ناس (ریشه)
ریشه «ناس» (nās)؛ مردم. این واژه 241 بار در قرآن کریم به‌کار رفته و با ماده «انس» (انسان) ارتباط ریشه‌ای دارد.
معنای لغوی
ناس: جماعت مردم. در مجمع گفته: ناس و بشر و انس نظير هماند، و اصل النّاس أناس است از انس در اثر دخول الف و لام تعريف همزه از آن ساقط شده و لام تعريف در نون ادغام شده است. در اقرب الموارد گويد: بقولى الناس براى جمع وضع شده مثل رهط و قوم، واحد آن انسان است از غير لفظش.
وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ وَ بِالْيَوْمِ الْآخِرِ وَ ما هُمْ بِمُؤْمِنِينَ بقره: 8. از مردم كسى است كه گويد بخدا و روز قيامت ايمان آورديم حال آنكه مؤمن نيستند.
در آياتى نظير وَ إِذا قِيلَ لَهُمْ آمِنُوا كَما آمَنَ النَّاسُ بقره: 13. أَمْ يَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلى ما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ نساء: 54. ظاهرا انسانهاى فاضل و بتمام معنى انسان، مراد است (قاموس قرآن، ج7، ص130).
ساخت‌های صرفی در قرآن
ناس (اسم): 241 بار
ریشه‌شناسی
| زبان | لفظ | لفظ با آوانویسی عربی | معنای انگلیسی | معنای فارسی | توضیح | منبع |
| قرآن | ناس | ناس | مردم | مردم | قاموس قرآن، ج7، ص: 59 | |
| آفروآسیایی | *nisw- | نسو | woman | زن | ||
| آفروآسیایی | *nVs- | نس | man | مرد | ||
| سامی | *nišw- | نشو | 'woman' | "زن" | ||
| سامی | *(ʔi-)nVš- | نش | 'man' | 'مرد' | ||
| اکدی | nišū | نِشُ | 'mankind, people' from OAkk. on, Akkadogram in Hitt. | نوع انسان، مردم' | (CAD NII, 283; AHw, 796) | |
| اگاریتی | ʔinš | ءِنش | 'people', ʔinšt 'relatives' (DUL, 84), nšm 'people, men' | «مردم» ، 'بستگان' «مردم، مردان» | (DUL, 84)
(DUL, 649) | |
| عبری | nāš-īm (pl.) | نَش-ِم | (KB, 729) | |||
| عبری | ʔä̆nōš | ءَنُش | 'die Menschen' (KB deutsch 68), pB. ʔä̆nōš 'man' | انسان، مرد | (Ja, 82) | |
| آرامی | SML nšy, OLD nšwn, OFF nšy | نشی\ نشون\ نشی | (HJ, 118) | |||
| آرامی | Samal, DA, OffAr, OAram, Palm, Nab, Hatra ʔnš | ءنش | 'man, person'; Sam ʔnš 'man' | «مرد، شخص» | (HJ, 84)
(Tal, 52) | |
| آرامی بایبل | nǝš-īn | نش-ِن | (KBg, 1670) | |||
| آرامی بایبل | ʔä̆nāš | ءَنَش | 'Menschen' | مردم | (KB deutsch, 1670) | |
| آرامی یهودی | nǝš-īn. The sing. nǝšā is also attested. | نش-ِن. هِ سِنج. نشَ | (Ja., 937) | |||
| آرامی یهودی | ʔä̆nāš, ʔīnšā, ʔēnāš, ʔēnāšā, ʔīnīš, ʔä̆naš | ءَنَش\ ءِنشَ\ ءِنَش\ ءِنَشَ\ ءِنِش\ ءَنَش | 'being, human being', ʔĕnāš 'person, one'; ʔnš 'man, person' | «موجود، انسان»، "شخص، فرد"، "مرد، شخص" | (Ja, 53)
(Sokoloff, 66) (HJ, 84) | |
| سریانی | nešš-e | نِشش-ِ | (Brock., 450) | |||
| سریانی | ʔanāšā | ءَنَشَ | 'homo' | مرد | (Brock, 31) | |
| آرامی جدید | nâshâ | نَسهَ | 'man' | 'مرد' | (Maclean, 16) | |
| مندایی | ʔanaša, naša | ءَنَشَ\ نَشَ | 'human being' | "انسان" | (DM, 24) | |
| عربی جنوبی | Sab. ʔns1 | ءنس | 'man; male'; Min. ʔns1 'personne de sexe masculin'; Qat. ʔns1 'person; someoone, one, each' | مرد نر؛ جنس مذکر، "فرد" یک نفر، یک، هر کدام | (SD, 6)
(LM, 6) (Ricks, 13) | |
| مهری | ʔans | ءَنس | 'human being', ʔǝnsáy, ʔǝnsáyyǝt / ʔǝnsōy, ʔǝnsáytǝn 'human' | "انسان" | (JM, 6) < Arb | |
| جبالی | ʔɛnsí / ʔɛnsɔ́ʔ | ءِنسِ / ءِنسَء | 'human, not jinn' | «انسان، نه جن» | (JJ, 4) < Arb | |
| سقطری | ʔinsíyye | ءِنسِییِ | 'humain' | "انسان" | (LS, 68) | |
| عربی | niswat-, nuswat-, nisāʔ-, nis-ūna, niswān- | نِسوَت-\ نُسوَت-\ نِسَء-\ نِس-ُنَ\ نِسوَن- | (BK 2, 1254). | |||
| عربی | ʔins-ān- | ءِنس-َن- | 'Homme', ʔins- 'Genre humain, hommes', nās- 'coll. Hommes, gens' | انسان | (BK 1, 61)
(BK 1, 61) (BK 2, 1366) | |
رجوع کنید: انس (ریشه)