ریشه «دبر» (1) (DBR)؛ پشت، پشت کردن. ریشه دبر به‌معنای پشت، به صورت‌های اسمی «دُبُر» و فعلی «أدبرَ» در قرآن کریم آمده است. فعل «تدبّرَ» نیز که برای قرآن کریم و قول آمده است، به‌معنای فهمیدن آنچیزی است که در پشت یک سخن واقع شده است.

معنای لغوی

دُبُر: عقب، پشت. مقابل جلو. «وَ اسْتَبَقَا الْبابَ وَ قَدَّتْ قَمِيصَهُ مِنْ دُبُرٍ» (يوسف: 25) يعنى از پى هم بطرف در دويدند و او پيراهن يوسف را از عقب دريد (قاموس قرآن، ج2، ص326).

ساخت‌های صرفی در قرآن

دُبُر (جمع: اَدبار) (اسم): 18 بار

دابِر (صفت، فاعل): 4 بار

أدبَرَ (فعل باب إفعال): 4 بار

مُدبِر (اسم فاعل، باب افعال): 8 بار

إدبار (مصدر باب افعال): 1 بار

تَدَبَّرَ (فعل باب تفعّل): 4 بار

ریشه‌شناسی

زبان واژه آوانگاری معنا توضیحات ارجاع
فارسی بین‌المللی فارسی انگلیسی
آفروآسیایی باستان dub دُب پشت، دُم back, tail Orel, 167 (no. 731)
سامی باستان
عبری דְּבִיר دبیر dbīr عقب ترین اتاق، درونی ترین اتاق

معبد سلیمان

hindmost chamber, innermost room of

the temple of Solomon

Gesenius,
اوگاریتی dbr دبر نمازخانه(؟)، اتاق کوچک chapel(?) DelOlmo, 264
آرامی - Jastrow, -
سریانی - PayneSmith, -
مندایی - Macuch, -
فنیقی DBR سلول (اتاقک) یک معبد ? cella of a temple Krahmalkov, 146
اکدی/آشوری dappurtum

duppuru

دَپّورتوم

دُپّورو

غیبت، غایب شدن.

دور شدن، عقب‌نشینی، دور ایستادن

absence, to become absent.

to move away, withdraw; stay away

Black, 56, 62
حبشی dbr

tadabbara

دبر

تَدَبَّرَ

به پشت خوابیدن lie on one’s back Leslau, 121
dāber, dābir دابِر حرم، حریم،

داخلی ترین اتاق، (T.M) شورای کلیسایی

shrine, sanctuary,

innermost room, (T.M) ecclesiastic council

رابطه با عبری. dbīr (اتاق پشتی معبد)
سبائی - Beeston, -
عربی دبر

أدبرَ

تدبّرَ

پشت

پشت کردن

تدبّر کردن (پشت قضیه را فهمیدن)

مشکور، 237

Zammit, 171

منابع

دبر (پشت) (واژگان)

منابع ریشه شناسی