قرائات عشر
قرائات عشر(قرائت های دهگانه)؛ به انواع روش های مختلف خوانش قرآن گفته می شود که توسط راویان به صورت روایت بیان شده است. البته، این روایت ها در آغاز به صورت هفتگانه بوده است و اندیشمندی به نام ابن جزری، سه روایت دیگر به آن افزوده است و به قرائت های دهگانه تبدیل شده است. «التمّه فی القرائات»، «تحبیر التیسیر» و «طيبة النشر في القراءات العشر» از جمله کتاب های وی در زمینه قرائت های دهگانه است. علاوه بر این، دیدگاه تواتر و عدم تواتر در مورد قرائت های دهگانه وجود دارد که می توان در جمع بندی به این امر اذعان داشت که همه روایات از نظر سندی نمی توانند متواتر باشند و به پیامبر(ص) برسند؛ با این وجود، طبق فتوای علما و متخصصان قرآنی از این قرائات می توان در قرائت قرآن در مسابقات و یا خوانش قرآن استفاده کرد؛ اما این قرائات را نمی توان در نماز استفاده کرد؛ چرا که در نماز باید از قرائات تأیید شده توسط پیامبر(ص) استفاده شود.
معرفی قرائت های دهگانه
قرائت های دهگانه، به ده نوع روایت از خوانش قرآن گفته می شود که ابن جزری با اضافه کردن سه نوع قرائت به قرائت های سبعه یا هفتگانه، آن را به قرائت های دهگانه تبدیل کرده است.[۱] ابن جزری معرفی قرائت های دهگانه را در کتاب های «التمّه فی القرائات»، «تحبیر التیسیر» و «طيبة النشر في القراءات العشر»[۲] معرفی کرده است.[۳] سه قاری «طریق الدره» یعنی «ابوجعفر المدنی»[۴]، «یعقوب الحضرمی البصری» و «خلف بن هشام»[۵] است که تکمیل کننده قراء سبعه به نام های نافع بن عبدالرحمن، ابن کثیر مکی، ابوعمرو بن العلاء، ابن عامر، عاصم کوفی، حمزه کوفی و کسائی کوفی[۶] هستند.[۷] درواقع، منظور از قرائت‌های دهگانه، ده روش تلاوت قرآن است که تنها در نحوه تلاوت اندکی متفاوت هستند؛ اما از نظر معنا هيچ فرقی با هم ندارند.[۸]
از لحاظ تواتر و یا غیر متواتر بودن آنها نیز جای تأمل قرار دارد و برخی از افراد در اهل سنت و شیعه آن را متواتر دانسته اند و سند روایت آنان از طریق تابعینِ تابعین، به تابعین و از آن طریق به صحابه، اعم از کاتب وحی و حافظ قرآن یا دیگران به پیامبر (ص) رسانده اند. از این رو، قرائت هاى دهگانه را همگى متواتر دانسته اند و اين نظر محققان اصولى و قاريانى همچون ابن سبكى، ابن جزری، نويرى و مفسرانی همانند علامه طباطبایی است.[۹] برای نمونه، علامه طباطبایی، در تفسير «وَ أَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ»[۱۰] تصريح كرده است كه روايت نصب و جرّ هر دو متواتر است.[۱۱] در مقابل، برخی دیگر نیز بعضی از روایت های خوانش دهگانه قرآن را منقول از خبر واحد و یا اجتهاد قاری دانسته اند.[۱۲] در جمع بندی میان دیدگاه تواتر یا عدم تواتر می توان گفت که اینکه قرائت هاى دهگانه همان مراد اصلی خداوند متعال باشد، مورد شک و تردید است؛ زيرا اول، تواتر قرائتها ثابت نيست، بلكه از طبقه قاريان تا رسول خدا (ص) بىترديد تواترى وجود ندارد. دوم، در مواردى كه آيات با قرائت هاى مختلف، معانى متضاد و متناقض داشته باشند، التزام به اعتبار همه آنها ممكن نيست. سوم، اين ديدگاه با رواياتى كه مى گويد قرآن واحد است و از نزد خداى واحد نازل شده، ناسازگار است.[۱۳]
حوزه های کاربردی قرائت های دهگانه در عصر حاضر
استفاده از قرائت های دهگانه در بخش های مختلف مسابقات قرآنی[۱۴] و کاربرد آن توسط قاریان و متخصصان قرآنی[۱۵] ضروری و مفید است.[۱۶] علاوه بر این، چاپ قرآن با قرائت دهگانه مفید است که نمونه آن چاپ قرآن با قرائت دهگانه در کشور کویت است. این قرائت ها، به خط عثمانی در حاشیه نسخه نوشته شده است.[۱۷] نمونه دیگر، برنامه تدوین «مصحف امت» با هدف کتابت قرآن کریم با قرائت‌های دهگانه است که بیست روایت آن زیرنظر شیخ احمد عیسی المعصراوی، استاد قرائت مصر و از داوران برجسته مسابقات بین‌المللی قرآن به همت انجمن خیریه نور در استانبول است.[۱۸] همچنین، جمهور علماى فريقين قائل هستند كه در نماز، قرائت به هريك از قرائات سبعة جايز است، بلكه برخى از آنها ادعاى اجماع كردهاند. جمع بسيارى از اندیشمندان نیز قرائت به قرائات عشر را نيز جایز مىدانند و بعضى به سبعة يا عشره اختصاص نداده و قرائت به هر قرائتى را كه واجد شرايط سه گانه قرائت باشد، جايز و مجزى مىدانند. آن شرایط سه گانه طبق اين ضابطه این است که هر قرائتى كه با يكى از مصاحف عثمانى؛ و لو با فرض و تقدير، مطابقت كند. همچنين، قرائت با زبان عربى و لو با وجهى از وجوه آن، سازگارى داشته باشد. علاوه بر این، اسناد قرائت نيز صحيح باشد؛ و لو آنكه از كسى غير از ده قارى مشهور نقل شده باشد، قرائتى صحيح است و نه تنها رد و انكار آن جايز نيست، بلكه بايد آن را جزو حروف هفتگانه اى كه قرآن بر اساس آنها نازل شده[۱۹] به شمار آورد؛ اما حق مطلب آن است كه قاعده اوليه اقتضا دارد هر قرائتى كه نسبت آن به پيغمبر ثابت نيست، در نماز جايز و مجزى نيست.[۲۰]
منابع
بابايى، علىاكبر، (1381)، مكاتب تفسيرى، تهران: سازمان مطالعه و تدوين كتب علوم انسانى دانشگاه ها (سمت)، مركز تحقيق و توسعه علوم انسانى.
زرقانى، محمد عبدالعظيم، (1385)، ترجمه مناهل العرفان فى علوم القرآن، تهران: پژوهشگاه علوم انسانى و مطالعات فرهنگى.
کمالی دزفولی، علی، (1370)، شناخت قرآن، تهران: اسوه.
ارجاعات
- ↑ . اختلاف قرائات دلیلی بر تحریف نشدن قرآن است/ چرا ائمه(ع) قرائت اصلی را به مردم یاد ندادند؟
- ↑ .ویکی نور
- ↑ . یادی از ابن جزری؛ قاری و اندیشمند بزرگ علوم قرآن
- ↑ .دائره المعارف اسلامی
- ↑ . ویکی فقه؛ ویکی بین
- ↑ . ویکی پدیا
- ↑ . ویژگی‌های کتاب قرآنی «الدرر فی القراءات العشر»؛ دانشنامه علوم اسلامی
- ↑ . چاپ قرآن با قرائات دهگانه در کویت
- ↑ .زرقانی، 1385، ص502.
- ↑ . يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَ أَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِكُمْ وَ أَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ وَ إِنْ كُنْتُمْ جُنُباً فَاطَّهَّرُوا وَ إِنْ كُنْتُمْ مَرْضى أَوْ عَلى سَفَرٍ أَوْ جاءَ أَحَدٌ مِنْكُمْ مِنَ الْغائِطِ أَوْ لامَسْتُمُ النِّساءَ فَلَمْ تَجِدُوا ماءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيداً طَيِّباً فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَ أَيْدِيكُمْ مِنْهُ ما يُرِيدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ وَ لكِنْ يُرِيدُ لِيُطَهِّرَكُمْ وَ لِيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ؛ «اى كسانى كه ايمان آوردهايد، چون به [عزم] نماز برخيزيد، صورت و دستهايتان را تا آرنج بشوييد؛ و سر و پاهاى خودتان را تا برآمدگى پيشين [هر دو پا] مسح كنيد؛ و اگر جُنُبايد خود را پاك كنيد [غسل نماييد]؛ و اگر بيمار يا در سفر بوديد، يا يكى از شما از قضاى حاجت آمد، يا با زنان نزديكى كردهايد و آبى نيافتيد؛ پس با خاك پاك تيمّم كنيد، و از آن به صورت و دستهايتان بكشيد. خدا نمىخواهد بر شما تنگ بگيرد، ليكن مىخواهد شما را پاك، و نعمتش را بر شما تمام گرداند، باشد كه سپاس [او] بداريد» (مائده/6)
- ↑ .طباطبایی، 1374، ج5، ص364.
- ↑ .ویکی شیعه
- ↑ بابايى، 1381، ج2، ص321
- ↑ . مسابقه انتخاب بهترین قاری برای ضبط تلاوت به قرائات دهگانه در مصر؛ شرط نوآوری در قرائت قرآن، عدول‌نکردن از قرائت‌های دهگانه است
- ↑ . خوانش صحیح قرآن؛ ملاک اصلی در سنت «اقراء»؛ موفقیت قاری صاحب سبک مصری در تلاوت به قرائات دهگانه؛ موفقیت نوجوان مصری در ترتیل قرآن با قرائات دهگانه + فیلم
- ↑ . آنچه در مورد قرائات دهگانه باید بدانیم + فیلم
- ↑ . چاپ قرآن با قرائات دهگانه در کویت
- ↑ . «مصحف امت» در استانبول کتابت می‌شود + فیلم
- ↑ .زرقانى، 1385، ص474.
- ↑ . کمالی دزفولی، 1370، ص180.