کبر (ریشه)
ریشه «کبر» (KBR)؛ بزرگی، عظمت. این ریشه 161 بار در قرآن کریم به‌کار رفته است.
معنای لغوی
كبر: (بر وزن عنب و قفل) بزرگى، قدر. چنانكه در قاموس و اقرب گفته. مثل وَ رِضْوانٌ مِنَ اللَّهِ أَكْبَرُ توبه: 72. وَ لَأَجْرُ الْآخِرَةِ أَكْبَرُ نحل: 41. و آن باعتبار سنّ نيز گفته ميشود مثل قالَ رَبِّ أَنَّى يَكُونُ لِي غُلامٌ وَ قَدْ بَلَغَنِيَ الْكِبَرُ ... آل عمران: 40. كه مراد از آن بزرگى سنّ و پيرى است.
كبير: از اسماء حسنى است وَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْعَلِيُ الْكَبِيرُ حجّ: 62. ظاهرا آن بمعنى عظيم القدر است چنانكه علىّ بمعنى بلند پايه است. كبير در غير خدا و در كبير معنوى و جسمى و ايضا بمعنى رئيس و رهبر بكار رفته است مثل ذلِكَ هُوَ الْفَضْلُ الْكَبِيرُ فاطر: 32. كه معنوى است فَجَعَلَهُمْ جُذاذاً إِلَّا كَبِيراً لَهُمْ انبياء: 58.
متكبر: از اسماء حسنى است السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَيْمِنُ الْعَزِيزُ الْجَبَّارُ الْمُتَكَبِّرُ حشر: 23. و آن بمعنى صاحب كبرياء و صاحب عظمت است
كُبّار: (بضمّ كاف) مبالغه كبير است وَ مَكَرُوا مَكْراً كُبَّاراً نوح: 22. حيله كردند حيله بسيار بزرگ.
كبائر : إِنْ تَجْتَنِبُوا كَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئاتِكُمْ وَ نُدْخِلْكُمْ مُدْخَلًا كَرِيماً نساء: 31 (قاموس قرآن، ج6، ص72-76).
ساخت‌های صرفی در قرآن
کَبَرَ (فعل مجرد): 1 بار
کَبَّرَ (فعل باب تفعیل): 4 بار
کَبُرَ (فعل مجرد): 7 بار
تَکَبَّرَ (فعل باب تفعّل): 2 بار
اَکبَرَ (فعل باب افعال): 1 بار
کِبر (اسم): 2 بار
کِبَر (اسم): 6 بار
اِستَکبَرَ (فعل باب استفعال): 40 بار
کَبیر (صفت فعیل): 48 بار
کُبّار (صفت مبالغه): 1 بار
کِبریاء (اسم): 2 بار
اَکبَر (صفت تفضیل): 31 بار
تَکبیر (مصدر باب تفعیل): 1 بار
مُتَکَبِّر (اسم فاعل، باب تفعّل): 7 بار
اِستِکبار (مصدر باب استفعال): 2 بار
مُستَکبِر (اسم فاعل باب استفعال): 6 بار
ریشه‌شناسی
| زبان | لفظ | لفظ با آوانویسی عربی | معنای انگلیسی | معنای فارسی | توضیح | منبع |
| قرآن | کَبرَ | کَبرَ | کَبرَ | كبر: بزرگى | قاموس قرآن، ج6، ص: 72 | |
| آفروآسیایی | *kabVr- | کبر | be big | بزرگ بودن | ||
| سامی | *kVbur- | کبر | 'be big, be thick' | "بزرگ بودن، ضخیم بودن" | ||
| اکدی | kabāru | کَبَرُ | ||||
| سریانی | kbr | کبر | 'multus fuit' | زیاد بودن | Br 316 | |
| عربی جنوبی | Sab kbr | کبر | 'great;richness, abundance' SD | "بزرگ، غنا، فراوانی" | ||
| عربی | kbr | کبر | 'big' | 'بزرگ' | ||
| عربی جدید | Leb kbeyr, Mec kabiyr, Malt kbīr | کبِیر\ کَبِیر\ کبِر | 'big' | 'بزرگ' |