سید محمدعلی ایازی
سید محمد علی ایازی(1333)؛ محقق و قرآن پژوه معاصر. ایشان از اساتید دانشگاه آزاد اسلامی است که به خاطر فعالیت های قرآنی، از وی در سال 1377 به عنوان خادم قرآن تقدیر شد.
زندگی نامه
سید محمدعلی ایازی (متولد ۱۳۳۳ خورشیدی) قرآن پژوه معاصر، مجتهد شیعه و استادیار دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران است. ایشان تحصيلات حوزوى را از سال 1347ش از حوزه علميه مشهد آغاز كرد. پس از گذراندن دوره ادبيات و مقدارى از سطح به حوزه علميه قم وارد شد و از استادی چون محقق داماد، فاضل، ستوده، صلواتى و سلطانى بهره برد. وی از درس خارج اصول آيات عظام وحيد خراسانى، آقا موسى زنجانى و فاضل لنكرانى بهره برد. همچنين از درس فقه آيات عظام منتظرى و شيخ جواد تبريزى (به مدّت 15 سال) و نيز اندكى از درس حاج شيخ مرتضى حائرى و اراكى استفاده برد. درس فلسفه را گرچه در آغاز با درس آيت‌الله حسن‌زاده آملى شروع كرد، اما مدت 10 سال در خدمت آيت‌الله جوادى آملى اسفار و تمهيد القواعد و شرح فصوص الحكم را تلمذ كرد و نيز از محضر سيد جلال‌الدين آشتيانى در فلسفه و عرفان بهره برد.
در كنار تحصيلات و از همان سال‌هاى نخست ورود به حوزه، به درس تحقيق و پژوهشهاى تحقيقى در زمينه قرآن توجه بسيار داشت و مدت 3 سال در درس تفسير آيت‌الله خزعلى و درس فلسفه جامعه و تاريخ از ديدگاه قرآن شهيد مطهرى و در كارهاى تحقيقاتى با اين شهيد در سال 55 تا 57 شركت داشت.
ایشان در سال ۱۳۷۷ در ششمین دوره خادمان نشر قرآن کریم، به دلیل تلاش در گسترش پژوهش‌های قرآنی و تألیفات بسیار در حوزه قرآن‌پژوهی به عنوان خادم قرآن برگزیده شد و مورد تقدیر قرار گرفت.[۱]
آثار ایازی
برخی از اهم کتب نگارش یافته ایازی به شرح زیر می باشد:
- المفسرون حياتهم و منهجهم؛
- تفسير القرآن المجيد المستخرج من تراث الشيخ المفيد.؛
- قرآن و تفسير عصرى؛
- اسلام و تنظيم خانواده؛
- سير تطور تفاسير شيعه؛
- آشنايى با تفاسير؛
- شناخت‌نامه تفاسير؛
- كاوشى در تاريخ جمع قرآن؛
- جامعيت قرآن؛
- قرآن و فرهنگ زمانه؛
- آزادى در قرآن؛
- فقه‌پژوهى قرآنى، درآمدى بر مبانى نظرى آيات الاحكام؛
- چهره پيوسته قرآن؛
- قرآن، اثرى جاويدان گامى كوتاه در شناخت قرآن؛
- مجموعه مقالات قرآنى؛
- تفسيرپژوهى، مبانى و روش‌هاى تفسيرى؛
- نگرشى به مسائل اجتماعى و دينى امروز ایران (مجموعه مقالات)؛
- مصحف امام على(ع)؛
- قرآن‌پژوهان؛
- شخصيت مفسر در تفسير؛
- قلمرو اجراى شريعت در حكومت دينى؛
- ملاكات احكام و روش استكشاف آن؛
- تفسير قرآن مجيد برگرفته از آثار امام خمينى(ره)؛
- قرآن و اهل‌بيت(ع)؛
- الارتداد، رؤية جديدة لمفهومه و حكمه؛
- تفسير پژوهى ابوالفتوح رازى؛
- مقدمه و تعليقات بر كتاب گرايش‌هاى تفسيرى در ميان مسلمانان؛
- روش قرآن در بيان عقايد؛
- حديث‌پژوهى كلينى رازى؛
- مبانى و روش‌هاى تفسيرى.
- و....[۲]
دیدگاه ها
معنای عصری شدن تفسیر از دیدگاه ایازی
از نظر ایازی تفسیر باید تفسیر عصری بشود یعنی باید تفسیری باشد که نیازهای امروز ما را بشناسد، چالش‌های امروز را بشناسد، جامعه خود را بشناسد و مفسر بتواند شکاف تاریخی‌ای را که بین امروز و متن اتفاق افتاده، پر کند.[۳]
تفسیر عصری یعنی تفسیری که از سوی انسان‌هایی که در عصر خودشان زندگی می‌کنند عرضه می‌شود. رابطه تنگاتنگی میان شناخت و تحول در دانش و بینش مفسر با متن وجود دارد. وقتی مناسبات زندگی اجتماعی این مفسر تغییر می‌کند و حقوق و رابطه میان انسان‌ها و درک بسیاری از مسائل دگرگون می‌شود، ما شاهد فهم‌های جدیدی از این متن ثابت خواهیم بود؛ به گونه‌ای که یک مفسر در زمان زندگی خود به نکاتی می‌رسد که مفسران گذشته به آن نرسیدند.[۴]
آسیب شناسی تفاسیر موضوعی از دیدگاه ایازی
در آداب تفسیر یکی از هشدارها، تفسیر به رأی است. علامه طباطبایی در تفسیرالمیزان می‌نویسند: «کسی که آگاه به قواعد تفسیر نباشد تفسیرش، تفسیر به رای می‌شود»، یا نظریه‌ای را برمی‌گزیند که شاهد و قرینه بر آن ندارد و یا تحمیل رأی می‌کند. یکی دیگر از موارد آسیب‌شناسی منقح نکردن مبانی تفسیر موضوعی است؛ مفسر تفسیر موضوعی برای تفسیر از مبانی استفاده می‌کند اگر این مبانی و مواضع را مشخص نکند و از آنها به صورت مغشوش بهره‌گیری کند دچار آسیب در تفسیر می‌شود. گاهی مفسرین مبانی خود را در جایی منقح می‌کنند، اما خود به آن مبناها پایبندی نشان نمی‌دهد بدین‌گونه که آغاز و انجام تفسیرشان بر یک مبانی استوار نیست و اگر از وی بپرسند مبانی تفسیرت چیست خود نمی‌داند. مفسر باید موضع خود در تفسیرش را مشخص و منقح کند که آیا ما مخاطب قرآن هستیم، همان گونه که افراد در عصر رسول اکرم(ص) بوده‌اند؟ آیا ما حق تفسیر علمی داریم یا نداریم؟ قلمرو قرآن کجاست و انتظار ما از قرآن برای بیان معارف چیست؟ و زبان قرآن کدام است؟ وقتی درباره مبانی صحبت می‌کنم مفسر باید دسته‌بندی خود را از موضوعات اصلی و فرعی و نسبت آنها مشخص کند. اگر مشخص نکند انسجام و نظم منطقی و علمی ندارد و قطعاً دچار آسیب می‌شود. نکته دیگر بحث درباره آسیب‌شناسی پیش فرض‌هاست. منظور از پیش‌فرض‌ها چیست؟ منظور از پیش‌فرض‌ها چیزهایی است که ناخودگاه به ذهن مفسر می‌رسد و موجب تحمیل عقاید می‌شود. یکی از چالش‌های امروز بحث درباره حقوق زن است. اگر مفسر با نگاه مردسالارانه به آیات بنگرد، با پیش‌فرض‌های مردسالارانه می‌گوید زن‌ها عقل‌شان ضعیف است و با مردان تفاوت دارند. این مساله شامل عقاید مذهبی، قومی و یا تأثیر فضای تاریخی، فرهنگی و سیاسی می‌شود؛ پس اگر مفسر در تفسیر خود پیش‌فرض‌های خود را دخالت بدهد، دچار آسیب در تفسیر می‌شود.[۵]
عوامل دین گریزی از دیدگاه ایازی
ایازی معتقد است اگر از بُعد نظری در فضای اجتماعی، مبلغان و عالمان دینی نتوانند پاسخگوی پرسش‌ها و شبهات افراد جامعه باشند، باعث دین گریزی می‌شود، زیرا این پرسش‌ها و شبهات مغفول مانده و به موج اجتماعی منفی تبدیل خواهد شد. از بُعد عملی نیز در صورتی که دوگانگی میان رفتار و ادعای داعیان دین به وجود بیاید حاصل اش دین‌گریزی می‌شود.
در دنیای مسیحیت رفتارهای کلیسا در زمانی باعث شد که مردم از مسیحیت دین‌گریز شوند. در آن زمان کلیسا یا نمی‌توانست به صورت نظری پاسخگوی سؤالات مردم باشد و یا رفتارهای کلیسا و شیوه برخوردش با مردم و عالمان نادرست بود. مرحوم شهید مطهری در خصوص علل گرایش به مادی‌گری در غرب این مسئله را مطرح کرده و هشدار می‌دهد که چنین مسئله تلخی در خصوص کلیسا و مسیحیت وجود دارد و روحانیت اسلام باید مراقب باشد تا این تجربه تلخ برای اسلام و جامعه ایران تکرار نشود.
در ایران نیز رفتار کسانی که مدعی دین‌داری هستند، نقش پررنگی در میزان دین‌گریزی داشته که این دین‌گریزی عواقب خطرناکی به همراه دارد، زیرا اگر حکومت بخواهد ظاهر دین را رعایت کند، نوعی دوگانگی میان عقیده و رفتار به وجود می‌آید، یعنی افرادی در نظام اجتماعی طوری رفتار می‌کنند که با آن چیزی که در باطنشان هست تفاوت دارد.[۶]
آسیب های امر به معروف از دیدگاه ایازی
ممکن است کسانی که انجام فریضه امر به معروف و نهی از منکر را بر عهده می‌گیرند، آن را خوب انجام ندهند و یا اینکه اولویت‌ها را در نظر نگرفته و به مسائل جزئی و موردی بپردازند. از طرف دیگر، امکان دارد که جامعه آمادگی پذیرش مسئله‌ای را نداشته باشد و آمران به معروف و ناهیان از منکر بخواهند آن را مطرح کنند، در اینصورت زمینه‌سازی و ایجاد آگاهی لازم است. قرآن در آیه ۱۲۵ سوره نحل می‌فرماید:«اُدعُ الی سَبیلِ رَبِکَ بِالحِکمَۀِ وَ المَوعِظۀ الحَسَنۀ وَ جادِلهُم بالتی هِیَ اَحسَن»، برای دعوت و ارشاد مردم باید از حکمت و منطق و موعظه و اگر کسی اهل موعظه نیست، باید از جدال احسن استفاده کرد.[۷]