یمن (ریشه)
ریشه «یمن» (YMN)؛ سمت راست، دست راست. سوگند خوردن، پیمان بستن. مبارک بودن. این ریشه 71 بار در قرآن کریم آمده است.
معنای لغوی
يمن: (بضمّ و فتح اول) مبارك بودن با بركت بودن. فيومى در مصباح فرموده: «الْيُمْنُ: البركة» عبارت صحاح و قاموس نيز چنين است.
ميمون بمعنى مبارك است فَأَصْحابُ الْمَيْمَنَةِ ما أَصْحابُ الْمَيْمَنَةِ واقعة: 8. ميمنه را راغب و جوهرى طرف راست معنى كردهاند مثل ميسره كه بمعنى طرف چپ است.
يَمِين: دست راست و طرف راست. فَراغَ عَلَيْهِمْ ضَرْباً بِالْيَمِينِ صافات: 93. پس رو كرد بطرف خدايان و آنها را با دست راست ميزد و مىشكست بقولى مراد از يمين قوّه است وَ ما تِلْكَ بِيَمِينِكَ يا مُوسى طه: 17. اى موسى آن چيست كه بدست راست تو است. وَ نُقَلِّبُهُمْ ذاتَ الْيَمِينِ وَ ذاتَ الشِّمالِ كهف: 18. آنها را بطرف راست و چپ ميگردانديم.
يمين بمعنى قسم و پيمان نيز آيد مثل ذلِكَ كَفَّارَةُ أَيْمانِكُمْ إِذا حَلَفْتُمْ مائده: 89. آنست كفّاره سوگندهاى شما آنگاه كه قسم خورديد. وَ إِنْ نَكَثُوا أَيْمانَهُمْ مِنْ بَعْدِ عَهْدِهِمْ وَ طَعَنُوا فِي دِينِكُمْ فَقاتِلُوا أَئِمَّةَ الْكُفْرِ ... توبه: 12. و اگر پيمانهايشان را پس از بستن شكستند و در دينتان عيبجوئى كردند با پيشوايان كفر بجنگيد.
أَيْمَن: نظير يمين است و در قرآن مجيد بمعنى طرف راست بكار رفته است. وَ نادَيْناهُ مِنْ جانِبِ الطُّورِ الْأَيْمَنِ وَ قَرَّبْناهُ نَجِيًّا مريم: 52. موسى را از جانب راست طور ندا كرديم و با طرف مناجات بودن مقرّبش نموديم (قاموس قرآن، ج7، ص272).
ساخت‌های صرفی در قرآن
یَمین1 (دست راست): 39 بار
اَیمَن (صفت): 3 بار
مَیمَنَة (اسم): 3 بار
أَیمان1 (جمع یَمین: سوگند): 6 بار
ریشه‌شناسی
| زبان | لفظ | لفظ با آوانویسی عربی | معنای انگلیسی | معنای فارسی | توضیح | منبع |
| قرآن | یَمین1 | یَمین1 | یَمین1 | يَمِين: دست راست و طرف راست. فَراغَ عَلَيْهِمْ ضَرْباً بِالْيَمِينِ صافات: 93. پس رو كرد بطرف خدايان و آنها را با دست راست ميزد و مىشكست بقولى مراد از يمين قوّه است وَ ما تِلْكَ بِيَمِينِكَ يا مُوسى طه: 17. اى موسى آن چيست كه بدست راست تو است. وَ نُقَلِّبُهُمْ ذاتَ الْيَمِينِ وَ ذاتَ الشِّمالِ كهف: | قاموس قرآن، ج7، ص: 273 | |
| آفروآسیایی | *yamin- | یمن | right hand | دست راست | ||
| سامی | *yamīn- ~ *yamān- | یمن | right, right hand | راست، دست راست | ||
| اکدی | imnu | ِمنُ | 'right side, right hand' OB on | "سمت راست، دست راست" | [CAD i 136], [AHw 379]; imittu do. OB on | |
| اگاریتی | ymn | یمن | 'die rechte Hand, rechts' | راست، دست راست | [Aist 130] | |
| عبری | yāmīn | یَمِن | 'right side' | 'سمت راست' | [KB 415]. | |
| آرامی | OFF ymn PLM NBT ymyn | یمن یمین | 'right side' | 'سمت راست' | [HJ 461] | |
| آرامی یهودی | yammīnā, yǝmīnā | یَممِنَ\ یمِنَ | 'right side, right hand' | "سمت راست، دست راست" | [Ja 580]; yammīn [Sok 242] | |
| سریانی | yammīnā adj. | یَممِنَ َدj. | 'dexter', n. 'dextra' | راست | [Brock 303] | |
| آرامی جدید | MAL yīmen | یِمِن | 'recht' 'right side, right hand' | راست" "سمت راست، دست راست" | [Berg 57] NASS yämīnä | |
| مندایی | iamin, iamina | َِمِن\ َِمِنَ | 'right' | راست | [DM 186] | |
| عربی جنوبی | SAB ymn | یمن | 'right hand' | 'دست راست' | [SD 168] | |
| گعز | yammān | یَممَن | ||||
| جبالی | (?) iñ | ِن̃ | 'droite' | "راست، درست" | [LS 64]. | |
| عربی | yamīn-, yaman- | یَمِن-\ یَمَن- | 'main droite; côté droit' | دست راست؛ سمت راست' | [BK 2 1635] | |