برعهده بگیرد. پیامبر اسلام (ص) نیز پس از ازدواج دخترش فاطمه (س) با علی (ع) به همین شکل برایشان تقسیم کار کرد. بر اساس آیۀ قرآن، مردها وظیفه دارند نیازهای اقتصادی همسر و خانواده را تأمین کنند و از خانه و خانوادۀ خود مراقبت نمایند.[۱۱]
در نگاه دین اسلام، زن و مرد مکمل هم هستند و باید در کنار هم با تقسیم وظایف امور مربوط به خانواده را مدیریت کنند. مرد به دلیل قدرت بدنی بیشتر مسئول تأمین معاش و دفاع از خانه و خانواده است و زن هم به دلیل توانمندی عاطفی بیشتری که دارد، بهتر می‌تواند به نگهداری و تربیت فرزندان بپردازد. خانواده هم مانند هر گروه دیگری نیازمند مدیر و مسئولی واحد است تا از تناقض و اختلاف در وظایف جلوگیری شود. بر اساس آیات قرآن، از آنجا که به دلیل توانایی جسمی بیشتر، وظیفۀ تأمین معاش خانواده به مردها سپرده شده است، وظیفۀ مدیریت و سرپرستی خانواده هم به آنها واگذار شده است. این مسئولیت، یک نوع فضیلت و برتری نیست؛ بلکه یک وظیفۀ سنگین است که زن‌ها از آن معاف شده‌اند.
این مسئولیت برای مردان فقط محدود به چارچوب خانواده است و قابل تسرّی به امور اجتماعی و سیاسی نیست.[۱۲] مدیریت مرد در خانواده باید بر مبنای محبت، اخلاق نیکو و عدالت باشد. مرد وظیفه دارد کرامت اعضای خانواده را حفظ و در استحکام و پایداری کانون خانواده تلاش کند.[۱۳] در دین اسلام اگر بر اساس آیه قوامیت،[۱۴] مدیریت خانواده به مرد واگذار شده؛ به واسطۀ بسیاری از آیات دیگر این مدیریت ضابطه‌مند شده است و مرد باید با اخلاق نیکو و پرهیز از ظلم و آزار با اعضای خانواده رفتار کند؛[۱۵] یعنی مرد در عین اینکه مدیر خانواده است و وظیفه دارد نیازهای خانواده را تأمین نماید، موظف است کرامت انسانی و احترام اعضای خانواده را حفظ کند.[۱۶]
اصول مدیریت خانواده
بحث از مدیریت خانواده فقط مربوط به مسائل اقتصادی و تأمین معاش خانواده نیست؛ به همین دلیل در آموزه‌های اسلامی به تقسیم کار بین زن و مرد توصیه شده است. مهم‌ترین اصل در مدیریت خانواده، ایمان محوری است. زن و مرد در درجۀ اول باید به تقویت باورهای مذهبی خود بپردازند که در سایۀ همین باورها عشق و احترام و وفاداری میان آنها افزوده می‌شود و پس از آن، وظیفه دارند در تربیت صحیح فرزندانشان و ایجاد محیطی امن و سالم برای رشد و بالندگی تمام اعضای خانواده تلاش کنند.
هدف از خلقت انسان و تشریع ادیان، گام برداشتن در مسیر رشد و کمال و دستیابی به رضایت و خشنودی الهی است. تمام دستورات دین؛ ازجمله توصیه‌هایی که در باب مدیریت خانواده به‌عنوان مهم‌ترین نهاد تربیتی اجتماعی صورت‌گرفته است، در جهت رشد و کمال فرد و جامعه است و بر اساس دستورات و احکام دین، مرد و زن هیچ‌کدام مجاز نیستند با سوءرفتار و تصمیمات غلط به کانون خانواده صدمه بزنند و باید بدانند در نگاه دین اسلام همۀ انسان‌ها ارزشمند و مخلوق خداوند هستند. مدیریت مورد نظر اسلام درمورد خانواده، مدیریتی همراه با عشق و محبت است که زمینه‌های رشد و ترقی فرد و جامعه و حرکت در مسیر کمال را میسر می‌سازد.[۱۷]
پیامدهای عدم مدیریت صحیح در خانواده
سوء مدیریت در خانواده ابعاد و پیامدهای وسیعی دارد و فرد، خانواده و در نهایت جامعه را دچار چالش‌ها و مشکلات فراوانی می‌کند که برخی جبران‌ناپذیر هستند و برای جبران و اصلاح برخی دیگر نیاز به صرف زمان، انرژی و هزینه است. اگر زن و مرد؛ مادر و پدر خانواده، بر روابط خود مدیریت درستی نداشته باشند و ارتباط عاطفی میان آنها سرد شود، تمام اعضای خانواده دچار مشکل خواهند شد و خانواده دیگر نمی‌تواند در مسیر پیشرفت قدم بردارد؛ زیرا دیگر عشق و محبت و انگیزه‌ای برای تلاش وجود ندارد. در چنین خانواده‌ای فرزندان نیز دچار بحران می‌شوند و آسیب‌های تربیتی و روحی شدیدی برای آنها ایجاد خواهد شد. زن و مرد باید در ابتدا برای ارتباط عاطفی دوسویه و پایدار نسبت به هم تلاش کنند تا با ایجاد محیطی امن و آرام به فکر پیشرفت خود و فرزندانشان در ابعاد گوناگون زندگی فردی و اجتماعی باشند.[۱۸]
دیدگاه اسلام پیرامون جایگاه زن در خانواده و جامعه
در دین اسلام نوع بشر فارغ از جنسیت، دارای ارزش و احترام است و ملاک برتری انسان‌ها در برابر خداوند، تقوا و عمل صالح است.[۱۹] سپردن مدیریت خانواده به مردان به معنای محدود کردن فعالیت زنان و یا ایجاد حق برای مردان در جهت ممانعت از اشتغال همسرشان نیست. اسلام برای حقوق زن و مرد ارزش بسیاری قائل است و قوامیت مرد به این معنا نیست که او حق ظلم و آزار همسر و فرزندان را داشته باشد. به‌عنوان نمونه، درمورد اشتغال زن، فقهای مسلمان عقیده دارند فقط درصورتی که شغل زن با حیثیت خانوادگی مخالف باشد مرد می‌تواند از اشتغال او ممانعت کند. مدیریت مورد نظر اسلام، مدیریتی نرم و توأم با عشق و احترام است.[۲۰]
بررسی زندگی و مطالعۀ سرگذشت فاطمه زهرا (س) و دختر گرامیشان زینب (س) نشان می‌دهد که دین اسلام موافق نقش‌آفرینی زن، با حفظ عفت و حجاب در عرصه‌های گوناگون اجتماعی و سیاسی است. نقش زن در اسلام محدود در مدیریت امور داخل خانه و تربیت فرزندان نیست؛ بلکه این اولین و مهم‌ترین نقشی است که اسلام بر اساس ویژگی‌ها و استعدادهای ذاتی زنان برای آنها شایسته می‌داند؛ اما نقش‌آفرینی زن از دیدگاه اسلام دارای حوزۀ گسترده‌تری است. زینب (س) همچون مادرش، الگوی یک زن قهرمان، قوی و بابصیرت است که در واقعۀ مهم عاشورا و در دوران حساس پس از آن شجاعانه و آگاهانه عمل کرد.[۲۱]
منابع
ایکنا
دانشنامه پژوهه
دانشنامه حوزه
ارجاعات
- ↑ . عوامل مؤثر در کارایی خانواده، ص19.
- ↑ . اندیشه حوزه، شمارۀ 77-78.
- ↑ . اصول مدیریت خانواده اسلامی؛ توجه به آفرینش براساس نفس واحد و حفظ حرمت‌‌ها؛ آيه ۱۲۲ سوره «بقره» بر جايگاه محوری خانواده اشاره دارد.
- ↑ . وَ مِنْ آياتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْواجاً لِتَسْكُنُوا إِلَيْها وَ جَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً...؛ «و از نشانههاى او اینکه از جنس خودتان همسرانى براى شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید و در میانتان مودت و رحمت قرار داد... » (روم/21)
- ↑ . یَا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمْ الَّذِی خَلَقَکُم مِّن نَّفُسٍ وَاحِدَهٍ وَ خَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا، وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا كَثِيرًا وَنِسَاءً وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا؛ «اى مردم، از پروردگارتان كه شما را از «نفس واحدى» آفريد و جفتش را [نيز ] از او آفريد، و از آن دو، مردان و زنان بسيارى پراكنده كرد، پروا داريد؛ و از خدايى كه به [نام] او از همديگر درخواست مى‌كنيد پروا نماييد؛ و زنهار از خويشاوندان مَبُريد، كه خدا همواره بر شما نگهبان است.» (نساء/1)
- ↑ . هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ؛ «آنان براى شما لباسى هستند و شما براى آنان لباسى هستيد.» (بقره/187)
- ↑ . عوامل تحکیم روابط خانواده از منظر قرآن؛ آيه ۱۲۲ سوره «بقره» بر جايگاه محوری خانواده اشاره دارد.
- ↑ . کنزالعمال، ج6، ص177، حدیث 17550.
- ↑ . وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَيُطِيعُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ أُولَئِكَ سَيَرْحَمُهُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ؛ « و مردان و زنان با ايمان، دوستان يكديگرند، كه به كارهاى پسنديده وا مى‌دارند، و از كارهاى ناپسند باز مى‌دارند، و نماز را بر پا مى‌كنند و زكات مى‌دهند، و از خدا و پيامبرش فرمان مى‌برند. آنانند كه خدا به زودى مشمول رحمتشان قرار خواهد داد، كه خدا توانا و حكيم است. » (توبه/71)
- ↑ . مرد، زن و مدیریت خانواده، ص1.
- ↑ . الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَبِمَا أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوَالِهِمْ؛ «مردان، سرپرست زنانند، به دليل آنكه خدا برخى از ايشان را بر برخى برترى داده و [نيز] به دليل آنكه از اموالشان خرج مى‌كنند.» (نساء/۳۴)
- ↑ . عوامل تحکیم روابط خانواده از منظر قرآن؛ پیام آیه «قوامیت» تقسیم مدیریت خانواده بین زن و شوهر است.
- ↑ . سرپرستی مرد در خانواده وظیفه است نه فضیلت/ از اکسیر محبت غافل نشویم.
- ↑ . نساء/34.
- ↑ . يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ بِالْقِسْطِ...؛ «اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، پيوسته به عدالت قيام كنيد...»(نساء/135) يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا يَحِلُّ لَكُمْ أَنْ تَرِثُوا النِّسَاءَ كَرْهًاوَلَا تَعْضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبُوا بِبَعْضِ مَا آتَيْتُمُوهُنَّ إِلَّا أَنْ يَأْتِينَ بِفَاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ وَعَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ فَإِنْ كَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسَى أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئًا وَيَجْعَلَ اللَّهُ فِيهِ خَيْرًا كَثِيرًا؛ «اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، براى شما حلال نيست كه زنان را به اكراه ارث بريد؛ و آنان را زير فشار مگذاريد تا بخشى از آنچه را به آنان داده‌ايد [از چنگشان به در] بريد، مگر آنكه مرتكب زشتكارى آشكارى شوند، و با آنها بشايستگى رفتار كنيد؛ و اگر از آنان خوشتان نيامد، پس چه بسا چيزى را خوش نمى‌داريد و خدا در آن مصلحت فراوان قرار مى‌دهد.»(نساء/19)
- ↑ . رویکردی نوین در روابط خانواده،ص78-79.
- ↑ . سرپرستی مرد در خانواده وظیفه است نه فضیلت/ از اکسیر محبت غافل نشویم ؛ رویکردی نوین در روابط خانواده،ص78-79. فاصله گرفتن از سبک زندگی اسلامی؛ عامل اصلی اختلاف در خانواده‌ها.
- ↑ . والدین مدیریت در خانواده را جدی بگیرند.
- ↑ . وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًا؛ «و به راستى ما فرزندان آدم را گرامى داشتيم، و آنان را در خشكى و دريا [بر مركبها] برنشانديم، و از چيزهاى پاكيزه به ايشان روزى داديم، و آنها را بر بسيارى از آفريده‌هاى خود برترى آشكار داديم.» (اسراء/70)؛ ... إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ... ؛ «در حقيقت ارجمندترين شما نزد خدا پرهيزگارترين شماست.» (حجرات/13)
- ↑ . معنا و حدود قوامیت مرد در خانواده.
- ↑ . نقش زن در اسلام صرفا مديريت خانواده نيست.