تسامح و تساهل
تسامح و تساهل؛ به نوعی از رفتار مداراگونه و نرم گفته می شودکه افراد یا گروه ها چنین رفتاری را در مقابل دیدگاه مخالف دارند. به طور معمول، اینگونه رفتارها تحت شرایط خاصی انجام می شود. حد و مرز این شرایط خاص، در آموزه های قرآنی بیان شده است. یکی از شرایط آن این است که در مورد اصول و عقاید اسلام انجام نگیرد و نباید در برابر دشمنان دین چنین تساهل و تسامحی به خرج داد. شرط دیگر این است که مسلمانان در زندگی با غیرمسلمانان در شرایط غیرجنگی و غیرخصمانه دست به تساهل و تسامح بزنند.
تسامح و تساهل در اصطلاح اسلامی
تساهل به معنای به آسانی و نرمی با کسی برخورد کردن است و درباره چند نفری به کار می¬رود که با هم با نرمی و بخشش رفتار کنند. معمولا، تساهل با تسامح مترادف دانسته شده است؛ اما کلمه تسامح، تفاوت ظریفی با تساهل دارد و آن اینکه تسامح به معنای مدارا کردن همراه بخشش و بزرگواری است.[۱][۲] تساهل و تسامح در یک بیان، آنگونه رفتاری است¬که صرفا، به تحمل عقاید مخالف قناعت نکند؛ بلکه به صاحبان آن عقاید اجازه اظهار نظر بدهد.[۳] به بیان دیگر، افراد باید بتوانند در مواجهه با عقاید، رفتارها، منش‌ها و جریان‌های مختلف فکری با سعه صدر و ملایمت برخورد کنند. البته، باید به این مهم توجه داشت که تساهل و تسامح به معنای بی‌تفاوتی به رفتار و عقاید دیگران نیست؛ بلکه گاه برخی رفتارها و افکار تحمل می‌شوند، نه اینکه مورد پذیرش قرار بگیرند.[۴] به عبارت دیگر، تحمل عقاید و رفتار دیگران، صرفا، به معنای قبول حقانیت و مشروعیت آنها نیست؛ همان گونه¬که در صدراسلام عقاید گوناگونی از یهودیان و مشرکان در مواجهه با اسلام بوده است که در صورت عدم برخورد خصمانه، می¬توانستند در امنیت در حکومت اسلامی زندگی کنند.[۵]
شرایط تسامح و تساهل در قرآن
تسامح و تساهل حد و مرزی دارد که شرایط آن در قرآن بیان شده است. یکی از این شرایط این است که تسامح و تساهل بايد تا زمانی ادامه داشته باشد كه به ماهيت اسلام ضربه وارد نكند.[۶] از این رو، تساهل و تسامل در حوزه عقاید امکان ندارد[۷]؛ زیرا به ارکان و ماهیت اسلام ضربه می¬زند. به بیان دیگر، در حوزه عقاید، شیوه به این منوال است که اگر انسان حق را پیدا کرد، موظف به اطاعت از حق[۸][۹] است؛ در غیر این صورت، راه را برای پذیرش عقاید دشمنان گشوده است.[۱۰] یکی دیگر از شرایط به کارگیری تسامح و تساهل دینی این است که این کار در چهارچوب اصول و ارزش¬های اسلامی و حفظ مصالح اسلام و جامعه اسلامی باید صورت گیرد و رفتار و برخورد مسلمانان با غیرمسلمانان باید به گونه¬ای باشد که درخور پذیرش باشد. نمونه ای از اینگونه تسامح و تساهل در رفتار پیامبر(ص) با اهل کتاب در قرآن تأکید شده است. این تساهل و تسامح دستور خداوند به پیامبر(ص) بوده است که پیش از دستور جهاد خداوند بوده است.[۱۱] بیرون از این قلمرو و در صورتی که بخواهد به ارزش¬های اسلامی خدشه وارد آید و یا تسامح و تساهل راهی برای رواج بی بند و باری باشد، دیگر جای تسامح و تساهل نیست؛ بلکه جای امر به معروف و نهی از منکر و واکنش در برابر منحرفان است؛ از این رو، تساهل با آزادگذاری و نسبی گرایی فرق دارد و تساهل و مدارا در برابر کار خلاف و فساد، معنا ندارد.[۱۲]
منابع
قلمرو تساهل و تسامح در نظر شهید مطهری
مفهوم و پیشینه بحث تساهل و تسامح
ارجاعات
- ↑ . مبانی تساهل گرایی.
- ↑ . فرهنگنامه قرآن.
- ↑ . ویکی فقه.
- ↑ . تساهل و تسامح در رفتار یا عقیده.
- ↑ . مفهوم و پیشینه بحث تساهل و تسامح.
- ↑ . مصلحت‌انديشی نوعی تسامح در دين است.
- ↑ . ولن ترضى عنك اليهودُ ولَاالنَّصرى حَتّى تَتَّبِعَ مِلَّتَهُم قُل انَّ هُدى اللَّهِ هُو الهُدى ولنِ اتَّبعت اهواءهُم بعد الَّذى جاءك مِن العِلمِ ما لك مِن اللَّهِ مِن ولِىّ ولا نصير؛ «و هرگز يهوديان و ترسايان از تو راضى نمىشوند، مگر آنكه از كيش آنان پيروى كنى. بگو: «در حقيقت، تنها هدايتِ خداست كه هدايت [واقعى] است.» و چنانچه، پس از آن علمى كه تو را حاصل شد، باز از هوس¬هاى آنان پيروى كنى، در برابر خدا سرور و ياورى نخواهى داشت»(بقره/120)
- ↑ . تساهل و تسامح در حوزه اعتقادات قابل پذیرش نیست.
- ↑ . ویکی فقه.
- ↑ . قلمرو تساهل و تسامح در نظر شهید مطهری.
- ↑ . ودَّ كثيرٌ مِن اهلِ الكِتبِ لو يرُدُّونكُم مِن بعدِ ايمنِكُم كُفّارًا حسدًا مِن عِندِ انفُسِهِم مِن بعدِ ما تبيَّن لهُمُ الحقُّ فاعفوا واصفحوا حتّى يأتِى اللَّهُ بِامرِهِ؛ «بسيارى از اهل كتاب- پس از اينكه حق برايشان آشكار شد- از روى حسدى كه در وجودشان بود، آرزو مىكردند كه شما را، بعد از ايمانتان، كافر گردانند. پس عفو كنيد و درگذريد، تا خدا فرمان خويش را بياورد، كه خدا بر هر كارى تواناست»(بقره/ 109)
- ↑ . قلمرو تساهل و تسامح در نظر شهید مطهری؛ تساهل و تسامح در رفتار یا عقیده؛ مصلحت‌انديشی نوعی تسامح در دين است.