انتخاب
انتخاب؛ به معنای برگزیدن چیزی از میان چیزهای دیگر است. انتخاب در اصطلاح به معنای توانایی انسان در تصمیم گیری است. انسان می‌تواند با اراده و توانایی عقلی خود مسیر خوب یا بد را تشخیص دهد. مسئله انتخاب در قرآن نیز گفته شده است. در سوره‌های قرآنی همانند آیه 53 سوره انفال، آیه 11 سوره رعد، سوره انسان آیه 3، آيه ۱۰ سوره بلد انسان، دارای اختیار معرفی شده است. هر فردی در زندگی می‌تواند سرنوشت خود را تغییر دهد و با عقل و توانایی خود بدترین یا بهترین سرنوشت را داشته باشد. خداوند در آيه‌های ۱۴۷ سوره اعراف ، آیه 117 سوره آل عمران به سرانجام بد انسان در اثر انتخاب نادرست اشاره می‌کند و در آیه 97 سوره نحل به سرانجام خوب افراد اشاره دارد.
مفهوم شناسی
انتخاب در لغت
در منابع لغوی معناهایی همانند برگزیدن، بیرون کشیدن و برگزیدن چیزی از میان چیزهای دیگر، برگزیدن کسی ازمیان جمعی برای کاری، تعیین و گزینش برای انتخاب بیان شده است.[۱]
انتخاب در اصطلاح
انتخاب فرآیندی روانی است که فرد یک یا چند گزینه را با بررسی نقاط ضعف و قوت گزینه‌های مختلف بر می-گزیند.[۲] هر انسانی در طول زندگی، به طور دائم، در حال انتخاب کردن است.[۳] مقوله انتخاب، عمری به اندازه عمر بشر دارد؛ و تاریخ آغاز آن از زمان حضرت آدم(ع) است.[۴]
رابطه انتخاب با جبر و اختیار
مسلمانان از دیرباز تاکنون، در مورد اجبار یا اختیار در تصمیم بحث و تبادل نظر داشتند.[۵] گروهی از مسلمانان به نام اشاعره با استناد به آیات قرآن سعی دارند که انسان را مجبور معرفی کنند. در مقابل، گروهی دیگر به نام معتزله، انسان را صاحب اختیار می‌دانند. [۶]در نتیجه، اگر این مسئله ثابت شود که اختیار تنها یکی از لوازم اختیار است، پس، جدال این دو گروه اشاعره و معتزله بی‌اساس بوده است. اما مسئله این است که در طول تاریخ هم اشاعره و هم برخی از متکلمان اختیار را اشتباه معنا کرده‌اند؛ زیرا لغت اختیار در اصل، عربی است و کلمه اختیار از ماده «خیر» مشتق شده است. اختیار انسان به معنای این است که چیزی را که خوب می‌داند، برمی‌گزیند، اما بر اساس آگاهی این کار را می‌کند؛ یعنی هر اندازه آگاهی شما بیشتر باشد، اختیار شما نیز بیشتر است. اختیار کردن یعنی آنچه فکر می‌کنید، خوب است را انتخاب می‌کنید و آدمی نیست که بدی را انتخاب کند. البته، که انسان‌ها مطابق فکر خود این کار را می‌کنند و ممکن است کسی انتخاب خوبی نکند، اما به فکر خودش این انتخاب خوب باشد و اختیار هرکس به اندازه فکرش است.[۷] در نتیجه، انتخاب و اختیار معادل یکدیگر نیستند و نباید انتخاب را به مقوله جبر و اختیار مرتبط دانست؛ زیرا انتخاب دلالت مطابقی مطلق با اختیار نداشته است.
مسئله انتخاب در قرآن
یکی از واژه‌های مهم در فرهنگ قرآن، انتخاب است. انتخاب همان تصمیم انسان است. انسان تنها کسی است که اراده واختیار کامل دارد و آفریده‌های دیگر خداوند، چنین اراده و اختیاری ندارند.[۸] مسئله انتخاب در بسیاری از آیات قرآن وجود دارد.[۹] انسان در قرآن، شخصی آزاد و دارای اراده است که باید میان دو کار، یکی را انتخاب کند و عواقب انتخاب خود را بپذیرد.[۱۰] انسان با هر انتخابی، سرنوشت خود را می‌سازد.[۱۱] خداوند در آیاتی چند از جمله آیه 53 سوره انفال[۱۲] و آیه 11 سوره رعد[۱۳]، سوره انسان آیه 3[۱۴]، آيه ۱۰ سوره بلد[۱۵] به توانایی انسان برای تغییر سرنوشت و دگرگون سازی آن به سوی بد و خوب اشاره دارد.[۱۶][۱۷]تبعات فردی انتخاب عبارت است از ساختن حقیقت خود، انجام دادن تکلیف و مسئولیت خود در قبال خود و خدا، ارزش‌گذاری پاداش و مجازات و به کمال رساندن خود در مقام پرستش خداوند.[۱۸] ولی انتخاب در قرآن صرفا، مقوله‌ای فردی نیست؛ بلکه امری اجتماعی نیز به شمار می‌آید و تبعات اجتماعی آن عبارت است از تغییر سرنوشت یک قوم یا جامعه توسط افراد یا احزاب به سبب تصمیمات ایشان.[۱۹][۲۰]
منابع
پاورقی‌ها
- ↑ . دانشنامه آزاد فارسی
- ↑ . ویکی پدیا.
- ↑ ویکی سبک زندگی.
- ↑ . قرآن و معیارهای انتخاب فرد اصلح/ بار امانت الهی بر دوش نمایندگان
- ↑ . شاخص‌های انتخاب صحیح از دیدگاه قرآن.
- ↑ .شاخص‌های انتخاب صحیح از دیدگاه قرآن.
- ↑ . انسان به اندازه آگاهی خود آزادی دارد.
- ↑ . دانشنامه پژوهه.
- ↑ . شاخص‌های انتخاب صحیح از دیدگاه قرآن.
- ↑ .دانشنامه پژوهه.
- ↑ .دانشنامه پژوهه.
- ↑ . ذلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ لَمْ يَكُ مُغَيِّراً نِعْمَةً أَنْعَمَها عَلى قَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ وَ أَنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ؛ اين [كيفر] بدان سبب است كه خداوند نعمتى را كه بر قومى ارزانى داشته تغيير نمىدهد، مگر آنكه آنان آنچه را در دل دارند تغيير دهند، و خدا شنواى داناست» (انفال/53).
- ↑ . لَهُ مُعَقِّباتٌ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ يَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لا يُغَيِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ وَ إِذا أَرادَ اللَّهُ بِقَوْمٍ سُوْءاً فَلا مَرَدَّ لَهُ وَ ما لَهُمْ مِنْ دُونِهِ مِنْ وال «براى او فرشتگانى است كه پى در پى او را به فرمان خدا از پيش رو و از پشت سرش پاسدارى مىكنند. در حقيقت، خدا حال قومى را تغيير نمىدهد تا آنان حال خود را تغيير دهند. و چون خدا براى قومى آسيبى بخواهد، هيچ برگشتى براى آن نيست، و غير از او حمايتگرى براى آنان نخواهد بود» (رعد/11)
- ↑ . إِنَّا هَدَيْناهُ السَّبِيلَ إِمَّا شاكِراً وَ إِمَّا كَفُوراً؛ «ما راه را بدو نموديم؛ يا سپاسگزار خواهد بود و يا ناسپاسگزار». (انسان/3)
- ↑ . وَ هَدَيْناهُ النَّجْدَيْنِ؛ «و هر دو راه [خير و شرّ] را بدو نموديم» (بلد/10)
- ↑ . دانشنامه پژوهه
- ↑ . قرآن درباره انتخاب چه می‌گوید / شاخص‌های کارگزاران اصلح
- ↑ . دانشنامه پژوهه.
- ↑ . شاخص‌های انتخاب صحیح از دیدگاه قرآن.
- ↑ . قدرت انتخاب‌گری از منظر قرآن و سیره علوی.