مدد (ریشه)
ریشه «مدد» (MDD)؛ کشیدن، گستردن، افزودن. این ریشه جمعا 32 بار در قرآن کریم به‌کار رفته است.
معنای لغوی
مدّ: زيادت. طبرسى ذيل آيه وَ يَمُدُّهُمْ فِي طُغْيانِهِمْ يَعْمَهُونَ بقره: 15. فرموده: مدّ در اصل بمعنى زيادت است، جذب و كشيدن را مدّ گويند كه كشيدن چيزى سبب زيادت طول آن است. ولى راغب معناى آنرا كشيدن ميداند و گويد: «اصل المدّ: الجرّ» و مدّت را از آن مدّت گويند كه وقت ممتدّ است.
وَ هُوَ الَّذِي مَدَّ الْأَرْضَ وَ جَعَلَ فِيها رَواسِيَ وَ أَنْهاراً رعد: 3. مراد از مدّ الارض ظاهرا گسترش و وسعت خشكى آن است
لا تَمُدَّنَ عَيْنَيْكَ إِلى ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ ... حجر: 88. مدّعين بمعنى نگاه شديد و خيره شدن است يعنى چشمانت را بچيزهائيكه بدستههاى- كفّار دادهايم نگران مكن.
كَلَّا سَنَكْتُبُ ما يَقُولُ وَ نَمُدُّ لَهُ مِنَ الْعَذابِ مَدًّا مريم: 79. آنچه ميگويد مينويسيم و عذاب را بر او افزون ميكنيم.
قُلْ مَنْ كانَ فِي الضَّلالَةِ فَلْيَمْدُدْ لَهُ الرَّحْمنُ مَدًّا حَتَّى إِذا رَأَوْا ما يُوعَدُونَ إِمَّا الْعَذابَ وَ إِمَّا السَّاعَةَ فَسَيَعْلَمُونَ مَنْ هُوَ شَرٌّ مَكاناً وَ أَضْعَفُ جُنْداً مريم: 75.
«فَلْيَمْدُدْ» امر غائب است مراد از آن مهلت ميباشد. گويند براى حتمى بودن مهلت بصورت امر آمده است يعنى هر كه در ضلالت باشد خدا حتما باو مهلت خواهد داد ولى وقت آمدن عذاب يا قيامت خواهد دانست كه موقعيّت بدى داشته و بىيار و ياور است (قاموس قرآن، ج6، ص244).
ساخت‌های صرفی در قرآن
مَدَّ (فعل مجرد): 13 بار
اَمَدَّ (فعل باب افعال): 10 بار
مُمَدَّدَة (اسم مفعول باب تفعیل): 1 بار
مَمدود (اسم مفعول): 2 بار
مَدّ (اسم): 3 بار
مُدَّة (اسم): 1 بار
مِداد (اسم): 1 بار
مُمِدّ (اسم فاعل، باب افعال): 1 بار
ریشه‌شناسی
| زبان | لفظ | لفظ با آوانویسی عربی | معنای انگلیسی | معنای فارسی | توضیح | منبع |
| قرآن | مَدَّ | مَدَّ | مَدَّ | مدّ: زيادت | قاموس قرآن، ج6، ص: 242 | |
| آفروآسیایی | *mVʔad- | مءد | be large | بزرگ بودن | ||
| آفروآسیایی | *mud- | مد | stretch | کش آمدن | ||
| سامی | *mVʔad- | مءد | 'many, much' 1, 'very' 2 | "بسیار، زیاد" 1، "خیلی" 2 | ||
| سامی | *mdd | مدد | 'stretch, spread, measure' | "کشیدن و دراز کردن، گستردن و پهن کردن، اندازه گیری" | ||
| اکدی | mādu 1 | مَدُ | ||||
| اکدی | madād- | مَدَد- | 'measure' | 'اندازه گرفتن' | ||
| اگاریتی | mʔud, maʔdu | مءُد\ مَءدُ | ||||
| اگاریتی | mdd | مدد | 'measure' | 'اندازه گرفتن' | ||
| عبری | mǝʔōd 2 | مءُد | ||||
| عبری | mādad | مَدَد | 'measure', mdd hitpo 'stretch out upon' | اندازه گیری، "دراز کشیدن روی" | ||
| عربی جنوبی | Sab md-t | مد-ت | 'period of time' | 'دوره زمانی' | ||
| گعز | madada | مَدَدَ | 'spread, level' | "گستره، سطح" | ||
| عربی | mdd u | مدد ُ | 'spread', mudd- 'measure' | "گستردن"، 'اندازه گرفتن' | ||