رشوه

رشوه؛ دادن مال به یک مسئول در جهت پیش برد اهداف شخصی. در اصطلاح فقهی رشوه به مالی گفته می‌شود که به قاضی داده می‌شود تا حکم را تغییر دهد. قرآن و روایات به شدت این عمل را تقبیح کرده‌اند. در روایات رشوه مترداف با کفر به خدا تلقی شده است. رشوه تبعات گسترده‌ای در جامعه‌ای می‌گذارد که مهم‌ترین آنها ایجاد ناعدالتی در جامعه است. از نظر فقهی، رشوه گیرنده مالک رشوه نمی‌شود و باید آن را به صاحبش برگرداند.

تعریف

«رشوه» در اصطلاح فقهی به‌معنای دادن مال به قاضی برای تغییر حکم است. در ابعاد وسیع‌تر می‌توان رشوه را چیزی دانست که به کسی داده می‌شود تا کاری برخلاف وظیفه خود انجام بدهد؛ یعنی حق کسی را ضایع کند و یا حکمی برخلاف حق و عدالت صادر کند.

رشوه در قرآن کریم

آیه 188 سوره بقره طبق نظر برخی از مفسران اشاره به رشوه دارد: «وَ لاَ تَأْکُلُوا أَمْوَالَکُمْ بَيْنَکُمْ بِالْبَاطِلِ وَ تُدْلُوا بِهَا إِلَى الْحُکَّامِ لِتَأْکُلُوا فَرِيقاً مِنْ أَمْوَالِ النَّاسِ بِالْإِثْمِ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ‌؛ و اموالتان را ميان خودتان به ناروا مخوريد، و [به عنوان رشوه قسمتى از] آن را به قضات مدهيد تا بخشى از اموال مردم را به گناه بخوريد، در حالى كه خودتان [هم خوب‏] مى‏دانيد» (بقره/188). توضیح بیشتر اینکه عبارت «وَ تُدْلُوا بِهَا إِلَى الْحُکَّامِ لِتَأْکُلُوا فَرِيقاً مِنْ أَمْوَالِ النَّاسِ بِالْإِثْمِ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ» به دو صورت تفسیر شده است. نخست اينكه: بخشى از مالی که برای دیگران است را به صورت هديه يا رشوه به قضات دهند تا بقيه را تملك كنند. دوم اينكه: منظور آن است كه مسائل مالى را براى سوء استفاده به نزد حكام نبريد، مثل اينكه امانتى، يا اموال يتيم بدون شاهد نزد انسان باشد و هنگامى كه طرف مطالبه مى‏كند، او را به نزد قاضى ببرند و چون دليل و شاهدى ندارد، اموالش را به حكم قاضى تملك كند. از این دو تفسیر تنها تفسیر اول نشان می‌دهد که آیه مرتبط با مسئله رشوه است.

رشوه در روایات

احادیث فراوانی در نکوهش و مذمت رشوه وارد شده است چنان‌که پیامبر اکرم (ص) در حدیثی فرموده است: «از رشوه بپرهیزید که رشوه، کفر خالص و بدون چون و چراست». در حدیث دیگری ایشان فرموده است:«هر گوشتی از بدن به‌وسیله مال حرام‌(سحت) برویاند، آتش جهنم بدان سزاوارتر است، گفته شد: مال حرام چیست؟ پیامبر (ص) فرمودند: الرشوة فی الحکم؛ رشوه گرفتن در امر قضاوت و داوری». پیامبر اکرم (ص) همچنین فرموده است: «رشوه دهنده و رشوه گیرنده، هر دو در آتش جهنم هستند». در روایت دیگری آمده است: «اهل رشوه بوی بهشت را استشمام نمی‌کنند» و نیز فرموده است: «خدا لعنت کند رشوه‌دهنده، رشوه گیرنده و رابط بین این دو نفر(واسطه رشوه) را. گاهی بعضی افراد با نیرنگ و خدعه، به اسم هدیه رشوه می‌گیرند و آن‌را حلال می‌شمارند؛ پیامبر اکرم (ص) فرمودند: برای مردم، روزگاری می‌آید که مال حرام و رشوه را به‌عنوان هدیه حلال خواهند شمرد. هنگامی‌که اشعث بن قیس شبانه مقداری حلوا برای امام علی (ع) آورد تا نظر حضرت را به‌سوی خود جلب کند، امام علی (ع) فرمود: «واعجبا! این کوبنده درب، ظرف کادو کرده و شیره تلخ‌کننده را که گویی با آب دهان یا زهر مار آمیخته، پیشکش ما کرده! به او گفتم: جایزه است؟ صله است؟ زکات است؟ گفت: هدیه است.گفتم: وای به حال تو، آیا آمده‌ای مرا بفریبی و از دین خدا گمراه سازی؟».

تبعات رشوه در جامعه

آثار سوء جرم رشوه ابعاد بسیار وسیعی دارد که می‌تواند در سرنوشت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و تاریخی یک ملت تاثیر تعیین‌کننده داشته باشد. با گسترش رشوه امید اجتماعی می‌میرد و اعتقاد به قانون و ضوابط از بین می‌رود و هرکس چاره را در زور و ارتباط و پول و قدرت و تقلب خواهد دید و در یک کلام ناعدالتی بر جامعه حاکم می-شود. با توجه به ذم شدید رشوه در روایات، جامعه‌ای که به این عمل ناپسند دچار شده باشد خود را برای جنگ با خدا آماده کرده است.

سرانجام مال رشوه داده شده

یکی از مسائل مهم درباره رشوه، عاقبت مال رشوه داده شده است. در اینباره گفته‌اند دريافت کننده رشوه مالک آن نمى‌شود و واجب است آن را به صاحبش برگرداند و چنانچه تلف شود ضامن مثل يا قیمت آن است؛ ليکن اگر گرفتن رشوه در قالب عقد هبه يا بیع محابات باشد، بنابر قول به صحّت عقد، برگرداندن آن واجب نيست و بنابر قول به بطلان، بازپس دادن آن واجب است. در اينکه در اينفرض نيز با تلف شدن نزد مرتشی وى ضامن است يا نه، مسئله میان فقها محل اختلاف است.

منابع

ایکنا

ویکی شیعه

ویکی فقه