ویراستار
۳٬۴۸۵
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
Parsaeiyan (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - ' ها ' به 'ها ') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
«هوش مصنوعی» (AI)؛ در مقابل هوش طبیعی (هوش انسانی) قرار گرفته و به سیستم‌هایی اطلاق می‌شود که می‌توانند واکنش‌هایی مشابه رفتارهای هوشمند انسانی داشته باشند. این سیستم‌ها توانایی یادگیری، استدلال و حل مسائل را دارا هستند. عرصه‌های کاربرد هوش مصنوعی در زندگی بشر بسیار زیاد است. یکی از این عرصه‌ها، کاربرد هوش مصنوعی در علوم اسلامی و مطالعات قرآنی است. در این عرصه، هوش مصنوعی ظرفیت‌های فراوانی را در اختیار قرار داده و در عین حال، چالش‌ها و آسیب‌هایی را نیز با خود آورده است. | '''«هوش مصنوعی» (AI)'''؛ در مقابل هوش طبیعی (هوش انسانی) قرار گرفته و به سیستم‌هایی اطلاق می‌شود که می‌توانند واکنش‌هایی مشابه رفتارهای هوشمند انسانی داشته باشند. این سیستم‌ها توانایی یادگیری، استدلال و حل مسائل را دارا هستند. عرصه‌های کاربرد هوش مصنوعی در زندگی بشر بسیار زیاد است. یکی از این عرصه‌ها، کاربرد هوش مصنوعی در علوم اسلامی و مطالعات قرآنی است. در این عرصه، هوش مصنوعی ظرفیت‌های فراوانی را در اختیار قرار داده و در عین حال، چالش‌ها و آسیب‌هایی را نیز با خود آورده است. | ||
== چیستی هوش مصنوعی == | == چیستی هوش مصنوعی == | ||
هوش مصنوعی (Artificial intelligence) (به اختصار: AI)، به سیستم‌هایی گفته | هوش مصنوعی (Artificial intelligence) (به اختصار: AI)، به سیستم‌هایی گفته می‌شود که می‌توانند واکنش‌هایی مشابه رفتارهای هوشمند انسانی از جمله درک شرایط پیچیده، شبیه سازی فرایندهای تفکری و شیوه‌های استدلالی انسانی و پاسخ موفق به آنها، یادگیری و توانایی کسب دانش و استدلال برای حل مسایل را داشته باشند<ref>[https://abadis.ir/fatofa/%D9%87%D9%88%D8%B4-%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C/ دانشنامه آزاد فارسی]</ref>. هوش مصنوعی، هوشی است که توسط ماشین‌ها ظهور پیدا کرده و در مقابل «هوش طبیعی»<ref>Natural Intelligence</ref> قرار می‌گیرد که توسط انسان و سایر جانوران بازنمایی می‌شود<ref>[https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%88%D8%B4_%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C ویکی پدیا]</ref>. | ||
البته هنوز تعریف جامع و مانعی برای هوش مصنوعی که مورد توافق دانشمندان این علم باشد، ارائه نشده‌است. این واقعیت از آن رو است که که مقوله کلی‌تر «هوش»، هنوز هم به‌طور همه‌جانبه و فراگیر در تعریف نگنجیده و ماهیت آن روشن نشده است<ref>[https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%88%D8%B4_%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C ویکی پدیا]</ref>. | البته هنوز تعریف جامع و مانعی برای هوش مصنوعی که مورد توافق دانشمندان این علم باشد، ارائه نشده‌است. این واقعیت از آن رو است که که مقوله کلی‌تر «هوش»، هنوز هم به‌طور همه‌جانبه و فراگیر در تعریف نگنجیده و ماهیت آن روشن نشده است<ref>[https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%88%D8%B4_%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C ویکی پدیا]</ref>. | ||
با این حال، در منابع معتبر هوش مصنوعی، این شاخه از دانش را به عنوان دانش شناخت و طراحی «عوامل هوشمند» می‌شناسند. منظور از عوامل هوشمند، هر سامانه‌ای است که محیط خود را درک کرده، آن را تحلیل می‌کند و کنش‌هایی را در تعامل با آن انجام می‌دهد تا بتواند شانس خود را در دستیابی به اهدافش بیشینه سازد<ref>[https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%88%D8%B4_%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C ویکی پدیا؛ دانشنامه آزاد فارسی]</ref>. | با این حال، در منابع معتبر هوش مصنوعی، این شاخه از دانش را به عنوان دانش شناخت و طراحی «عوامل هوشمند» می‌شناسند. منظور از عوامل هوشمند، هر سامانه‌ای است که محیط خود را درک کرده، آن را تحلیل می‌کند و کنش‌هایی را در تعامل با آن انجام می‌دهد تا بتواند شانس خود را در دستیابی به اهدافش بیشینه سازد<ref>[https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%88%D8%B4_%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C ویکی پدیا؛ دانشنامه آزاد فارسی]</ref>. | ||
هوش مصنوعی، یک دانش میان‌رشته‌ای است که با حوزه‌هایی مانند علوم کامپیوتر، زبان‌شناسی، روان‌شناسی، فلسفه و بسیاری از دیگر از حوزه‌های علم مرتبط است. این شاخه علمی بر این فرض بنا شده‌است که هوش انسانی را می‌توان به دقت توصیف کرده و آنگاه آن را توسط یک ماشین شبیه‌سازی نمود<ref>[https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%88%D8%B4_%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C ویکی پدیا]</ref>. در واقع، هوش مصنوعی حوزه پیچیده ای است که دو مبحث مرتبط را شامل | هوش مصنوعی، یک دانش میان‌رشته‌ای است که با حوزه‌هایی مانند علوم کامپیوتر، زبان‌شناسی، روان‌شناسی، فلسفه و بسیاری از دیگر از حوزه‌های علم مرتبط است. این شاخه علمی بر این فرض بنا شده‌است که هوش انسانی را می‌توان به دقت توصیف کرده و آنگاه آن را توسط یک ماشین شبیه‌سازی نمود<ref>[https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%88%D8%B4_%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C ویکی پدیا]</ref>. در واقع، هوش مصنوعی حوزه پیچیده ای است که دو مبحث مرتبط را شامل می‌شود: درک نحوه تفکر موجودات زنده و سپس یافتن روش‌هایی برای بخشیدن توانایی هایی مشابه به برنامه‌های رایانه ای<ref>[https://abadis.ir/fatofa/%D9%87%D9%88%D8%B4-%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C/ دانشنامه آزاد فارسی]</ref>. | ||
به‌طور کلی ماهیت وجودی هوش در موجودات، برای جمع‌آوری اطلاعات، استقراء و تحلیل تجربیات به منظور رسیدن به دانش یا ارائه تصمیم است. در واقع هوش به معنای به‌کارگیری تجربه به منظور حل مسائل دریافت شده می‌باشد. هوش مصنوعی، هدف خود را دستیابی به علم و مهندسی ایجاد ماشین‌هایی هوشمند با به‌کارگیری کامپیوتر و الگوگیری از درک هوش انسانی یا حیوانی و نهایتاً دستیابی به مکانیزم هوش مصنوعی در سطح هوش انسانی قرار داده است<ref>[https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%88%D8%B4_%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C ویکی پدیا]</ref>. | به‌طور کلی ماهیت وجودی هوش در موجودات، برای جمع‌آوری اطلاعات، استقراء و تحلیل تجربیات به منظور رسیدن به دانش یا ارائه تصمیم است. در واقع هوش به معنای به‌کارگیری تجربه به منظور حل مسائل دریافت شده می‌باشد. هوش مصنوعی، هدف خود را دستیابی به علم و مهندسی ایجاد ماشین‌هایی هوشمند با به‌کارگیری کامپیوتر و الگوگیری از درک هوش انسانی یا حیوانی و نهایتاً دستیابی به مکانیزم هوش مصنوعی در سطح هوش انسانی قرار داده است<ref>[https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%88%D8%B4_%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C ویکی پدیا]</ref>. | ||
البته باید دانست در مقایسه هوش مصنوعی با هوش انسانی، علی‌رغم وجود رایانه‌های بسیار کارا و قوی در عصر حاضر ما هنوز قادر به پیاده کردن هوشی نزدیک به هوش انسان در ایجاد هوش‌های مصنوعی نبوده‌ایم. زیرا هوش انسانی قادر به مشاهده و تجزیه و تحلیل مسایل در جهت قضاوت و اخذ تصمیم است؛ در حالی که هوش مصنوعی مبتنی بر قوانین و رویه‌هایی از قبل تعبیه شده بر روی کامپیوتر است و قدرت قضاوت و تصمیم‌گیری ندارد. | البته باید دانست در مقایسه هوش مصنوعی با هوش انسانی، علی‌رغم وجود رایانه‌های بسیار کارا و قوی در عصر حاضر ما هنوز قادر به پیاده کردن هوشی نزدیک به هوش انسان در ایجاد هوش‌های مصنوعی نبوده‌ایم. زیرا هوش انسانی قادر به مشاهده و تجزیه و تحلیل مسایل در جهت قضاوت و اخذ تصمیم است؛ در حالی که هوش مصنوعی مبتنی بر قوانین و رویه‌هایی از قبل تعبیه شده بر روی کامپیوتر است و قدرت قضاوت و تصمیم‌گیری ندارد. | ||
== تاریخچه هوش مصنوعی == | == تاریخچه هوش مصنوعی == | ||
نخستین کسی که از تعبیر «هوش مصنوعی» استفاده کرده، «جان مکارتی» است که با عنوان «پدر علم و دانش تولید ماشین‌های هوشمند» شناخته می‌شود. وی در سال ۱۹۵۶ این مفهوم را ابداع کرده و آن را «دانش و مهندسی ساخت | نخستین کسی که از تعبیر «هوش مصنوعی» استفاده کرده، «جان مکارتی» است که با عنوان «پدر علم و دانش تولید ماشین‌های هوشمند» شناخته می‌شود. وی در سال ۱۹۵۶ این مفهوم را ابداع کرده و آن را «دانش و مهندسی ساخت ماشین‌های هوشمند» تعریف کرده است<ref>[https://abadis.ir/fatofa/%D9%87%D9%88%D8%B4-%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C/ دانشنامه آزاد فارسی]</ref>. حوزه پژوهش در زمینه هوش مصنوعی در یک کارگاه آموزشی در کالج دارتموت در سال ۱۹۵۶ متولد شد. شرکت کنندگان در این کارگاه، آلن نیول (دانشگاه کارنگی ملون)، هربرت سیمون (دانشگاه کارنگی ملون)، جان مک‌کارتی (مؤسسه فناوری ماساچوست)، ماروین منسکی (مؤسسه فناوری ماساچوست) و آرتور ساموئل (آی بی ام) بودند که بعدها از بنیان‌گذاران و رهبران پژوهش در زمینه هوش مصنوعی شدند<ref>[https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%88%D8%B4_%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C ویکی پدیا]</ref>. | ||
با ورود هوش مصنوعی از جنبه نظری به کاربردهای عملی، افرادی مانند تورینگ طرح ساخت رایانه‌ای را ارائه نمودند که فکر می‌کند و دارای ذهنی مانند ذهن انسان است<ref>[http://pajoohe.ir/%D9%87%D9%88%D8%B4-%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C---Artificial-Intelligence-AI__a-42173.aspx دانشنامه پژوهه]</ref>. هوش مصنوعی در سال‌های پس از این، چندین موج خوش‌بینی را تجربه کرده و مجددا دچار امواج ناامیدی و کمبود بودجه شده است. در ادامه و با ظهور فناوری‌های جدید در این زمینه، موفقیت‌ها و بودجه‌های تحقیقاتی در این حوزه مجدداً احیا گشته‌اند<ref>[https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%88%D8%B4_%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C ویکی پدیا]</ref>. | با ورود هوش مصنوعی از جنبه نظری به کاربردهای عملی، افرادی مانند تورینگ طرح ساخت رایانه‌ای را ارائه نمودند که فکر می‌کند و دارای ذهنی مانند ذهن انسان است<ref>[http://pajoohe.ir/%D9%87%D9%88%D8%B4-%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C---Artificial-Intelligence-AI__a-42173.aspx دانشنامه پژوهه]</ref>. هوش مصنوعی در سال‌های پس از این، چندین موج خوش‌بینی را تجربه کرده و مجددا دچار امواج ناامیدی و کمبود بودجه شده است. در ادامه و با ظهور فناوری‌های جدید در این زمینه، موفقیت‌ها و بودجه‌های تحقیقاتی در این حوزه مجدداً احیا گشته‌اند<ref>[https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%88%D8%B4_%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C ویکی پدیا]</ref>. | ||
| خط ۱۹: | خط ۱۹: | ||
هوش مصنوعی عمومی یا قوی (General AI): این نوع هوش مصنوعی، که در فیلم‌های علمی-تخیلی هم دیده می‌شود، بسیار شبیه به انسان عمل می‌کند؛ چنان‌که می‌تواند توانایی‌های خود را بر حل مسائلی در حوزه‌های مختلف به کار بگیرد<ref>[https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%88%D8%B4_%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C ویکی پدیا]</ref>. چنین هوش مصنوعی، دارای حالات ذهنی است و از کیفیات روانی نظیر احساس و آگاهی برخوردار است<ref>[http://pajoohe.ir/%D9%87%D9%88%D8%B4-%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C---Artificial-Intelligence-AI__a-42173.aspx دانشنامه پژوهه]</ref>. | هوش مصنوعی عمومی یا قوی (General AI): این نوع هوش مصنوعی، که در فیلم‌های علمی-تخیلی هم دیده می‌شود، بسیار شبیه به انسان عمل می‌کند؛ چنان‌که می‌تواند توانایی‌های خود را بر حل مسائلی در حوزه‌های مختلف به کار بگیرد<ref>[https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%88%D8%B4_%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C ویکی پدیا]</ref>. چنین هوش مصنوعی، دارای حالات ذهنی است و از کیفیات روانی نظیر احساس و آگاهی برخوردار است<ref>[http://pajoohe.ir/%D9%87%D9%88%D8%B4-%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C---Artificial-Intelligence-AI__a-42173.aspx دانشنامه پژوهه]</ref>. | ||
فرضیه هوش مصنوعی قوی، بر دو فرض اصلی استوار است: نخست آنکه ذهن انسان دقیقا شبیه کامپیوتر عمل | فرضیه هوش مصنوعی قوی، بر دو فرض اصلی استوار است: نخست آنکه ذهن انسان دقیقا شبیه کامپیوتر عمل می‌کند. دوم آنکه توانایی‌های روانی و شناختی ذهن انسان را می‌توان از موضع بیرونی و با طراحی سخت افزارهای پیشرفته شبیه‌سازی نمود<ref>[http://www.tahoor.com/fa/Article/View/112134 دائرةالمعارف طهور]</ref>. این فرضیه، مخالفان سرسختی در میان دانشمندان دارد که از مشهورترین آنها، درایفوس و سِرل هستند<ref>[http://pajoohe.ir/%D9%87%D9%88%D8%B4-%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C---Artificial-Intelligence-AI__a-42173.aspx دانشنامه پژوهه]</ref>. | ||
به‌لحاظ تاریخی، هوش مصنوعی دو دوره را طی کرده است: دوره «هوش مصنوعی کلاسیک» و «هوش مصنوعی مدرن» هوش مصنوعی کلاسیک، بر اساس آزمون تورینگ و مدل محاسباتی ذهن شکل گرفته و کار‌های ساده‌ای را انجام می‌داد و در مقابل، هوش مصنوعی مدرن بر اساس مدل‌های شبکه‌های عصبی ذهن شکل گرفته و توانایی‌های بسیاری در زمینه‌های مختلف از خود نشان داده است<ref>[https://iqna.ir/fa/news/4016753/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%87%D9%88%D8%B4-%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%A6%D9%84-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B1%D8%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%AA نگاه هوش مصنوعی به مسائل کاربردی است]</ref>. | به‌لحاظ تاریخی، هوش مصنوعی دو دوره را طی کرده است: دوره «هوش مصنوعی کلاسیک» و «هوش مصنوعی مدرن» هوش مصنوعی کلاسیک، بر اساس آزمون تورینگ و مدل محاسباتی ذهن شکل گرفته و کار‌های ساده‌ای را انجام می‌داد و در مقابل، هوش مصنوعی مدرن بر اساس مدل‌های شبکه‌های عصبی ذهن شکل گرفته و توانایی‌های بسیاری در زمینه‌های مختلف از خود نشان داده است<ref>[https://iqna.ir/fa/news/4016753/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%87%D9%88%D8%B4-%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%A6%D9%84-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B1%D8%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%AA نگاه هوش مصنوعی به مسائل کاربردی است]</ref>. | ||
| خط ۵۵: | خط ۵۵: | ||
کاربرد هوش مصنوعی در عرصه مطالعات اسلامی، آسیب‌هایی را نیز به‌همراه داشته است که مهمترین آنها، ازدیاد پژوهش‌‌گر نماها و پژوهش‌های سطحی در این عرصه است. کپی‌کاری داده‌های فراوان از فضای مجازی به‌منظور ارائه یک مقاله پژوهشی آسیب جدی این عرصه بوده است<ref>[https://iqna.ir/fa/news/4106951/%D8%A7%D8%B2-%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B7%D9%87-%D9%81%D9%82%D9%87-%D9%88-%D9%87%D9%88%D8%B4-%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C-%D8%AA%D8%A7-%D9%85%D8%B4%DA%A9%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D9%BE%DA%98%D9%88%D9%87%D8%B4%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86%DB%8C-%D9%88-%D9%BE%DA%98%D9%88%D9%87%D8%B4%DA%AF%D8%B1%D9%86%D9%85%D8%A7%D9%87%D8%A7 از رابطه فقه و هوش مصنوعی تا مشکلات پژوهش‌های قرآنی و پژوهشگرنماها]</ref>. | کاربرد هوش مصنوعی در عرصه مطالعات اسلامی، آسیب‌هایی را نیز به‌همراه داشته است که مهمترین آنها، ازدیاد پژوهش‌‌گر نماها و پژوهش‌های سطحی در این عرصه است. کپی‌کاری داده‌های فراوان از فضای مجازی به‌منظور ارائه یک مقاله پژوهشی آسیب جدی این عرصه بوده است<ref>[https://iqna.ir/fa/news/4106951/%D8%A7%D8%B2-%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B7%D9%87-%D9%81%D9%82%D9%87-%D9%88-%D9%87%D9%88%D8%B4-%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C-%D8%AA%D8%A7-%D9%85%D8%B4%DA%A9%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D9%BE%DA%98%D9%88%D9%87%D8%B4%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86%DB%8C-%D9%88-%D9%BE%DA%98%D9%88%D9%87%D8%B4%DA%AF%D8%B1%D9%86%D9%85%D8%A7%D9%87%D8%A7 از رابطه فقه و هوش مصنوعی تا مشکلات پژوهش‌های قرآنی و پژوهشگرنماها]</ref>. | ||
کاربرد هوش مصنوعی در تفسیر قرآن نیز تهدیداتی را به‌همراه دارد که مهمترین آنها عدم جامعیت تحلیل‌های مبتنی بر هوش مصنوعی و نیز موانع معرفتی تحلیل ماشینی از فرآیند وحیانی است. اهمیت متن قرآن و حساسیت‌های بجای دینی در تفسیر و استنباط از آن را نیز باید در همین راستا، در نظر داشت.<ref>[https://khorasan.iqna.ir/fa/news/4106038/%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%87%D9%88%D8%B4-%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B9%D8%B1%D8%B5%D9%87-%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86%DB%8C کاربردهای هوش مصنوعی در عرصه مطالعات قرآنی | کاربرد هوش مصنوعی در تفسیر قرآن نیز تهدیداتی را به‌همراه دارد که مهمترین آنها عدم جامعیت تحلیل‌های مبتنی بر هوش مصنوعی و نیز موانع معرفتی تحلیل ماشینی از فرآیند وحیانی است. اهمیت متن قرآن و حساسیت‌های بجای دینی در تفسیر و استنباط از آن را نیز باید در همین راستا، در نظر داشت.<ref>[https://khorasan.iqna.ir/fa/news/4106038/%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%87%D9%88%D8%B4-%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B9%D8%B1%D8%B5%D9%87-%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86%DB%8C کاربردهای هوش مصنوعی در عرصه مطالعات قرآنی] </ref> | ||
]</ref> | |||
== منابع == | == منابع == | ||
| خط ۷۰: | خط ۶۹: | ||
دائره المعارف طهور | دائره المعارف طهور | ||
== پاورقی‌ها == | == پاورقی‌ها == | ||
[[رده:علوم ارتباطات و قرآن]] | |||