آسیب شناسی جلسات قرآن

آسیب شناسی جلسات قرآن؛ به معنای این است که مجموعه از آسیب‌ها و معضلات در جلسات قرآن وجود دارد که لازم به شناسایی است. اعضای جامعه قرآنی اعم از قاریان، مردم و دولت با این آسیب‌ها مواجه هستند. این آسیب‌ها می‌تواند در سطح ملی و بین المللی باشد. برخی از آسیب‌های ملی عبارتند از: رها شدن جلسات سنتی و عمومی قرآن، تقویت انگیزه‌های دنیوی و جایزه گرفتن در میان قاریان قرآن، عدم حمایت مالی از قاریان و قرآن پژوهان، تشریفاتی شدن قرآن در هیئت‌های امروزی و نقش پررنگ مسابقات قرآنی و جلسات تخصصی قرآن نسبت به جلسات عمومی و خانگی قرآن. برخی از آسیب‌های بین المللی عبارتند از: ترویج الگوی قرائت مصری‌ها و بی توجهی به شیوه قرائت صدر اسلام، عدم ملاک صحیح در انتخاب قاریان مسابقه.

آسیب جلسات قرآن

آسیب‌های جلسه قرآن به مجموعه معضلات و آفت هایی گفته می‌شود که مردم و دولت در برگزاری جلسه‌های قرآن با آن مواجه هستند. برخی از این آسیب‌ها در سطح ملی همانند جلسات عمومی قرآن، مسابقات ملی و جشنواره‌های قرآنی و جلسات خانگی هویدا است. برخی دیگر از این آسیب‌ها در سطح بین المللی است که در برگزاری مسابقات بین المللی در ایران و دیگر کشورها وجود دارد.

آسیب‌های جلسات قرآن در سطح ملی

جلسات قرآن ماهیت دینی، فرهنگی و قرآنی جامعه را رقم می‌زند. بسیاری از همین فعالیت‌های دینی و فرهنگی در جلسات قرآن شکل می‌گیرد؛ اما این جلسات خالی از آسیب و مشکل نیست. یکی از آسیب‌ها این است که قرآن در هیئت‌های امروزی، جنبه تشریفاتی پیدا کرده است. در یک هیئت عزاداری، میزان توجه به مداح با میزان توجه به قاری قرآن بسیار متفاوت است و در این مجالس قاریان، به طور تقریبی، هیچ جایگاهی ندارند. یکی دیگر از آسیب‌ها این است که انگیزه‌های مقامی و مالی در میان قاریان و شاگردان قرآن زیاد شده است؛ یعنی استاد می‌خواهد شاگردی را پرورش بدهد که در مسابقات موفق شود و بعد از استاد به نیکی یاد شود که توانسته است چنین شاگردی را تربیت کند. این مسئله نشان می‌دهد که اساتید هم کمتر از جلسات سنتی و عمومی استقبال می‌کنند. همچنین، گاهی اوقات حق‌الزحمه استادان و نداشتن برنامه مدون سبب می‌شود که این جلسات در حاشیه قرار گیرند؛ چه اینکه ممکن است مکان و پشتیبانی مناسبی نداشته باشند. البته، گاهی اوقات، این مسئله در برخی از جلسات قرآن بالعکس است؛ یعنی حمایت‌ مادی از قاریان قرآن و قرآن پژوهان به اندازه کافی صورت نمی گیرد. در این صورت، نمی‌توان نسبت به مسائل معیشتی استادان قرآنی بی‌تفاوت بود. به ویژه مسئولین مساجد، حسینیه‌ها و هیئت‌ها کمتر به فکر این مسائل هستند و این یکی از دلایلی است که سبب شده جلسات عمومی تعطیل شوند.

همچنین، آسیب‌های زیادی به واسطه برگزاری مسابقات قرآن به وجود آمده است. یکی از آسیب‌های مسابقات قرآن این است که قاریان اهل مسابقه، کمتر اهل یادگیری علوم قرائت هستند و مسابقات را بر کارهای علمی مقدم می‌کنند. یکی از دلایل جذابیت تلاوت قاریانی نظیر عبدالباسط، مصطفی اسماعیل و منشاوی این است‌ که از قرائت‌های مختلف در تلاوت‌هایشان بهره می‌برند و افراد با شنیدن همین تلاوت‌ها برای یادگیری قرائت‌های مختلف جذب می‌شوند؛ درحالی‌که طبق آیین‌نامه، مسابقات قاری باید چند دقیقه تلاوت کند، آن هم فقط به یک روایت. از این رو، جلسات قرآن، قاریان و تمرین‌هایشان طبق همین آیین‌نامه، یک آسیب محسوب می‌شود؛.اما به هر حال برخی قاریان ما هم جایزه‌بگیر شده‌اند و همین امر آن‌ها را به سمت مسابقات سوق می‌دهد، در حالی که قاریان توانمندی در کشور داریم و حتی گاهی اوقات که این تلاوت‌ها از رادیو پخش می‌شود، تصور این است که تلاوت قاریان مصری است؛ اما نمی‌توان به خوبی به حرکت آن‌ها جهت داد. همچنین، امکان دارد که قاری در سال‌های ابتدایی حضورش در مسابقات، نتواند انتظاراتی را که از خودش دارد، برآورده کند. قاری تصور می‌کند، سطح تلاوت خوبی دارد؛ اما در ادامه رقبای جدی‌تر را می‌بیند و ممکن است در سال‌های ابتدایی به رتبه‌های خوبی دست نیابد و همین امر موجب می‌شود که انگیزه‌ افراد کمرنگ شود. اما آسیب دیگر مسابقات قرآن این است که با برگزاری مسابقات، جلسات عمومی قرآن خلوت شده‌اند و قاری پروری در جلسات تخصصی در اولویت قرار گرفته است. از آسیب‌های دیگر مسابقات این است که حضور قاریان حرفه‌ای و سطح بالا در جلسات قرآن منوط به دعوت شده است؛ یعنی باید قاری خاصی را دعوت کرد تا در جلسه شرکت کند که امر ناپسندی است؛ زیرا به طور معمول، قاریان مبتدی یا متوسط فقط در جلسات قرآن حضور دارند.غیر از این آسیب‌ها، محدود شدن مخاطبان در جلسات قرآن با اوج گرفتن مسابقات قرآن است؛ زیرا در طول این سال‌ها جلسات به صورت تک ‌بعدی برگزار شده‌اند و در آن‌ها فقط به مباحثی نظیر صوت، لحن و تجوید پرداخته شده و از دیگر مسائل مربوط به آموزش قرآن کمترسخنی به میان آمده است. بنابراین، در زمینه جلسه‌داری و فعالیت‌های قرآنی، تمام کار تلاوت قرآن و پرداختن به صوت و لحن نیست؛ بلکه کارهای مفید بسیاری را می‌توان انجام داد که سبب می‌شود مردم با قرآن انس بهتری داشته باشند و افراد بیشتری جذب شوند؛ اما رویه فعلی همان پرداختن صرف به مباحث هنری و فنی است که تبدیل به آسیب شده است. همچنین، غیر از مسابقات و جلسات عمومی قرآن که در مسجد برگزار می‌شود، جلسات خانگی قرآن نیز در برخی از شهرها برگزار می‌شود که این جلسات نیز مانند جلسات عمومی و مسابقات قرآن خالی از آسیب نیست. یکی از مسائلی که سبب شده است که جلسات خانگی دچار آسیب شود، مسئله تغییر فرهنگ است. امروزه، همه چیز اعم از نوع پوشش، موسیقی تغییر کرده یا در حال تغییر است. بر این اساس، تغییر ذائقه فرهنگی بسیار امر مهمی است که از توجه به آن غفلت شده است و تدابیری برای احیای جلسات خانگی قرآن همراه با تغییر فرهنگ انجام نگرفته است. تغییر فرهنگ تنها عامل کمرنگ شدن جلسات خانگی نیست؛ بلکه نقش مسئولان امور قرآنی از یک سو و نقش بیشتر شدن مشغله‌ها، وضعیت معیشتی مردم و تورم در جامعه امروزی از سوی دیگر اثرگذار بوده است.

آسیب‌های جلسات قرآن در سطح بین المللی

بخش دیگری از آسیب‌های جلسات قرآن به سطح جهان اسلام و در ابعاد بین‌المللی اختصاص دارد. یکی از آسیب هایی که در مورد تلاوت قاریان ایرانی وجود دارد، رها کردن شیوه ای است که در صدر اسلام در مورد تلاوت قرآن رواج داشته است. تلاوت قرآن از دوره طلایی قاریان مصری شروع شده است و قاریان مصری الگوی قاریان ایرانی در تلاوت شده اند و سنت اسلامی قرائت به فراموشی سپرده شده است. یکی دیگر از آسیب‌های تلاوت قاریان در سطح بین‌المللی این است‌که با وجود اینکه قاریان مصری هم تلاوت کوتاه و هم تلاوت بلند داشته‌اند؛ اما چنین چیزی در تلاوت فاریان ایرانی به چشم نمی‌خورد. برای نمونه مصطفی اسماعیل از جمله قاریانی است که تلاوت طولانی و کوتاه داشته است. تلاوت مصطفی اسماعیل در این دو فرم عوض نمی‌شود؛ بلکه فقط کوتاه و بلند می‌شود و در تلاوت کوتاه زودتر به نتیجه‌ می‌رسد. در مقابل، قاریان ایرانی در مسائل فنی نظیر صوت و لحن پیشرفت‌هایی داشته‌اند؛ اما در زمینه علوم و مفاهیم قرآن نتوانستند به اندازه‌ای که شایسته باشد، رشد کنند. آسیب دیگر قاریان ایرانی این است که اولویت اعزام قاریان‌ به خارج از کشور با قاریانی است‌که در مسابقات رتبه خوبی کسب کرده‌اند؛ اما این رویه صحیح نیست؛ زیرا برخی از افراد وارد فضای تلاوت شده‌اند؛ اما به این دلیل که در مسابقات توفیقی کسب نکرده‌اند، دلسرد شده‌اند و گاهی تلاوت را هم کنار گذاشته‌اند. بنابراین، از ظرفیت‌ها و سرمایه‌های قرآنی کشور به طور شایسته‌ای استفاده نمی‌شود و حتی از حافظان قرآن هم به صورت صحیح بهره‌برداری نمی‌شود.