یمن (ریشه)

از قرآن پدیا

ریشه «یمن» (YMN)؛ سمت راست، دست راست. سوگند خوردن، پیمان بستن. مبارک بودن. این ریشه 71 بار در قرآن کریم آمده است.

معنای لغوی

يمن‏: (بضمّ و فتح اول) مبارك بودن با بركت بودن. فيومى در مصباح فرموده: «الْيُمْنُ‏: البركة» عبارت صحاح و قاموس نيز چنين است.

ميمون بمعنى مبارك است‏ فَأَصْحابُ‏ الْمَيْمَنَةِ ما أَصْحابُ‏ الْمَيْمَنَةِ واقعة: 8. ميمنه را راغب و جوهرى طرف راست معنى كرده‏اند مثل ميسره كه بمعنى طرف چپ است.

يَمِين‏: دست راست و طرف راست. فَراغَ عَلَيْهِمْ ضَرْباً بِالْيَمِينِ‏ صافات: 93. پس رو كرد بطرف خدايان و آنها را با دست راست ميزد و مى‏شكست بقولى مراد از يمين قوّه است‏ وَ ما تِلْكَ‏ بِيَمِينِكَ‏ يا مُوسى‏ طه: 17. اى موسى آن چيست كه بدست راست تو است. وَ نُقَلِّبُهُمْ ذاتَ‏ الْيَمِينِ‏ وَ ذاتَ الشِّمالِ‏ كهف: 18. آنها را بطرف راست و چپ ميگردانديم.

يمين بمعنى قسم و پيمان نيز آيد مثل‏ ذلِكَ كَفَّارَةُ أَيْمانِكُمْ‏ إِذا حَلَفْتُمْ‏ مائده: 89. آنست كفّاره سوگندهاى شما آنگاه كه قسم خورديد. وَ إِنْ نَكَثُوا أَيْمانَهُمْ‏ مِنْ بَعْدِ عَهْدِهِمْ وَ طَعَنُوا فِي دِينِكُمْ فَقاتِلُوا أَئِمَّةَ الْكُفْرِ ... توبه: 12. و اگر پيمانهايشان را پس از بستن شكستند و در دينتان عيبجوئى كردند با پيشوايان كفر بجنگيد.

أَيْمَن‏: نظير يمين است و در قرآن مجيد بمعنى طرف راست بكار رفته است. وَ نادَيْناهُ مِنْ جانِبِ الطُّورِ الْأَيْمَنِ‏ وَ قَرَّبْناهُ نَجِيًّا مريم: 52. موسى را از جانب راست طور ندا كرديم و با طرف مناجات بودن مقرّبش نموديم (قاموس قرآن، ج7، ص272).


ساخت‌های صرفی در قرآن

یَمین1 (دست راست): 39 بار

اَیمَن (صفت): 3 بار

مَیمَنَة (اسم): 3 بار

أَیمان1 (جمع یَمین: سوگند): 6 بار

ریشه‌شناسی

زبان لفظ لفظ با آوانویسی عربی معنای انگلیسی معنای فارسی توضیح منبع
قرآن یَمین1 یَمین1 یَمین1 يَمِين‏: دست راست و طرف راست. فَراغَ عَلَيْهِمْ ضَرْباً بِالْيَمِينِ‏ صافات: 93. پس رو كرد بطرف خدايان و آنها را با دست راست ميزد و مى‏شكست بقولى مراد از يمين قوّه است‏ وَ ما تِلْكَ‏ بِيَمِينِكَ‏ يا مُوسى‏ طه: 17. اى موسى آن چيست كه بدست راست تو است. وَ نُقَلِّبُهُمْ ذاتَ‏ الْيَمِينِ‏ وَ ذاتَ الشِّمالِ‏ كهف: قاموس قرآن، ج‏7، ص: 273
آفروآسیایی *yamin- یمن right hand دست راست
سامی *yamīn- ~ *yamān- یمن right, right hand راست، دست راست
اکدی imnu ِمنُ 'right side, right hand' OB on "سمت راست، دست راست" [CAD i 136], [AHw 379]; imittu do. OB on
اگاریتی ymn یمن 'die rechte Hand, rechts' راست، دست راست [Aist 130]
عبری yāmīn یَمِن 'right side' 'سمت راست' [KB 415].
آرامی OFF ymn PLM NBT ymyn   یمن   یمین 'right side' 'سمت راست' [HJ 461]
آرامی یهودی yammīnā, yǝmīnā یَممِنَ\ یمِنَ 'right side, right hand' "سمت راست، دست راست" [Ja 580]; yammīn [Sok 242]
سریانی yammīnā adj. یَممِنَ َدj. 'dexter', n. 'dextra' راست [Brock 303]
آرامی جدید MAL yīmen   یِمِن 'recht' 'right side, right hand' راست" "سمت راست، دست راست" [Berg 57] NASS yämīnä
مندایی iamin, iamina َِمِن\ َِمِنَ 'right' راست [DM 186]
عربی جنوبی SAB ymn   یمن 'right hand' 'دست راست' [SD 168]
گعز yammān یَممَن
جبالی (?) iñ   ِن̃ 'droite' "راست، درست" [LS 64].
عربی yamīn-, yaman- یَمِن-\ یَمَن- 'main droite; côté droit' دست راست؛ سمت راست' [BK 2 1635]

منابع

یمن (واژگان)

منابع ریشه شناسی 2