دبر (پشت)
ریشه «دبر» (1) (DBR)؛ پشت، پشت کردن. ریشه دبر به‌معنای پشت، به صورت‌های اسمی «دُبُر» و فعلی «أدبرَ» در قرآن کریم آمده است. فعل «تدبّرَ» نیز که برای قرآن کریم و قول آمده است، به‌معنای فهمیدن آنچیزی است که در پشت یک سخن واقع شده است.
معنای لغوی
دُبُر: عقب، پشت. مقابل جلو. «وَ اسْتَبَقَا الْبابَ وَ قَدَّتْ قَمِيصَهُ مِنْ دُبُرٍ» (يوسف: 25) يعنى از پى هم بطرف در دويدند و او پيراهن يوسف را از عقب دريد (قاموس قرآن، ج2، ص326).
ساخت‌های صرفی در قرآن
دُبُر (جمع: اَدبار) (اسم): 18 بار
دابِر (صفت، فاعل): 4 بار
أدبَرَ (فعل باب إفعال): 4 بار
مُدبِر (اسم فاعل، باب افعال): 8 بار
إدبار (مصدر باب افعال): 1 بار
تَدَبَّرَ (فعل باب تفعّل): 4 بار
ریشه‌شناسی
| زبان | واژه | آوانگاری | معنا | توضیحات | ارجاع | ||
| فارسی | بین‌المللی | فارسی | انگلیسی | ||||
| آفروآسیایی باستان | dub | دُب | پشت، دُم | back, tail | Orel, 167 (no. 731) | ||
| سامی باستان | |||||||
| عبری | דְּבִיר | دبیر | dbīr | عقب ترین اتاق، درونی ترین اتاق
معبد سلیمان |
hindmost chamber, innermost room of
the temple of Solomon |
Gesenius, | |
| اوگاریتی | dbr | دبر | نمازخانه(؟)، اتاق کوچک | chapel(?) | DelOlmo, 264 | ||
| آرامی | - | Jastrow, - | |||||
| سریانی | - | PayneSmith, - | |||||
| مندایی | - | Macuch, - | |||||
| فنیقی | DBR | سلول (اتاقک) یک معبد | ? cella of a temple | Krahmalkov, 146 | |||
| اکدی/آشوری | dappurtum
duppuru |
دَپّورتوم
دُپّورو |
غیبت، غایب شدن.
دور شدن، عقب‌نشینی، دور ایستادن |
absence, to become absent.
to move away, withdraw; stay away |
Black, 56, 62 | ||
| حبشی | dbr
tadabbara |
دبر
تَدَبَّرَ |
به پشت خوابیدن | lie on one’s back | Leslau, 121 | ||
| dāber, dābir | دابِر | حرم، حریم،
داخلی ترین اتاق، (T.M) شورای کلیسایی |
shrine, sanctuary,
innermost room, (T.M) ecclesiastic council |
رابطه با عبری. dbīr (اتاق پشتی معبد) | |||
| سبائی | - | Beeston, - | |||||
| عربی | دبر
أدبرَ تدبّرَ |
پشت
پشت کردن تدبّر کردن (پشت قضیه را فهمیدن) |
مشکور، 237
Zammit, 171 | ||||