ویراستار
۸٬۳۴۱
ویرایش
(صفحهای تازه حاوی «==مترادفات قرآنی فرزند== مترادف های این واژه در قرآن عبارت است از «»، « ». ==مترادفات «فرزند» در قرآن== {| class="wikitable" |+ !واژه !مشاهده ریشه شناسی واژه !مشاهده مشتقات واژه !نمونه آیات |- | |ریشه ؟ |مشتقات ؟ | |- | |[[هون (ریشه)|ریشه ؟]...» ایجاد کرد) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۱: | خط ۱: | ||
==مترادفات قرآنی فرزند== | ==مترادفات قرآنی فرزند== | ||
مترادف های این واژه در قرآن عبارت است از | مترادف های این واژه در قرآن عبارت است از «اولاد»، «ذریة»، «اسباط»، «عَقِب»، «نسل»، «حَفدَة»، «اهل»، «آل». | ||
==مترادفات «فرزند» در قرآن== | ==مترادفات «فرزند» در قرآن== | ||
خط ۱۰: | خط ۱۰: | ||
!نمونه آیات | !نمونه آیات | ||
|- | |- | ||
|اولاد | |||
|[[ولد (ریشه)|ریشه ولد]] | |||
|[[ولد (واژگان)|مشتقات ولد]] | |||
| | | | ||
|[[ | |- | ||
|[[ | |ذریة | ||
|[[ذرو (ریشه)|ریشه ذرو]] | |||
|[[ذرو (واژگان)|مشتقات ذرو]] | |||
| | | | ||
|- | |- | ||
|اسباط | |||
|[[سبط (ریشه)|ریشه سبط]] | |||
|[[سبط (واژگان)|مشتقات سبط]] | |||
| | | | ||
|[[ | |- | ||
|[[ | |عَقِب | ||
|[[عقب (ریشه)|ریشه عقب]] | |||
|[[عقب (واژگان)|مشتقات عقب]] | |||
| | | | ||
|- | |- | ||
|نسل | |||
|[[نسل (ریشه)|ریشه نسل]] | |||
|[[نسل (واژگان)|مشتقات نسل]] | |||
| | | | ||
|- | |||
|حَفدَة | |||
|[[ولد (ریشه)|ریشه حفد]] | |||
|[[حفد (واژگان)|مشتقات حفد]] | |||
| | | | ||
|- | |||
|اهل | |||
|[[ولد (ریشه)|ریشه اهل]] | |||
|[[هون (واژگان)|مشتقات اهل]] | |||
| | | | ||
|- | |||
|آل | |||
|[[الل (ریشه)|ریشه الل]] | |||
|[[الل (واژگان)|مشتقات الل]] | |||
| | | | ||
|} | |} | ||
==معانی مترادفات قرآنی فرزند== | ==معانی مترادفات قرآنی فرزند== | ||
=== «اولاد» === | |||
وَلَد فرزند و مولود كه براى مفرد و جمع و كوچك و بزرگ هر دو گفته ميشود، خداى تعالى فرمود: إِنْ لَمْ يَكُنْ لَها وَلَدٌ- النساء/ 176 و أَنَّى يَكُونُ لَهُ وَلَدٌ- انعام/ 101 به پسر خوانده و نيز كسى كه خود را به پدر و مادرى نسبت دهد- وَلَد- گويند، آيه: أَوْ نَتَّخِذَهُ وَلَداً- القصص/ 9 يا اينكه او را به فرزندى مىگيريم. | |||
وَ والِدٍ وَ ما وَلَدَ- البلد/ 3 ابو الحسن مىگويد- وَلَد- يعنى ابن و ابنه- پسر و دختر هر دو- وُلْد- هم فرزندان و هم اهل و عيال- وُلِدَ فلانٌ- او بدنيا آمده، خداى تعالى فرمود: وَ السَّلامُ عَلَيَّ يَوْمَ وُلِدْتُ- مريم/ 33 و وَ سَلامٌ عَلَيْهِ يَوْمَ وُلِدَ- مريم/ 15 والد همان اب يا پدر است و- أمّ: وَالِدَة نوعا هر دو را- وَالِدَانِ ميگويند گفت: | |||
رَبِّ اغْفِرْ لِي وَ لِوالِدَيَ- النوح/ 28 وَلِيد- نوزادى كه ولادتش نزديك است- صحيح اينست كه بعد از ولادت هم- وليد- گفته شود. مثل ميوهاى نزديك چيدن و رسيدن آن است- جني- گويند بعد از چيدن هم به همان اسم و اگر فرزند بزرگ شد اين اسم از او ساقط ميشود جمع وَلَد- وِلْدَانٌ است در آيه: يَوْماً يَجْعَلُ الْوِلْدانَ شِيباً- المزمل/ 17 يعنى قيامت هنگامهايست كه جوان پير ميشود. در زبان عمومى- وَلِيدَة- به كنيزك زادگان ميگويند- لِدَة- هم بازى كودك، مثل عبارت- فلان لِدَةُ فلانٍ- همبازى اوست- كه در- لدة- حرف (و) حذف شده است. | |||
تَوَلُّد- بدست آمدن چيزى از چيز ديگر وسيله سببى از اسباب جمع وَلَد أَوْلَاد است در آيه گفت: إِنَّما أَمْوالُكُمْ وَ أَوْلادُكُمْ فِتْنَةٌ- التغابن/ 15 و إِنَّ مِنْ أَزْواجِكُمْ وَ أَوْلادِكُمْ عَدُوًّا لَكُمْ- التغابن/ 14 كه همه را فتنه يعنى ابتلا براى امتحان و بعضى را دشمن ناميده است. | |||
گفتهاند- وُلْد- جمع وَلَد است مثل- أُسْد و أَسَد- يعنى شيران- و جائز است كه وُلْد- مفرد باشد كه او را افزون سازد، كسى كه هم خون اوست از اوست»<ref>ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج4، ص: 486-485</ref> | |||
=== «ذریة» === | |||
ذِرْوَة السَّنام و ذُرَآه: سر كوهان شتر و بالاى او. | |||
و از اين واژه است عبارت- انا فى ذَرَاكَ: يعنى من در حضور و كنف حمايت تو مقامم رفيع است. | |||
المِذْرَوان: دو طرف برجسته پشت. | |||
ذَرَتْهُ الرّيح تَذْرُوهُ و تَذْرِيهِ: باد او را بالا برد و پراكند. | |||
خداى تعالى گويد: وَ الذَّارِياتِ ذَرْواً- 1/ ذاريات تَذْرُوهُ الرِّياحُ- 45/ كهف يعنى: سوگند به بادهايى كه بذرافشانى و لقاح درختان را در همه جا انجام مىدهند الذرّيّة: اصلش فرزندان صغير و كوچك است هر چند كه در عرف سخن به فرزندان بزرگ و كوچك هر دو با هم گفته مىشود- ذرّيّة- در مفرد و جمع بكار مىرود و اصلش در معنى جمع است. | |||
خداى تعالى گويد: ذُرِّيَّةً بَعْضُها مِنْ بَعْضٍ- 34/ آل عمران ذُرِّيَّةَ مَنْ حَمَلْنا مَعَ نُوحٍ،- 3/ اسراء وَ آيَةٌ لَهُمْ أَنَّا حَمَلْنا ذُرِّيَّتَهُمْ فِي الْفُلْكِ الْمَشْحُونِ- 41/ يس إِنِّي جاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِماماً قالَ وَ مِنْ ذُرِّيَّتِي- 214/ بقره در واژه- ذرّيّة- سه قول هست: | |||
اوّل- گفتهاند اين واژه از- ذَرَأَ اللّهُ الخلقَ است پس حرف همزه حذف شده مثل- رويَّة و بريَّة. | |||
دوّم- اينكه اصلش- ذُرْويّة- است. | |||
سوّم- اينكه بر وزن فُعْليَّة- از- الذَّرّ- مثل- قمرية- است. | |||
ابو القاسم بلخى گويد: وَ لَقَدْ ذَرَأْنا لِجَهَنَّمَ- 179/ اعراف از اين سخن كه مىگويند- ذَرَيْتُ الحنطةَ- گرفته شده يعنى گندم را خرد كردم كه اين سخن درست نيست و اعتبارى ندارد زيرا اصلش مهموز است. | |||
يعنى: ذَرَأْنا لِجَهَنَّمَ- از- ذرو- نيست چنانكه بلخى گفته است بلكه از ذرأ است چنانكه راغب آن را در واژه- ذرأ- بيان كرده.<ref>ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج2، ص: 10-9</ref> | |||
=== «اسباط» === | |||
اصل سَبْط، انبساط يا گستردگى و گشادگى است. | |||
مىگويند: شَعْر سَبْط و سَبِط: موى فروهشته و آزاد و بلند. | |||
افعالش- سَبِطَ، سُبُوطاً و سَبَاطة و سَبَاطاً است. | |||
امرأة سَبْطَة الخِلْقةِ و رجل سَبْط الكَفَّيْن: زن نيكو قامت و نرمخو و مرد دست باز كه به جود و بخشش نيز تعبير شده است. | |||
السِّبْط: فرزند فرزند (نوه) گويى كه امتداد شاخههاى وجودى آدمى است. | |||
در آيه: (وَ يَعْقُوبَ وَ الْأَسْباطِ- 136/ بقره) يعنى قبيلهها كه هر قبيلهاى از نسل و تبار مردى است، در آيه: (أَسْباطاً أُمَما 160/ اعراف) (اسباطى و گروههاى). | |||
سَابَاط: راه عبور و راه گذر ميان دو خانه كه مسقف است (دالان). | |||
أَخَذَتْ فلاناً سَبَاطِ: تبى طولانى گرفت. | |||
السُّبَاطَة خيرٌ من قُمَامة: (خاكدانى از خاكروبه بهتر است). | |||
سَبَطَتِ النّاقةُ وَلَدَها: شتر مادينه نوزادش را انداخت.<ref>ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج2، ص: 178-177</ref> | |||
=== «عَقِب» === | |||
العَقِب: پشت پا كه- عَقْب- هم گفته شده، جمعش أَعْقَاب است، روايت شده است كه: | |||
«ويل للأَعْقَاب من النّار»چه دردمند است پيامدهاى آتش عذاب). | |||
عَقِب: در باره فرزند و فرزند فرزند، استعاره شده است خداى تعالى مىگويد: (وَ جَعَلَها كَلِمَةً باقِيَةً فِي عَقِبِهِ- 28/ زخرف) | |||
عَقِبُ الشّهرِ: پايان ماه. جاء في عَقِبِ الشّهرِ: آخر ماه آمد. | |||
جاء فى عَقِبِهِ: وقتى است كه چيزى از او باقى مانده باشد. | |||
رجع على عَقِبِهِ: وقتى است كه به عقب برگردد. | |||
انقلب على عَقِبَيْهِ: مثل عبارت- رجع على حافرته- است يعنى عقب گرد كرده و مثل آيه: (فَارْتَدَّا عَلى آثارِهِما قَصَصاً- 64/ كهف). | |||
(حضرت موسى و همراهش بر نشانههاشان با پى جويى بازگشتند) رجع عوده على بدئه: به آغاز راه و اوّلش بازگشت، آيات: | |||
(وَ نُرَدُّ عَلى أَعْقابِنا- 71/ انعام)(انْقَلَبْتُمْ عَلى أَعْقابِكُمْ- 144/ آل عمران) (وَ مَنْ يَنْقَلِبْ عَلى عَقِبَيْهِ- 144/ آل عمران) (نَكَصَ عَلى عَقِبَيْهِ- 48/ انفال)(فَكُنْتُمْ عَلى أَعْقابِكُمْ تَنْكِصُونَ- 66/ مؤمنون) | |||
عَقَبَهُ: مثل واژههاى- دَبَرَهُ و قَفَاهُ- است يعنى پشت سرشان آمد. عُقْب و عُقْبَى: | |||
هر دو واژه اختصاص به ثواب پاداش خير و نيكو دارد، مثل آيات: | |||
(خَيْرٌ ثَواباً وَ خَيْرٌ عُقْباً- 44/ كهف) (أُولئِكَ لَهُمْ عُقْبَى الدَّارِ- 22/ رعد) ولى واژه- عَاقِبَة- اگر بدون اضافه باشد مخصوص ثواب است مثل آيه: (الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ- 128/ اعراف). | |||
امّا واژه- عاقبة- در حال اضافه شدن، در عقوبت و مجازات بكار مىرود، مثل آيه: (ثُمَّ كانَ عاقِبَةَ الَّذِينَ أَساؤُا- 10 روم). | |||
و سخن خداى تعالى كه: (فَكانَ عاقِبَتَهُما أَنَّهُما فِي النَّارِ- 17/ حشر) و اين معنى در واژه- عاقبة- اگر بصورت استعاره و نقطه مقابلش و ضدّش نباشد نيز صحيح است مثل آيه: | |||
(فَبَشِّرْهُمْ بِعَذابٍ أَلِيمٍ- 21/ آل عمران) يعنى- عاقبة استعاره از- عذاب اليم باشد (پاداش ستمگران يعنى ابليس و كسى كه از روشهاى شيطانى پيروى مىكند اين است كه سر انجامش جاودانگى در دوزخ است). عُقُوبَة، مُعَاقَبَة و عِقَاب: هر سه ويژه عذاب است، در آيات (فَحَقَّ عِقابِ- 14/ ص) (شَدِيدُ الْعِقابِ- 196/ بقره) (وَ إِنْ عاقَبْتُمْ فَعاقِبُوا بِمِثْلِ ما عُوقِبْتُمْ بِهِ- 126/ نحل)(وَ مَنْ عاقَبَ بِمِثْلِ ما عُوقِبَ بِهِ- 60/ حجّ) (هر كس بايستى باندازهاى كه عقوبت شده است عقوبت كند ولى اگر بر او ستم كنند خداوند او را بر ظالم پيروزيش دهد). | |||
تَعْقِيب: آوردن چيزى از پى ديگرى. | |||
عَقَّبَ الفرسُ في عدوه: آن است از دويدنش عقب ماند. | |||
در آيه: (لَهُ مُعَقِّباتٌ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ- 11/ رعد) فرشتگانى او را در حالى كه نگهدارش هستند دنبال مىكنند. | |||
و در آيه: (لا مُعَقِّبَ لِحُكْمِهِ- 41/ رعد)يعنى هيچكس او را تعقيب نمىكند و از فعلش پى جوئى نمىكند، اين معنى از عبارتى است كه مىگويند: | |||
عَقَّبَ الحاكمُ على حكم من قبله: در وقتى كه حاكم از حكم قبلى پيروى كند، شاعر گويد:و ما بعد حكم اللّه تعقيب (بعد از حكم و فرمان خداى پيروى كردن از حكم غير جايز نيست) جايز است كه معنى فوق نهى مردم از خوض و فرو رفتن در گفتگو از حكم و حكمت خداى در وقتى كه بر آنها پوشيده است باشد حكم اين موضوع مثل نهى از خوض كردن در اسرار (قدر) است. | |||
آيه: (وَلَّى مُدْبِراً وَ لَمْ يُعَقِّبْ- 10/ نمل) به پشت سرش توجّه نكرده است. اعْتِقَاب: در آمدن چيزى از پى چيز ديگر مثل از پى هم در آمدن شب و روز. | |||
عُقْبَة: دو تركه بر پشت ستور سوار شدن. | |||
عُقْبَةُ الطّائرِ: بالا و پائين رفتن پرنده. | |||
اعقَبَهُ كذا: آن را جانشين و وصىّ خود گردانيد، در آيه گفت: (فَأَعْقَبَهُمْ نِفاقاً- 77/ توبه) شاعر گفت:له طائف من جنّة غير مُعْقِبٍ | |||
جنّه: حالتى است از بيهوشى كه هشيارى در پى ندارد. | |||
فلان لم يُعْقِبْ: بدون فرزند است و فرزنددار نشده است. | |||
أَعْقَابُ الرّجلِ: فرزندان مرد. لغت شناسان گفتهاند در معنى أعقاب- فرزند دختر (نوه دخترى) داخل نمىشود زيرا دختر نسب و تبارى را در پى ندارد ولى هر گاه مرد ذرّيهاى داشته باشد اولاد دختر (نوه دخترى) در معنى آن داخل مىشود | |||
امرأةٌ مِعْقَابٌ: زنى كه يكبار پسر مىزايد. و يك بار دختر. | |||
عَقَبْتُ الرّمحَ: سر نيزه را با نى محكم كردم، مثل- عصبته: با زه بستمش. عَقَبَة: راه دشتوار در كوهستان، جمع آن- عُقُب و عِقَاب است. عُقَاب: چون سوى شكار بسرعت مىرود چنين ناميده شده، پرچم هم در صورت و شكل، به- عُقَاب- تعبير شده است مثل نام پرچم جنگى پيامبر (ص) و نيز سنگ دو طرف چاه و بند گوشواره. | |||
يَعْقُوب: كبك نر، چون با جست و خيز مىدود (مثل دويدن زاغ و كلاغ). | |||
=== «نسل» === | |||
نَسْل يعنى بريدن از چيزى. مثل- نَسَلَ الوبرُ عن البعير- كرك و پشم را از شتر چيد و بريد يا جدا كردن پيراهن از تن و محبت از دل، شاعر ميگويد-فَسُلِّى ثيابى عن ثيابك تنسلى جامهام را از جامهات يا تنت دور كن- نُسَالَة- موى و پر و بالى كه از پرنده ميافتد و جدا ميشود. أَنْسَلَتِ الابلُ- موقع چيدن موى شتر است. | |||
نَسَلَ- دويد و مضارعش- يَنْسِلُ و مصدرش- نَسَلَان است يعنى دويده و سرعت گرفت. در آيه گفت: | |||
وَ هُمْ مِنْ كُلِّ حَدَبٍ يَنْسِلُونَ- الانبياء/ 96 يعنى در آستانه قيامت آن قوم از هر پستى و بلندى شتابان سرازير شوند. | |||
نَسْل- همان فرزند است زيرا از وجود پدرش ساخته و جدا شده. در آيه: | |||
وَ يُهْلِكَ الْحَرْثَ وَ النَّسْلَ- البقره/ 205 تَنَاسَلُوا- يعنى فرزند داشته باشيد و نسلتان را افزون كنيد و هم چنين گفتهاند «هر گاه خواستى فضيلت انسانى را بشناسى از او در باره عداوت يا كينهاى كه برايت از او بوجود آمده است بخشش بخواه.»<ref>ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج4، ص: 327-326</ref> | |||
=== «حَفدَة» === | |||
خداى تعالى گويد: (وَ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ أَزْواجِكُمْ بَنِينَ وَ حَفَدَةً- 72/ نحل). | |||
جمع- حَفَدَة- حَافِد است يعنى ياران و خدمتكارانى كه بىدريغ، و بدون چشم داشت در خدمتند خواه از خويشان يا غير خويشاوندان. | |||
مفسّرين گفتهاند: حفدة- در آيه فوق يعنى- أسباط | |||
و مانند آنها (فرزندزادگان و دامادها و عروسان) از آنجهت كه خدمتشان صادقانهتر است. | |||
شاعر گويد:حفد الولائد بينهن فلان مَحْفُود يعنى او خدمت شده و كسى است كه يارانش در خدمت او هستند. | |||
حَفْد- هم دامادها و عروسها هستند. | |||
در دعا مىگويند: | |||
إليك نسعى و نَحْفِدُ. | |||
- (اى كه بسوى طاعت، و بندگيت مىشتابيم). | |||
سيف مُحْتَفِد- شمشيرى كه بسرعت قطع مىكند. | |||
أصمعى گفته است، اصل حفد- پا در جاى پاى ديگر نهادن و دنبال او رفتن و باو پيوستن است. | |||
=== «اهل» === | |||
أَهْل الرّجل- يعنى كسانى كه نسبى يا دينى يا چيزى همانند آنها مثل خانهاى و شهر و بنايى آنها را با يكديگر جمع و مربوط مىكند و آنها را اهل و خانواده آن شخص گويند، پس- أهل الرّجل- در اصل كسانى هستند كه مسكن و خانهاى واحد، آنها را در يك جا جمع و فراهم مىآورد. | |||
سپس اين معنى توسعه يافته و گفتهاند- أهل بيت- يعنى كسانى كه نسب خانوادگى وسيله جمع آنهاست و بعدا اصطلاح- أهل بيت- بطور مطلق به خاندان پيامبر (ص) اطلاق شده است و آنها با اين اصطلاح شناخته شدهاند چنانكه در اين آيه قرآن آمده است (إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ- 23/ احزاب). | |||
أهل الرّجل- به همسر مرد نيز تعبير شده است و أهل الاءسلام- كسانى هستند كه دين اسلام آنها را تحت اين اصطلاح جمع مىكند در حالى كه شريعت و دين به برداشتن حكم نسبى در خانواده و در بيشتر احكام ميان مسلمان و كافر حكم كرده است، مانند آيه (إِنَّهُ لَيْسَ مِنْ أَهْلِكَ إِنَّهُ عَمَلٌ غَيْرُ صالِحٍ- 46/ هود) (كه در باره پسر نوح است به علّت نافرمانى از پدرش در تبعيّت نكردن از دين، گويى از نسبيّت خارج شده و خداوند او را بعنوان عمل غير شايسته معرّفى مىنمايد) و همينطور آيه (وَ أَهْلَكَ إِلَّا مَنْ سَبَقَ عَلَيْهِ الْقَوْلُ- 40/ هود). | |||
صيغههاى ماضى و مضارع و مصدر اين كلمه چنين است- أَهَلَ الرّجل يَأْهُلُ أُهُولًا- و مكان- مَأْهُول- همان محلّ و منزل خانواده است كه در آنجا ساكناند. | |||
أَهِلَ به- در موقعى بكار مىرود كه كسى داراى اهل و خانواده شود. | |||
به هر جنبندهاى هم كه بجايى و مكانى انس مىگيرد- أَهِلٌ و أَهْلِىٌ مىگويند. | |||
تَأَهَّلَ: ازدواج كرد، و- أَهَّلَكَ اللّه فى الجنّة- يعنى خداوند ترا در بهشت با همسرت قرين و شايسته كند و جمعتان نمايد. | |||
فلان أَهْلٌ لكذا- يعنى او شايستگى آن را دارد. أَهْلًا و مرحبا- درود تحيّت و خوشآمد گفتن به كسى است كه به منزلت وارد مىشود، و به اين معنى است كه تو و خانوادهات در نزد ما آسايش و مكان داريد و محبّت خواهيد ديد. | |||
جمع أهل- أهلون و أَهَالٍ و أَهْلَات- است.<ref>ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج1، ص: 220-219</ref> | |||
=== «آل» === | |||
الإِلّ يعنى صورت آشكار و روشنى از پيمان نامهها و دوستى، و سوگند،- تَئِلُ- يعنى بطورى درخشيد كه انكارش ممكن نيست، در آيه (لا يَرْقُبُونَ فِي مُؤْمِنٍ إِلًّا وَ لا ذِمَّةً- 8/ توبه) يعنى يهود و مشركين پيمانهاى عدم تجاوز و صلح را در باره مؤمن رعايت نمىكنند و آنان تجاوزگرند). أَلَ الفَرَسُ- آن اسب بسرعت دويد، و حقيقت معنيش اينست كه آن اسب ظاهر شد و درخشيد، در حالت استعاره بمعنى سرعت بكار مىرود مانند برق و طار- و- الأَلَّة- شمشير و حربه برّاق است، و- أَلَ بها- يعنى زد، و گفتهاند، إلّ و إيل نام خداى تعالى است و اين معنى درست، نيست، اذن مُؤَلَّلة- گوش دقيق و حسّاس، و- الإلال- دو طرف لبه چاقوست.<ref>ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج1، ص: 183-182</ref> | |||
==ارجاعات== | ==ارجاعات== | ||
[[رده:فرهنگنامه مترادفات قرآن]] | [[رده:فرهنگنامه مترادفات قرآن]] |