نعم (ریشه)
ریشه «نعم» (NˁM)؛ خوب، خوب بودن، نعمت (مطلوب‌ها)، چارپایان (به عنوان امر مطلوب). این ریشه جمعا 144 بار در قرآن کریم آمده است.
معنای لغوی
نعم: فعل غير متصرّفى است براى انشاء مدح. وَ نِعْمَ أَجْرُ الْعامِلِينَ آل عمران: 136. بهتر است پاداش عاملان أَنَّ اللَّهَ مَوْلاكُمْ نِعْمَ الْمَوْلى وَ نِعْمَ النَّصِيرُ انفال: 40. خدا سرپرست شماست خوب سرپرست و خوب يار است.
نَعَمْ: (بر وزن فرس) حرف جواب و تصديق است فَهَلْ وَجَدْتُمْ ما وَعَدَ رَبُّكُمْ حَقًّا قالُوا نَعَمْ ... اعراف: 44. آيا آنچه خدا وعده داده بود حق يافتيد؟ گويند آرى.
نِعْمَة: (بكسر- ن) آنچه خدا بانسان داده در صحاح از جمله معانى آن گفته: «النِّعْمَةُ: ما أنعم به عليك» بنظر نگارنده: اصل آن از نعم (فعل مدح) است و نعمت را بجهت خوب و دلچسب بودن نعمت گفتهاند لذا در اقرب از كليّات ابو البقا نقل شده: آن در اصل حالتى است كه انسان از آن لذّت ببرد و در مفردات گفته: «النِّعْمَةُ الحالة الحسنة». صِراطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ فاتحه: 7. وَ اذْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ بقره: 231. اذْكُرُوا نِعْمَتِيَ الَّتِي أَنْعَمْتُ عَلَيْكُمْ بقره: 40.
نَعْمَة: (بفتح- ن) بمعنى تنعم است. در قاموس گويد: تنعّم بمعنى ترفّه و وسعت عيش و اسم آن نعمة بفتح نون است. راغب ميگويد: «النَّعْمَةُ: التنعّم» كَمْ تَرَكُوا مِنْ جَنَّاتٍ وَ عُيُونٍ. وَ زُرُوعٍ وَ مَقامٍ كَرِيمٍ. وَ نَعْمَةٍ كانُوا فِيها فاكِهِينَ دخان: 25- 27. چقدر از دست دادند از باغات، چشمهها، كشتها، مقام دلپسند و وسعت عيشيكه در آن متمتّع بودند.
أَنْعَام: انعام جمع نعم (بر وزن فرس) گفتهاند عبارت است از گاو، گوسفند و شتر (انعام ثلثه) در «بهم» گفتهايم كه ميشود آنرا از آيات قرآن استفاده كرد گفتهاند: شتر را بتنهائى نعم گويند ولى گاو و گوسفند را، نه. وَ إِنَّ لَكُمْ فِي الْأَنْعامِ لَعِبْرَةً نحل: 66. وَ مَنْ قَتَلَهُ مِنْكُمْ مُتَعَمِّداً فَجَزاءٌ مِثْلُ ما قَتَلَ مِنَ النَّعَمِ مائده: 95. يعنى هر كه صيدى را عمدا بكشد بر او است كفّارهاى از گاو و گوسفند و شتر، مانند آن حيوانى كه كشته است (قاموس قرآن، ج7، ص87).
ساخت‌های صرفی در قرآن
نَعَم (حرف تأیید): 4 بار
نَعَّمَ (فعل باب تفعیل): 1 بار
ناعِم (اسم فاعل): 1 بار
نَعماء (صفت): 1 بار
نَعمَة (مصدر): 2 بار
اَنعَمَ (فعل باب افعال): 17 بار
نَعیم (صفت فعیل): 17 بار
نِعمَ (فعل مدح): 18 بار
نَعَم1 (اسم. جمع: أنعام): 33 بار
نِعمَة (اسم): 50 بار
ریشه‌شناسی
| زبان | لفظ | لفظ با آوانویسی عربی | معنای انگلیسی | معنای فارسی | توضیح | منبع |
| قرآن | نَعَّمَ | نَعَّمَ | نَعَّمَ | نِعْمَة: آنچه خدا بانسان داده در صحاح از جمله معانى آن گفته: «النِّعْمَةُ: ما أنعم به عليك» بنظر نگارنده: اصل آن از نعم (فعل مدح) | قاموس قرآن، ج7، ص: 84 | |
| آفروآسیایی | ||||||
| سامی | *nʕm | نعم | to be good | خوب بودن | ||
| اگاریتی | nʕm | نعم | 'good' | "خوب" | ||
| فنیقی | nʕm | نعم | good' | "خوب" | ||